Morgunblaðið - 20.04.1968, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1968
21
Næturvagt á vegum kirkjunnar
eftir sr. Arelius IMielsson
I fámennum þjóðfélögum eins
og hér hjá okkur á íslandi, verð-
ur hver einstaklingur svo ótrú-
lega mikils virði svo dýrmætur
svo kær
Ef einhver týnist eru allar
hendur á lofti til að finna hann
aftur lífs eða liðinn, heilan eða
særðan.
Auglýst er í útvarpi og blöð-
um, skip og bílar, leitarflokkar
og flugvélar sett í gang. Og
finnist sá, sem týndist ekki sízt,
ef hann er lifandi er mikill fögn-
uður vís, en finnist hann ekki
er hins vegar söknuður og að
sjálfsögðu flutt opinberlega
kveðja sem allir geta tekið þátt í
Þessu er ekki alls staðar þann
ig varið. Víða og ekki sízt í
gömlum hernaðarlöndum þar sem
fjöldi fólks býr í stórum borg-
um virðist líf og heimingja ein-
staklings svo ótrúlega lítils virði
óskir hans svo átakanlega til-
gangslausar í annarra vitund.
Við sem ólumst upp í sveit
í gamla daga á fslandi gátum
kynnst þessu hvor tveggja á
vissan hátt vel. Enginn varð
stærri í eigin augum en duglegur
sveitadrengur, sem miðaði allt
við umhverfi, sem hann gat ráð-
ið auðveldlega miklu um. Og eng
inn heldur minni en hann, myrk-
fælinn og uppgefinn í vetrar-
hríð, þar sem engin hjálp virt-
ist nærhi.
En einstæðingskennd mannlegr
ar sálar verður hvergi meiri en
meðal fjöldans, þar sem hver ein
staklingur verður svo undar-
lega smár. Það er eins og per-
sónuleiki hvers einstaks minnki
í sama hlutfalli, sem fjöldinn
eykst. Og í milljónaborg verður
maðurinn minnstur eiginlega mill
jón sinnum minni en bróðir hans
á íslenzka afdalabænum. Það er
því ekki eins mikil fjarstæða og
það kann að virðast í fljótu
bragði, þegar haft var eftir Mao
hinum mikla þessi orð fyrir
nokkru: „Hvað munar okkur um
nokkrar milljónir Kínverja?"
Maðurinn er þannig alltaf
einn, ekki sízt meðal fjöldans.
Þar vex líka einstæðingskennd-
in mörgum um megn. Þeir hugsa
líkt og meistarinn forðum: Ref-
ir hafa greni, og fuglar himins
hreiður, en mannsbarnið á hvergi
höfði sínu að halla“
Hann skildi svo vel mann-
lega sál og mannlegan sársauka
og þá ekki sízt hina yfirþyrm-
andi einstæðingskennd sem stund
um verður allri annarri þján-
ingu meiri og verður aðeins
læknuð með oddi dauðans.
Og margir velja fremur dauð-
ann en áþján og kvöl einstæð-
ingskenndarinnar til lengdar.
Meðal fjöldans er miskunn yfir-
leitt ekki á háu stigi og stund-
um mikill vandi hvað gera skal.
Ég minnist atviks um síðdegis
stund úr Lundunaborg
Ungur maður lá hálfpart á
grúfu á gangstétt nærri járn-
brautarstöð í einu af úthverf-
um borgarinnar. Þetta var þokka
legur maður, skolhærður, fölur,
særður á enni og blóð vætlaði
úr munnvikjum hans.
Þrjú lítil svertingjabörn
horfðu á hann forvitin. Aðrir
höfðu ekki numið staðar til að
athuga hann. Var hann drukk-
inn? Hafði hann verið barinn
eða hafði hann dottið? Var hann
lífs eða liðinn. Um það vissi eng-
inn. Og um það virtist öllum
sama.
Ég fór inn á stöðina og sagði
umsjónarmanninum frá þessum
manni.
Honum kom hann ekki við af
því að hann var utan dyra í
húsi hans.
Ég fór inn á pöbb, sem var
nýbúið að opna þarna ogvakti
athygli á særða manninum. En
þeir ypptu öxlum, höfðu öðru
að sinna. Að lokum kon þarna
að kona, sem benti mér á að
hringja í Rauða krossinn, ef
ég vildi þá vera að skipta mér
af þessu. Það gæti haft ýmislegt
í för með sér, sem betra væri
að vera laus við skildist mér,
en vissi þó ekki hvað.
Rauðakrossmenn komu svo inn
an stundar með sjúkravagn og
drösluðu manninum upp í hann
dauðum eða lifandi og óku burt
Þetta kom íslendingi undar-
lega fyrir sjónir.
En þetta er skýr mynd af ein-
stæðingsskap í stórborg meðal
fjöldans og getur að sjálfsögðu
orðið enn ægilegri þar sem mmn
íngin er á lægra stigi og sam-
hjálp minni en í hinu háþróaða
brezka veldi.
Og þótt þarna væri um efnis-
legan eða líkamlegan einstæðings
skap að ræða er enn þá meira
til um hinn andlega einstæðings-
skap. Og hann getur verið, þar
sem flesta grunar sízt. „Enginn
skilur hjartað". Og sá sársauki
er að verða algengt hlutskipti
hér sérstaklega í fjölmenninu.
Og Ijósustu vitni num hann eru
hin síauknu sjálfsmorð meðal
þjóðarinnar.
Talið er, að ekki beri eins
mikið á einstæðingskennd og ör-
væntingu þeirri og svokallaðri
taugaveiklun, sem af henni staf-
ar í katólskum löndum eins og
meðal mótmælenda. Og segja
margir, að skriftir kirkjunnar,
það er að segja ópersónulegt
viðtal við prest á örvæntisaugna
blikum og við samvizkubit bæti
þarna úr.
Þar rætist hið fornkveðna ís-
lenzka máltæki: Segðu steinin-
um heldur en engum“. Þar sem
málum er bezt komið í mótmæl-
enda ríkjum er nú komið á fót
sérstökum félagsmálastofnunum,
þar sem svonefndur socialworker
eða félagsmálaráðunautur veitir
fólki áheyrn og ráð 1 ýmsum
vandamálum Ekki mun þetta þó
yfirleitt enn hafa náð sömu tök-
um og skriftir kirkjunnar.
Og því er það að kirkjan hef-
ur farið inn á þá braut að veita
svona hjálp þeim, sem til hennar
leita.
Ein helzta og næsta slíkra vakt
stöðva er hin svo nefnda St Nic
olai-þjónusta í Kaupmannahöfn.
Og þar eð þetta er að verða að
kallandi vandamál af mikilli þörf
hér á landi líka, vildi ég leyfa
mér að kynna lítilsháttar þessa
yfirlætislausu hjálparstarfsemi
dönsku þjóðkirkjunnar. En ég
átti þess kost að koma þarna og
kynna mér starfsemi þessa ný
lega.
Hún er nú staðsett ofarlega
við hina frægu götu, Strikið í
Kaupmannahöfn.
Þarna stendur aldaforn kirkja,
sem ekki er lengur notuð til
messugjörða, en þó hið tignar-
legasta musteri. En þar er nú
söfnum fyrirkomið Ég held bæði
bókasafni og listasafni. En Danir
eru mjög listelskir og þurfa mik-
inn húsakost fyrir söfn sín.
Ég kom þarna síðari hluta
sunnudags og hafði áður verið
við messugjörðir í tveim kirkj-
um borgarinnar, en fannst hálf-
gert tómahljóð í þeim báðum.
Önnur predikunin hvarf alveg í
bergmál tómsins í kirkjunni. En
í annarri var minnisstæð frá-
sögn, sem einmitt studdist við at-
vik úr þessu hjálparstarfi Nic-
olaiþjónustunnar.
Fólkstraumurinn iðaði á flúð
um fram og aftur um Strikið,
en við Nicolaikirkjuna við Litla-
kirkjustræti var enginn, utan
einn drukkinn miðaldra maður
sem sat á bekk við hliðið og
kallaði loðinni röddu: Hvad skal
du herhen? De gir'sku ingen nog
et her i kirken? Ég anzaði hon-
um engu, en hélt leiðar minnar
inn um hliðardyr kirkjunnar. En
óneitanlega fannst mér þetta
koma kunnuglega fyrir augu og
eyru. Ég sá ekki fleiri drukkna
á almannafæri í Kaupmannahöfn
þessa björtu vordaga. En þessi
útvörður starfseminnar minnti ó
boðinn á þá miklu þörf sem ein-
mitt er á slíkri þjónustu hér á
íslandi.
í kirkjunni hitti ég þá og síð-
ar, þegar ég kom aftur til að
leita mér frekari upplýsinga,
nokkrar manneskjur, sem störf-
uðu þarna bæði sem embættis-
menn og sjálfboðaliðar.
Niðurstöður samtals okkar fara
hér á eftir í sem styztu máli En
það torveldar frásögn og upp-
lýsingar um þessa merkilegu
starfsemi, að þar eru engar
skýrzlur gerðar, engar dagbæk-
ur skrifaðar. Hið eina, sem nefna
mætti er tala þeirra, sem koma
og vegsögn hljóta. En samt eru
þær tölur ekki tæmandi, því að
erindi fólksins eru svo mörg,
þarna er líka upplýsingaþjón-
usta eða skrifstofa þjóðkirkjunn
ar skildist mér. En að sjálfsögðu
er í fæstum tilfellum neinu rugl-
að saman. Og gestir Nicolai- þjón
ustunnar svona hér um bil 10 á
dag að jafnaði, eða rúm 3000 á
ári hverju, en vaktin er frá 9
að morgni til 3 að nóttu. Hið
eina, sem um þetta fæst er ofur-
lítið upplýsingablað, með mynd
af kirkjunni og það, sem þar
stendur segir nokkuð mikið,
kannske allt, sem nauðsynlegast
er.
Það er því einmitt rétt, að það
komi orðrétt í þessu kynningar-
erindi mínu, Þar segir svo:
Sankti Nicolai-þjónustan býður
þér hjálp sína.
Margir - ef til vill flestir -
þekkja til þess að glíma við
ýmiss konar hugsanir, gátur og
vandamál, sem verða torleyst og
geta valdið erfiðleikum.
Fjölskyldulífið, starfsvettvang
urinn, innri langanir, þrár og
tilhneigingar í eigin barmi, at-
vik og ævintýri, einstæðings-
kennd, já aðeins þetta að vera
manneskja á vegi frá vöggu til
grafar, gefur þarna mörg tilefni
til umræðna og athugunar.
Það getur verið mikill styrkur
í slíkum kringumstæðum að fá
hljóðlátt samtal um vandamálin
utan við ys og hraða hins dag-
lega lífs.
Þess vegna kemur þetta tilboð
frá kirkjunni sem flestir tilheyra,
og það kemur einnig af löngun
til að þjóna þessari sömu kirkju
eins og nauðsynlegt er, og þar
sem þess er þörf.
Það sem þér þurfið að vita er
aðeins þetta:
Ekkert, sem sagt er frá í St.
Nic. þjónustunni fer lengra, því
að samstarfsmenn allir eru
bundnir þagnarheiti bæði gagn-
vart einstaklingum og yfirvöld
um.
Þér getið komið og farið án
þess að nefna nafn yðar, þar
eð engin slík kynning á sér stað,
nema þess sé óskað af viðkom-
andi persónulega.
Hér er hvorki færð dagbók né
skýrsluform útfyllt, svo að ekk
ert skriflegt gefur til kynna um
komu yðar eða heimsókn og get
ur þá heldur ekki borizt óvið-
komandi í hendur.
Hér snýzt ekkert um áróður
eða hagnað, heldur aðeins um
þjónustu, og það er yðar mál-
efni, sem öllu varðar, meðan þér
standið við.
Þér komið ekki til óþæginda
þeir, sem hér starfa eru hér
einmitt til að tala við yður.
Allt er rætt í ST. Nicolai-
þjónustunni frá hinum smæstu
vandamálum, sem sjaldan eru
smá og til hinna stærstu. Auð-
vitað eru skriftamál eðlileg hér.
Peningahjálpar verðið þér
hins vegar að leita annars staðar
Hér er öllum heimill aðgangur,
ríkum og fátækum „trúuðum" og
„ekki trúuðum", öllum, sem hafa
þörf fyrir samtal.
Við vonum að það verði eins
eðlilegt að leita St. Nicolai-hjálp
arinnar eins og að fara til hár-
skerans, og að nafn og númer
þjónustunnar 12.14.00 megigeym
ast í vitund yðar umleikið ljóma
hlýju og mannúðar, og þér minn-
ist þess strax, ef þörf krefur.
Enginn má reika um einmana
og kalinn á hjarta, þegar hægt
er að komast hjá því.
Opið á virkum dögum frá 9
að morgni til 3 að nóttu, á helg-
um frá 13 að degi til 3 að nóttu.“
Hér kemur þá skýrt í ljós sú
hlið þessarar þjónustu, sem snýr
að almenningi. En um hina innri
gerð og framkvæmd má taka
fram eftirfarandi, sem kom fram
í svörum starfsfólksins.
Þessi starfsemi er mjög ung á
þessum stað og í þessu formi
að minnsta kosti. Það eru aðeins
8 ár síðan hún hófst, en tíu ár,
síðan farið var að undirbúa hana
Hún er þáttur í almennri starf-
semi dönsku þjóðkirkjunnar, og
kostuð af henni að langmestu
leyti, samt eru margir sjálfboða-
liðar bæði karlar og konur, prest
ar og leikmenn, sem leggja fram
starf og tíma án launa.
Ákveðinn umsjónarmaður og
frú hans hafa það sem aðal-
starf að líta eftir og halda öllu í
skorðum. Hann er prestur. Auk
þess eru hér margir prestar þjóð
kirkjunnar sem sjálfboðaliðar til
viðtals sumir oft aðrir sjaldnar,
ietn aðrir minnsta kosti tveir
hafa þetta sem aðalembætti, en
þó einhverja lítilsháttar predik-
unarskyldu í nágrannakirkjum
samhliða sálgæzlustarfinu í St.
Nic. þjónustunni.Að sjálfsögðu
liggur þetta sérstæða starf
mjög misjafnlega fyrir prestun-
um. Sumir virðast hafa það á
valdi sínu á hinn furðulegasta
hátt, aðrir valda því vart eða
ekki.
Engin sérstök menntun er til
þess, að minnsta kosti ekki enn.
Enda ræður hér mestu um af-
köstin eða aðstöðuna einhver
meðfæddur eða þróaður þokki
eða persónuleiki, sem erfitt er
að lýsa, verður ekki lært og virð
ist einhver náðargjöf. Slíkur per
sónuleiki vekur traust og aðlöð
un, sem er bezti grundvöllur
starfsins við þessa sérstæðu og
þýðingarmiklu sálgæzlu. En auð
vitað er líka nauðsynlegt að vita
margt og mikið, ekki sízt um
ýmiss konar hæli og hjálparstofn
anir, sem þarf að gefa upplýs-
ingar um, hringja til og komast
í samband við.
Gestirnir eru af öllum gerðum’
öllum stéttum og frá öllum heims
ins hornum, ef svo mætti segja.
og vandamál þeirra margvísleg,
flókin og margþætt. Þó ber einna
mest á þrenns konar málefnum:
Heimilisböli, ^ drykkjuskap og
homoseksualisma.
Drykkjumenn eru hér í sér
flokki eiginlega sérstakri deild
og viðtalsherbergi fyrir þá er
niðri í kjallara kirkjunnar og
þar eru líka lítilsháttar húsa-
kynni til að skjóta yfir þá skjóls
húsi nótt og nótt, „hvis de opför
er sig pent“, eins og Danir orða
svo fallega. En samt er lítið af
því gjört, en hins vegar mikið
af því að útvega þeim hælisdvöl
og læknismeðferð.
Heimilisvandamálum er líka
oftast vísað til sérstakarar fél
agsmálastofnunnar eða annarra
skrifstofa, sem hafa slíkt mál
með höndum t.d. barnavernd og
hjónsiskilnaðarmál.
Hvað snertir homosekualt fólk
þá er það einna flest útlend-
ingar frá löndum þar sem enn
ríkja fordómar og lagasetningar
sem skapa því stöðugan ótta
sektarvitund og vanlíðan, sem
stundum brýzt út í örvæntingu
og algjörri uppgjöf. Stundum er
þessu fólkið vísað til sálfræði-
og geðlækningastofnana, sé á-
stand þess orðið hættulegt og
sjúklegt. En oft nægir að telja
í það kjark og benda á ðnnur
sjónarmið og viðhorf en það hef-
ur vanizt gagnvart þessu vanda
máli sínu.
Um fjárhagslega hjálp er hér
ekki að ræða annað en það, sem
fólkinu, sem hingað leitar ráða
er bent á ýmiss konar aðstoð,
sem þjóðfélagið lætur því í té,
en það hefur ekki vitað um eða
gert sér grein fyrir.
Þannig er auðvitað mörgum lið
sinnt óbeinlínis. Það átti að hafa
hér sérstakan sjóð, sem af mætti
taka og sumir prestanna, sem
eru á vakt gefa stundum úr eig-
in vasa. En það hefur komið í
ljós, að oftast er slík hjálp til
einskis, öllu sóað um leið og út
er komið bæði í ölföng og til
annarra sem svipað er ástatt fyr
ir, og svo er þessum peningum
rænt. Betra er að gefa föt og
fæði og fyrirgreiðslu, það bætir
oft úr, einkum sé háttvísi og
sjálfsumhirðu krafizt í staðinn.
Flestir, sem biðja um peninga
hér eru drykkjumenn og auðvit-
að er oft erfitt að neita, það er
ill nauðsyn.Þessi starfsemi - St.
Nicolaiþjónustan hefur áreiðan-
lega orðið mörgum að liði, gefið
hugrekki og kjark og opnað leið
ir, sem virtust lokaðar í bili á
örvæntingarstund. Sumir koma
aftur, það sést þótt engin nöfn
séu nefnd, og það sýnir, að
stofnunin vekur traust.
Eins og áður er getið hafa
starfsemin og prestar, sálusorg-
ararnir mjög misjöfn tök og á-
hrif. Sá, sem orðinn er líklega
þekktastur af prestum þeim, sem
hér vinna er Ole Jensen. Og
þjónustan við næturvaktina er
hans aðalstarf. Hann predikar
líka stundum í Helligándskirken
sem er þarna í næsta nágrenni.
Predikanir hans vekja mikla at-
hygli, þar eð hann talar um bar
áttu mannlífsins eins og hún er.
Hann þekkir viðfangsefnin inn-
an frá, ef svo mætti segja
Það má áreiðanlega fullyrða,
að danska kirkjan vinnur hér
mjög merkilegt starf, en þó umn
það, sem hér er tekið til umræðu
aðeins vera einn liður í marg-
þættri þjónustu, sem bæði hef-
ur fangahjálp og aðstoð við ein-
stæðinga og drykkjusjúklinga
innan sinna vébanda.
Og samtökin , sem eiga hér
mestan þátt eru orðin nokkuð
gömul, nefnast KirkensKorshær.
Sá sem stofnaði þau hét MP.
Mollerup og fæddist 17. júní
hinn mætasti maður.
Þessi starfsemi er í mörgu lík
starfsemi Hjálpræðishersins, en
er þó alveg innan vébanda
dönsku þjóðkirkjunnar og styrkt
af henni.
Það mun áreiðanlega kominn
tími til að hér á íslandi sé stofn-
að til skipulegrar þjónustu á veg
um kirkjunnar. Viðfangsefnin
eru mörg og stór orðin í þessu
ört vaxandi stórborgarumhverfi.
Þegar ég kvaddi St. Nicolai-
kirkjuna og smeygði mér út um
hliðið,sat drukkni maðurinn enn
á bekknum og hrópaði ókvæðis
orð að baki mér.
Og enn fannst mér því miður
eitthvað heimalegt við nærveru
hans og orð. Var þetta hið nei-
kvæða kall um neyðina hér
heima?
Eftir andartak var St. Nicolai-
kirkjan og næturvakt hennar
fyrir hina vegvilltu að baki, en
mannfjöldinn á Strikinu var eins
og haf, þar sem andvörp djúps-
ins felast bak við sólglit á bár
um
Árelíus Níelsson
Til sölu nýlegt 120 rúml.
FISKISKIP
Skip, vélar og allur búnaður í I. flokks ásigkomu-
lagi. Til greina kemur að taka 35 — 45 rúmlesta
bát upp í kaupverðið.
Nánari upplýsingar gefur
Gunnar I. Hafsteinsson, hdl.,
Tjarnargötu 4, símar 23340 og 13192.