Morgunblaðið - 21.04.1968, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1908.
15
Meniimgarbragiir
Oft er um það talað, að ís-
lendingar séu að verða erlendri
ómenningu a'ð bráð. Auðvitað er
hér ýmislegt með öðrum hætti
en helzt yrði á kosið. En margt
bendir einnig til aukins þroska
og menningar. Orð er á því haft,
að kirkjusókn hafi verið góð um
páskahelgina, og einkennilegur
má sá maður vera, sem ekki
sækir sálubót í að vera við guðs-
þjónustu. í dymbilvikunni hélt
Pólýfónkórinn þrjá hljómleika í
röð, alla vel sótta, enda gátu
jafnvel þeir, sem sáralitlu hljóm-
listarskyni eru gæddir, haft af
þeim óblandna ánægju. Á skír-
dag komust færri að en vildu til
að sjá hina ágætu sýningu Leik-
félagsins á Heddu Gabler. Um
þá sýningu má segja, að verki'ð
lofi meistarann. Snilld Ibsens
nýtur sín með ágætum í þessu
leikriti, og sönn unun er að því
að sjá hvernig leikararnir leysa
sín hlutverk af höndum. Þá var
einnig ánægjulegt að horfa á
ýmislegt í sjónvarpinu þessa
daga, ekki sízt leikritið Gestaboð
eftir Eliot. Ætla hefði mátt, að
sumum þætti efni þess of
strembið, en víða mátti heyra, að
Vertíðin í Vestmannaeyjum er í fullum gangi og bátarnir koma drekkhlaðnir að
myndinni sést ísleifur VE sigla inn hafnarmynnið. (Ljósm. Mbl.: Sigurgeir
landi. — Á
Jónasson).
REYKJAVÍKURBRÉF
fólk hafði fylgzt með því af
mikilli ánægju. Svo mætti lengi
telja, en aðeins minnzt á eitt,
sem óvíða gæti komi'ð fyrir nema
í Reykjavík. Háskólaprófessör
heldur hvern fyrirlesturinn eftir
annan um þúsund til ellefu
hundruð ára gömul örnefni. Að-
sókn er svo mikil, að fyrirlestr-
ana verður að halda í stærsta
samkomusal bæjarins, Háskóla-
bíói. Sá, er þetta ritar, hefur
ekki hlustað á þessa fyrirlestra,
og getur því ekkert um efni
þeirra sagt, en hin mikla aðsókn
er tímanna tákn um, að áhugi
á fornum íslenzkum fræðum fer
sízt dvínandi. Samtímis öllu
þessu gerist svo það, að íslenzkir
æskumenn standa sig í íþrótta-
keppni við erlenda menn mun
betur en a.m.k. ókunnugir höfðu
búizt við, og með sanngirni er
hægt a'ð ætlast til, þegar borin
er saman fæð okkar og hið mikla
úrval, sem keppinautarnir hafa
yfir að ráða.
rri 1 •
1 vær p joðir
Bretar segja stundum til sjálfs
gagnrýni, að í landi þeirra búi
tvær þjóðir, annars vegar þeir,
sem notið hafi menntunar og
hins vegar þeir menntunar-
snauðu eða litlu. Höfuðviðfangs-
efni hinna víðsýnni forystu-
manna hefur lengi verið að
draga úr þessum mun eða eyða
honum me’ð öllu. Erfitt mun það
þó reynast til hlýtar, meðal ann-
ars vegna hins ólíka framburðar
á eigin tungumáli, sem Bretum
er kenndur eftir því í hvaða
skóla þeir njóta menntunar og
fræðslu. Sem betur fer þekkjum
við íslendingar ekki þetta vanda
mál. Hér njóta allir samskonar
skólagöngu í bernsku, á æskuár-
um að vísu misjafnlega langrar,
en nú orðið að mestu eftir löng-
un hvers og eins en ekki efna-
hag. Menning íslendinga hefur
ætíð verið alþýðumenning, þar
hefur auðlegð og þjóðfélagsstaða
skipt sáralitlu máli, heldur hefur
upplag manna að mestu
skorið úr. Ástæðulaust er þó að
dyljast þess, að einnig í þessum
efnum hafa orðið miklar fram-
farir á síðustu áratugum. Áður
var geta manna til framhalds-
náms mjög takmörkuð vegna
efnahags, en nú geta allir eða
langsamlega flestir, sem hug
hafa á slíku námi, lagt á það
stund. Þessu jafnrétti tækifær-
anna mega íslendingar aldrei
glata.
-Laugardagur 20. apríl,
Cerði lítið
ur eigm
landi
ítalski rithöfundurinn Ignazio
Silone hefur skrifað skemmti-
legar greinar í tvö síðustu hefti
brezka tímaritsins Encounter um
þjóðfélagsmál og endurmat á
fyrri viðhorfum. Nú i aprílheft-
inu segir hann frá fundi, sem
hann á sínum tíma hafi tekið
þátt í og haldinn var í Feneyj-
um í því skyni a'ð efla skilning
á milli rithöfunda úr Vestur- og
Austur-Evrópu. Einn af fundar-
mönnum var hinn frægi Lund-
únaprófessor J. D. Bernal, kunn-
ur eðlisfræðingur og meðlimur í
vísindafélaginu brezka. Silone
segir að prófessor Bernal hafi
tekið svo til orða:
„í auðvalds þjóðfélögum er
menningin hrjáð af djúpi, sem
skilur á milli almennings og æðri
tegundar lista, — James Joýce
er t.d. einungis lesinn og skilinn
af örfáum innvígðum, þar sem
fjöldinn lætur sér nægja teikni-
myndir. Á hinn bóginn hefi ég
með eigin augum séð, hvernig
tekizt hefur að brúa þetta djúp
í hinu sósíalska þjóðfélagi Rúss-
lands, þar sem verkamenn á
samyrkjubúum, stúdentar, upp-
þvottamenn, skáld og vísinda-
menn lesa allir sömu bækurnar,
njóta sömu kvikmyndanna og
málverkanna — í stuttu máli
hafa sama smekk í fagurfræði-
legum efnum“.
Kraftaverkið
hafði ekki skeð
Silone heldur frásögn sinni
áfram og segir:
„Þar sem fullyrðingin um slíkt
kraftaverk kom frá brezkum vís-
indamanni, sem ætla mætti að
væri mótaður af sundurgreining
og rannsókn viðfangsefna sinna,
þá hefði maður undir venjuleg-
um kringumstæðum alls ekki ef-
ast um réttmæti fullyrðingarinn-
ar. En svo vildi til, að þá sátu
fjórir sovézkir rithöfundar við
sama borðið og við, og ég hefði
talið það alvarlega vanrækslu af
minni hálfu, ef ég hefði látið
undan fallast tækifærið til þess
að fá þessi dásamlegu tíðindi
staðfest þegar í stað. Þess vegna
flýtti ég mér að skjóta inn: „Án
þess að mér komi í huga að
draga í efa það sem minn ágæti
félagi, prófessor Bernal, segir,
má ég þá biðja okkar sovézku
félaga, sem hér eru að skýra okk
ur frá með hverju móti þetta
kraftaverk hafi gerzt?“
Eftir nokkurt hik tókst sovét-
skáldið Konstantín Fedin á hend
ur það vanþakkláta verk að
svara spurningu minni. Hann
sagði:
„Við höfum líka í Rússlandi
skilsmun á menningu; það er
alveg laust við hina æðri tegund
menningar, að við framleiðum
líka í Rússlandi margar bækur
og kvikmyndir, sem hafa ekkert
listagildi og eru einungis ætlað-
ar fjöldanum".
Þögnin, sem kom á eftir þessu,
var einungis rofin af vandræða-
legum ræskingum. Sumir við-
staddra kepptust við að stara
upp í hvítt loftið. Þetta atvik
kom of illa við menn til að þeir
vildu tala um það. Þessi hug-
mynd um nýtt samband rúss-
nesku þjóðarinnar og listarinnar
var einungis hugarfóstur Bernals
sjálfs, ályktun, sem þessi ágæti
brezki vísindamaður hafði að
eigin vild dregið af þeim for-
sendum, sem voru hluti af póli-
tískri trúarjátningu hans“.
Bro^tnar vonir
Fyrr í grein sinni talar Silone
um þau vonbrigði, sem margir og
þá einkum Marxistar höfðu orð-
ið fyrir þegar í ljós kom, að bætt
aðstaða og útrýming fátæktar
hefur ekki breytt mannlegu eðli
né hátterni á þann veg, sem þeir
ætluðu. Hinn gamli Adam lifir
enn góðu lífi, hvað sem ytri að-
stæðum líðum. Silone leggur á-
herzlu á, að á þessari tækni- og
vélaöld hafi sú sjálfvirkni brugð
ist mest að gert var ráð fyrir að
með því einu að afnema fátækt
þá væri framleidd af sjálfu sér
ný manntegund, sem væri gæd/fl
þroskaðri sálar- og siðferðisgáf-
um en hin fyrri. Silone heÆdur
áfram:
„Það er farið að líta út fyrir,
að jafnvel þeir vestrænu komm-
únistar, sem hafa lagt leið sína
til Sovétsamveldisins í sama
anda og trúaðir Múhameðstrúar-
menn fóru pílagrímsferðir sínar
til Mekka, og heimfærðu eigin
drauma upp á hinn harkalega og
miskunnarlausa veruleika í kjör-
landi sínu og komu heim með
þann boðskap, að þeir hefðu upp
götvað nýja manntegund---það
lítur út fyrir, að jafnvel þessir
menn séu nú loksins farnir að
gera sér grein fyrir, að draum-
sýn þeirra hafi brugðizt (ítalsk-
ur sálgreiningarmaður gekk svo
langt, að hann réttlætti þá stað-
reynd, að bæði iðkun og kenning
sálgreiningar var bönnuð í Rúss-
landi, með því að halda frarn a6
í „sósíalisku landi losna menn af
sjálfu sér við sálarflækjur sín-
ar“).
Ný manntegund?
Það eru ekki ítalskir kommún-
istar einir, sem gert hafa sig
bera að slíkum bamaskap. Við
íslendingar megum minriast
þess, þegar okkgr ágæti landi,
Guðgeir Jónsson, mikill bind-
indismaður, fór fyrir allmörgum
árum austur til Rússlands og
kom aftur með þann boðskap, að
Sovétstjórninni hefði tekizt að
leysa áfengismálin í Rússlandi í
eitt skipti fyrir öll! Þá mun
þeim er hlustuðu á Brynjólf
Bjarnason á 50 ára afmæli Sovét
byltingarinnar, ekki gleymast
fagnaðarboðskapur hans um hina
nýju og betri manntegund, sem
nú fyrirfyndist I Sovét-Rúss-
landi. Brynjólfur hefur engu
gleymt og ekkert lært, enda var
af ræðu hans svo a'ð heyra sem
hans helzta, jafnvel eina á-
hyggjuefni út af ástandinu aust-
ur þar væri, ef eitthvað væri
slakað til á rétttrúnaðinum.
Brynjólfur lætur ekki hagga
sinni bernskutrú, hinni gömlu
Stalínsdýrkun, þar um fá engar
staðreyndir neinu breytt.
Morðið á Masaryk
Þó væri fróðlegt að skyggn-
ast í hugarfylgsni manns eins og
Brynjólfs Bjarnasonar, sem að
upplagi er heiðvirður og grand-
var maður, og fylgjast með
hvernig honum verður við þeg-
ar fréttir berast af atburðum
eins og þeim, er nú síðustu vik-
urnar hafa gerzt í Tékkósló-
vakíu. Hér í Reykjavíkurbréfi
var nokkru fyrir 20 ára dánar-
afmæli Masaryks utanríkisrá’ð-
herra minnzt á dauða hans og
með hve tortryggilegum hætti lát
hans hefði að borið. Þá var enn
ekki vitað, að stúdentar og al-
menningur í Tékkóslóvakíu
mundu fylkja liði til að gera
minningardaginn að hvatningar-
degi fyrir auknu frelsi og til
fordæmingar á þeim, sem báru
ábyrgð á bana Masaryks. í
Tékkóslóvakíu er ekki lengur far
ið dult með þá sannfæringu, að
Masaryk hafi verið myrtur. Nú
er það berum oriðuð borið á er-
indreka Sovétstjórnarinnar, að
þeir hafi átt hlut að þessu hrylli
lega morði. Af hæversku er sá
háttur hafður á, að sagt er, að
þarna hafi sendimenn Beria ver-
ið að verki. Allir vita þó að á
þessum árum voru Beria og
Stalín óaðskiljanlegir. Með skrif-
um tékkóslóvskra blaða þessa
dagana er þess vegna í raun og
veru verið að kenna Sovét-
stjórninni sjálfri um drápið á
Masaryk. Fró'ðir menn telja og,
að það sé ekki einungis til að
láta. Masaryk fá æru uppreisn,
sem landar hans leggja nú svo
mikla áherzlu á fulla rannsókn
á öllum aðdraganda dauða hans,
heldur sé morðið á honum tekið
sem tákn morðs á sjálfstæði
þjóðarheildarinnar, morð, sem
raunar hafi tekizt í bili, en hafi
þó ekki gengið af þjóðinni
sjálfri endanlega dauðri. Þess
vegna rísi hún nú upp og heimti
rétt sinn, eigið sjálfstæ'ði og
æruuppreisn sinna beztu manna.
Björa efast ekki
0
Sennilega fær ekkert af þessu
haggað sáiarró Brynjólfs Bjarna-
sonar. Hann hefur fyrir löngu
forhert sjálfan sig svo, áð þar
kemst engin efasemd að. Brynj-
ólfur er líka orðinn gamall mað-
ur og honum er margt fyrirgef-
anlegt þess vegna. En hvað um
hina yngri menn? Hvað um þá,
sem á sínum tíma skrifuðu í
Þjóðviljann greinar til árása á
Morgunblaðið og önnur frjáls-
huga blöð fyrir að halda því
fram, að Masaryk hefði verið
myrtur? Skyldi nokkur þessara
manna nú hafa dug til þess að
lýsa yfir því, að hann hafi illi-
lega verið blekktur, biðia afsök-
unar á trúgirni sinni og hverfa
frá hinu blinda ofstæki til heil-
brigðrar skynsemi? Því miður
er ósennilegt, að margir hafi
manndóm til þess að fara þannig
að. Einkennandi um hugar-
ástand þessara manna er lýsing-
in, sem Björn Jónsson gaf á for-
manni síns eigin þingflokks, Lúð-
vík Jósefssyni. í þingræðu, sem
Björn hélt hinn 9. apríl sl. ræddi
hann um að Jóhann Hafstein
hefði ekki farið rétt með tiltek-
in atri’ði í flokksskipulagi Al-
þýðubandalagsins, og segir, að
annað hvort hafi dómsmálaráð-
herrann farið með vísvitandi
rangfærslur eða hann hafi fengíð
alrangar upplýsingar hjá for-
manni þingflokks Alþýðubanda-
lagsins um lög þess flokks. —
Björn heldur áfram og segir orð-
rétt:
„Ég tel reyndar síðari tilgát-
una, að hann hafi fengið rangar
upplýsingar hjá förmanni þing-
flokks Alþýðubandalagsins miklu
sennilegri heldur en þá, að hann
hafi vísvitandi farið me'ð rangt
mál, þegar hann sagði þetta“.
Þannig dæmir Björn Jónsson
um sannleiksást Lúðvíks
Jósefssonar.
spara
Á Aþingi því, sem nú er að
ljúka, Ihefur margt merkra mála
hlotið afgreiðslu. Mestur tími
þingsins hefur þó farið til að
leysa fram úr hinum mikla
vanda, sem áföllin vegna ár-
ferðis aflabrests og verðfalls hafa
skipað. I þeim efnum hefur mik-
ið áunnist, en hvort enn frekari
ráðstafana reynist þörf er
komið undir framþróun næstu
mánaða, sem enginn sér fyrir.
Framsóknarmenn tala mikið um
óhófseyðslu og nauðsyn á sparn
aði. Ekki á sá sparnaður samt
að lerida á þeim sjálfum. Ey-
steinn Jónsson er hófsam-
ur í háttum og mikill ráðdeildar
maður um eigin hag. Ný-
lega hefur hann samt bor-
'ð fram þær tillögur, að ríkið
borgi formanni stjórnarandstöðú
ráðherralaun, þinghald verði 8
mánuði árlega, þingmenn fái
ókeypis flugferðir að vild í kjör-
dæmi sín og þingflokkar fái hver
nokkra ríkisalunaða sérfræð-
inga eða þjóna til að vinna í
flokksins þágu! Minna má ekki
gagn gera. Þegar heimtufrekjan
er slík hjá þeim ráðdeildarsam-
asta í liði Framsóknarmanna,
hvernig halda menn að éyðslan
í eigin þágu verði þá hjá hinum,
ef þeir fengju að nýju ráð yfir
ríkissjóðnum?