Morgunblaðið - 22.05.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. MAÍ 196«.
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík,
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri: Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar: Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
f lausasölu: Kr. 7.00 eintakið.
Áskriftargjald kr. 120.00 á mánuði innanlands.
FRAKKLAND Á
BARMI BYLTINGAR?
Ástandið í Frakklandi um
•í“' þessar mundir gefur
greinilega til kynna, að stjórn
de Gaulle er ekki eins sterk
og margir höfðu haldið. Hinn
aldni hershöfðingi hefur lagt
á það höfuðkapp að sanna
heiminum, að festa og öryggi
ríkti í stjórnarháttum í Frakk
landi undir forustu hans og
hans manna. En þetta hefur
reynzt blekking. De Gaulle
tókst að vísu að forða Frakk-
landi frá blóðugri byltingu,
þegar Alsírmálið hafði stefnt
öllu í öngþveiti. Ósanngjarnt
væri einnig að viðurkenna
ekki að ýmislegt skynsamlegt
hefur verið gert í innanríkis-
málum Frakka undir forustu
de Gaulle. Það skiptir hins
vegar megin máli, að de
Gaulle og hans menn hafa
ekki borið gæfu til þess að
byggja upp hið franska þjóð-
félag og stofnanir þess innan
frá. Þeir hafa lagt megin-
áherzlu á eflingu ríkisvalds-
ins og framkvæmd stórveldis
drauma de Gaulle út á við.
Hershöfðinginn og stjórn
hans hafa varið ógrynni fjár
til þess að Frakkland gæti
eignast sína atomsprengju.
Og de Gaulle hefur ekki einu
sinni viljað taka þátt í sam-
vinnu Bandaríkjanna og
Rússa um bann gegn kjarn-
orkusprengingum í andrúms-
loftinu. Hinn gamli hershöfð-
ingi hefur látið Frakkland
fara sínu fram og haldið
áfram að sprengja atóm-
sprengjur að eigin vild. Hann
hefur glatt sitt hjarta við
það, að Frakkland hefði öðl-
ast stórveldisaðstöðu að nýju.
En hann og stjórn hans hefur
vanrækt að treysta innviði
fimmta lýðveldisins. Þar hef-
ur óánægjan haldið áfram að
ólga. Þetta hefur greinilegast
komið í ljós nú, fyrst með
stúdentaóeirðunum og síðan
með verkföllum og verkbönn-
um. Athafnalíf Frakklands
má nú heita gersamlega Iam-
að. Samgöngur hafa að mestu
leyti stöðvast, upplausnará-
stand ríkir í landinu. Engum
blandast hugur um að komm-
únistar og fylgifiskar þeirra
standa fremstir í flokki í þess
ari baráttu. Þeir nota tæki-
færið þegar það gefst.
De Gaulle og stjórn hans
hafa að mörgu leyti gert sig
seka um hörmulega skamm-
sýni. Þeir hafa reynt að grafa
undan gjaldeyri Breta og
Bandaríkjamanna. Þeir hafa
ekki hikað við að reyna að
veikja Norður-Atlantshafs-
bandalagið um leið og þeir
hafa verið að viðra sig upp
við kommúnista. Allt kemur
þetta hinum gamla hershöfð-
ingja nú í koll. Frakkland er
á barmi byltingar og vandséð
er hvernig fimmta lýðveldinu
verður bjargað frá hruni.
MIKILVÆGT
STARF
¥ gæt átti Félag ísl. stór-
kaupmanna 40 ára af-
mæli og var hér í blaðinu
getið um ýmsa mikilvæga
þætti í starfsemi þessa félags.
Skal það ekki rifjað upp, en
á hitt minnt, að störf verzl-
unarstéttarinnar eru hin mik
ilvægustu.
Því heyrist stundum haldið
fram, að störf verzlunar-
manna séu miklu þýðingar-
minni en annarra; verzlunin
skapi ekki verðmæti heldur
jafnvel eyði þeim. Hér er auð
vitað um fáranlegar skoðanir
að ræða, því að fólkið hefur
lítið gagn af því, að vörur séu
framleiddar, ef hvergi er unnt
að fá þær keyptar. Auðvitað
má deila um ýmislegt í verzl-
uninni eins og öðrum atvinnu
rekstri. Um það verður þó
ekki deilt, að íslenzkir stór-
kaupmenn hafa unnið stór-
virki, allt frá því er frum-
herjarnir hófust handa um að
gera verzlunina íslenzka.
Þar hafa margir af merkustu
mönnum landsins komið við
sögu.
íslenzk verzlun á nú í mikl
um erfiðleikum og hefur orð-
ið að axla þungar byrðar
vegna þeirra áfalla, sem þjóð
in hefur orðið fyrir, en ís-
lenzkir kaupsýslumenn munu
standa af sér þennan mótbyr
og halda áfram hinu þýðing-
armikla starfi í þágu þjóðar-
innar, enda þess vonandi
skammt að bíða, að íslenzkur
atvinnurekstur fái búið við
betri hag en nú er.
MARGT VERIÐ
GERT
npíminn reynir í gær í rit-
stjórnargrein að telja
mönnum trú um, að lítið sem
ekkert hafi af stjórnarvalda
hálfu verið gert vegna erfið-
leika þeirra, sem steðja að
byggðunum norðanlands og
austan, vegna hafíssins. Sann
leikurinn er samt sá, að rík-
isstjórnin hefur haft vakandi
auga með þessum málum.
uk mm
F. Schubert og kvenfólkið
BEZTU sön'gfuglar tjalda
sjaldnóist litríku fjaðraskarti.
Þeir eru undaratekningarlítið
ósjálegir og fátæklegir og oft
lokaðir inni í þröngu búri.
En þrátt fyrir það þagnar
ekki gleðikvak þeirra heldur
verður það enn fegurra og
hreinna; það er eins og fá-
tæktin og fjötrarnir gefi þján
ingunni og þránni útrás í und-
ursamlegri hljómblæ en ella
mundi. — Og þannig var
þessu líka varið um söngskáld
í mannsmynd, ef til vill þann
mesta sem veröldin hefur al-
ið — Franz Schubert.
Aðeins örfáir sam'tíðarmenn
hans, líitill vinahópur, hafði
hugmynd um hve mikið tón-
Skáld hann var. Hann barðist
vonlausri baráttu við fátækt,
skilningsleysi, sinnuleysi og
við útgáfugrúta, sem reyndu
að gera hann sér að féþúfu.
Að vísu átti hann nokkra sök
á þessu sjálfur, hann var svo
ótrúlega lítillátur, vildi um-
fram allt halda sig í skugg-
anum — þegar söngvari fór
með hin yndislegu ljóð hans,
var það hann sem fékk lófa-
klappið og þóknunina, en
skapari lagsins faldi sig.
f vexti og að útliti var
Schubert fremur ósjálegur og
enginn fríðleiksmaður, gild-
vaxinn kubbur með nabbanef,
og nærsýnn var hann. Augun
starandi en tindruðu aðeins
þegar hann heyrði fagra tón-
list eða hann var að tala um
tónlist. En aldrei var hann í
slæmu skapi, aldrei var hann
glaðari en þegar hann fékk
að setjast við hljóðfærið í
vinahóp, og kunningjar hans
og fylgikonur þeirra fóru að
syngja og dansa.
Það ræður að líkum að
svona maður, fátækur og ósjá
legur klunni, gat ekki orðið
neitt kv-ennagull. En hann
lagði etóki fæð á kvenfólkið
fyrir það, þráin eftir ást, við-
kvæmni og skilningi kemur
óspart fram í tónsmíðum
hans.
Hann og vinir hans hittust
oft yfir vínglösum eða fóru
skemmtiferðir út í töfralunda
Wienar-skóganha, og þessar
ferðir voru kallaðar „Schub-
ertiader", svo að hann mun
hafa verið potturinn og pann-
an í þeim.
Schubert kynntist ungur —
aðeins átján ára — stúlkunni
sem hann vonaði að fá sam-
fylgd með á lífsleiðinni. Hann
hafði þá samið „Messu í F-
dúr“, sem faðir hans flutti.
í þessari tónsmíð fór sextán
ára stúlka, Therese Grob, með
eitt sópran-hlutverkið. Schu-
bert játaði síðar, er talið barst
að kvenfóllki: „Það er ein sem
ég hef elskað innilega, og
henni leizt vel á mig. Hún
var kennaradóttir og yngri en
ég. Hún söng sópran-sólóna í
messu, sem ég ha'fði samið og
söng dásamlega og með mik-
illi tilfinningu. Hún var etóki
beinlínis falleg, var bólugraf-
in, en góð var hún — yndis- '
lega góð. í þrjú ár vonaði
hún að ég mundi giftast sér,
en ég fékk enga stöðu, sem
hægt væri að lifa á. Svo gift-
ist hún öðrum, að ósk for-
eldra sinna, og það tók mig
sárt. Ég elska hana ennþá og
hefur aldrei fundizt nokkur
eins góð eða betri en hún.
En hún var líka etóki ætluð
mér.“
Sumarmánuðina 1818 og
1824 var Schubert tónlistar-
kennari í Zelesz-höllinni í
Ungverjalandi hjá Esterhazy
greifa. Heimasæturnar voru
tvær, Marie og Karoline.
Fjölskyldan var öll mjög tón-
elsk og mikið var sungið í
höllinní, ekki sízt þegar ungi
baróninn von Schönstein kom
í heimsókn. Hann hafði ljóm-
andi fallega, bjarta barýtón-
rödd og fór meistaralega vel
með ljúflingslög Schuberts.
Enda tileinkaði Schubert hon-
um hinn dásamlega laga-
flotók „Fallega malarastúlk-
an“.
Schubert var enginn Beet-
hoven, kunni etóki að vekja
lotningu keistarafólks eins og
hann. Fyrra sumarið í Zelesz
var hann oft einmana: „Hér
er enginn skilningur á sannri
list, nema kannske hjá greifa-
frúnni", skrifaði hann vini
sínum. „Ég er hér aleinn með
minni elskulegu list og verð
að efla hana í herberginu
mínu, í hljóðfærinu, í brjóst-
inu“.
Reyndar var hann ekki al-
veg einmana. í höllinni var
ung og bráðfalleg stofustúlka,
ósmeik við smáævintýri. Og
gagnvart henni var Schu'bert
enginn Jósep.
Fyrra skiptið sem hann var
í Zelesz hjá Esterhazy var
yngri dóttirin, Karoline, tíu
ára. Þegar hann kom aftur,
sex árum síðar, var hún blóm
leg ungfrú og hjartað í tón-
skáldinu bráðnaði eins og
smér. Um ástir þeirra veit
enginn — þar er ekkert við
að styðjast nema likur. En
að Sohubert hafi elsikað hana
má ráða af svari hans, er hún
spurði hann hversvegna hann
hefðí aldrei tileinkað henni
neina tónsmíð.
Vinir Schuberts fóru oft
með hann í samkvæmi þar
sem margt fríðra kvenna var
saman komið. En engin þeirra
varð ástfangin af honum þó
mörgum þeirra fyndist mikið
um hann vert og þó enn meir
um tónsmíðar hans. Og engin
þeirra kveifcti í honum, en
þær ljómuðu af fögnuði hve-
nær sem hann settist við
hljóðfærið.
Hvergi var Schubert jafn
óspar á að „taka lag á hljóð-
færið“ eins og á heimili fjög-
urra fallegra og tónelskra
systra, sem hétu Frölich. Ein
þeirra, Kathie, sem var köll-
uð „eilíf brúður“ skáldsins
Grillparzers, sagði um Schu-
bert: „Hann átti dásamlegt
skap. Aldrei var hann af-
brýðisamur eða öfundsjúkur
eins og svo margir aðrir.
Hann var alltaf glaður þegar
hann heyrði fallega tónlist.
Þá spennti hann greipar eða
þrý'sti höndunum upp að
munninum og sat eins og í
leiðslu“.
Önnur Frölich-systirin, sem
hét Anna og var tónlistar-
kennari, varð síðust til að
votta honum hollustu. Hún
gaf honurn oft góð ráð og
hvatningar, og þegar hann dó
var það hún sem beitti sér
fyrir fjársöfnun til þess að
koma upp legsteini á gröf
hans. Hún getókst fyrir hljóm-
leika'haldi sem var endurtek-
ið, og fyrir það sem inn kom
lét hún gera fallegan legstein
á gröf hans.
En ennþá dásamlegra ,lif-
andi og ævarandi minnis-
merki setti Schubert sér sjálf-
ur með hinum guðdómlegu
tónum sínum sem hljóma
munu til eilífðar. Og ást hans
á tónlistinni gat engin jarðn-
es'k kona bætt honum upp.
(Sk. Sk. þýddi).
Hún hefur gert ráðstafanir
til að tryggja að nægar fóð-
urbirgðir yrði í þessum lands-
hlutum. Fylgzt hefur verið
með fóðurbirgðum og flutn-
ingamöguleikum, flugvélar
fengnar til að leiðbeina
skipum og jafnframt hefur
verið athugað að fá ísbrjót til
landsins, ef þörf krefur, og á
vegum almannavarna hefur
verið fylgzt með olíubirgðum.
Hafísnefndin, sem kosin
var á síðasta Alþingi, hefur
einnig komið til fundar og
rætt vandamálin.
Vegna allra þessara að-
gerða er ekki bein vá fyrir
dyrum, þrátt fyrir hið erfiða
árferði, og er sannarlega
ástæðulaust að ásaka ríkis-
stjórnina fyrir aðgerðarleysi.
LÍDÓFUNDURINN
UM MENNTAMÁL
í hinum fjölmenna fundi
um skólamál, sem hald-
inn var í Lídó á laugardag-
inn, kom glögglega í ljós hinn
mikli áhugi manna á umbót-
um í skólamálum. Á fundin-
um hlutu þær raddir, sem
undanfarið hafa krafizt
skjótra umbóta á skólakerf-
inu, hljómgrunn. Augljóst er,
að viðleitni þeirra, sem sett
hafa fram skoðanir um nýja
stefnu í menntamálum þjóð-
arinnar, er farin að bera
árangur. Skólafundurinn í
Lídó er eitt gleggsta dæmið
um það.
Þriggja dra
telpa fyrir bíl
ÞRIGGJA ára telpa handleggs-
brotnaði og hlaut höfuðhögg,
þegar hún varð fyrir bíl skömmu
eftir hádegi á sunnudag. Missti
telpan meðvitund og var flutt í
Slysavarðstofuna, en þaðan í
Landakotsspítala. i gærkvöldi
kom stúlkan til meðvitundar og
var liðan hennar góð í gær.
Telpan hafði verið að leik
ásamt fleiri börnum og var á
leið yfir Laugarnesveginn, áleið
is heim til sín, þegar óhappið
varð. Lenti hún fyrir Volkswag-
en-bíl, sem kom norður Laugar-
nesveginn og mældust hemlaför
hans yfir 30 metra.