Morgunblaðið - 08.06.1968, Qupperneq 8

8
MORG'JNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 196«
ÁSGEIR JAKOBSSON:
Fjölgum vinnukonum og veröum ríkir
JÓNAS HARALz hefur talað.
Það hefur verið annasamt í Del
fi undanfarið og tölvan í gangi
nótt sem dag. Jónas hefur eins
og aðrir fslendingar haft svefn-
farir illar og drauma þunga,
vegna verðfallsins mikla, ísa og
annarrar óárunar í landi voru.
Svo er sagt, að hann liggi jafn-
an undir feldi — hugsandi stinnt
um þjóðarhag — og sé hann
þangað sóttur að ráðum, þegar
vandi steðjar að þjóðinni, þó
að eðlilegra væri nú kannski að
kalla á hann, þegar það væri
ekki, því að þá væri eitthvað
voðalegt í vændum. Þessi önd-
vegismaður, því að það er Jón-
as, þó losnað hafi um skrúfu,
hefur nú þeytt af sér feldinum
og risið upp forkláraður í morg-
unljómann og birt okkur draum
sinn.
Það hlýtur fleirum en mér að
hafa brugðið í brún, þegar í ljós
kom að þetta var gamli kreppu
draumurinn frá 1930, lítið eitt
breyttur.
Þá var uppi annar Jónas, mik-
ill draumamaður líka. Hann
dreymdi einnig draum um það,
að þjóðin þyrfti ekki að róa,
það væri stopull atvinnuvegur,
auk þess, sem fólk hefði vont
af því að veiða þorsk, hins
vegar væri sauðkindin mannbæt
andi. Hann reyndi síðan að upp-
fylla þennan draum og teymdi
þjóðina uppí fjöllin í leit að
draumaríkinu, og þar var hún
að hrekjast í átta löng ár, en þá
loks dróst hún til baka ofan
úr fjöllunum, kviðdregin og sár-
fætt, leitaði uppi bátskeljar sín-
ar, sem hún hafði hlaupið frá
og nú voru orðnar fúnar á kamb
inum, ýtti þeim á flot og tók
til að róa aftur upp á líf og
dauða.
Hinn fyrri Drauma-Jónas
dreymdi sem séu m landbúnað-
arhimnaríki í landi okkar, sem
vægast sagt er erfitt land und-
ir bú, ef hlutlaust er litið á
málin, þó að bændur okkar hafi
sýnt með afburða dugnaði og
harðfylgni, að einhver hluti þjóð
arinnar geti lifað af þeim at-
vinnuvegi. Hinn síðari Jónas
dreymir aftur á móti um verk-
smiðjupatent og þjónustu við
náunga sinn.
öll eigum við okkur drauma
um eitthvað annað en það sem
er, en sem betur fer rætast þeir
sjaldan, því að svo ömurlegt,
sem það er að lifa við draum,
sem aldrei rætist, þá er hitt
víst hálfu verra að lifa uppfyll-
ing draums síns. Draumar eru
misleiðinlegir. Fyrri Jónasar
draumurinn var skemmtilegur
draumur.
Það var skáldleg sýn að sjá
fyrir sér blómlegar sveitir og
bændahöfðingja þeysandi á
truntum lemjandi fótastokkinn,
um öll héruð, miklar hjarðir
kvikfénaðar í högunum og
hraustlegt fólk, stútfullt af þjóð
legum fróðleik, starfandi að hey
skap á túnum. Síðari Jónasar-
draumurinn er hrollvekjandi:
dapurlegur verksmiðjulýður
þrammar malbikið en vinnukon-
ur og sendlar á þönum um allar
jarðir.
Á árunum 1930-32 féll íslenzk
ur fiskur í verði um 40% eða
svipað og nú, og steðjuðu þá
skiljanlega mikil vandræði að
sjávarútvegnum og um leiðþjóð
inni allri. Það hafði verið hirtur
hver eyrir af útvegnum á góð-
ærunum fyrir 1930, og útveg-
urinn búið við svo óhagstæða
gengisskráningu að fyrirtækin
ultu í metaflaárum. Þegar þetta
var, var árlegur innflutningur,
sem sjávarútvegurinn borgaði
auðvitað fyrir þjóðina og hún
skipti á milli sín til neyzlu, orð-
inn um sextíu milljónir, enhafði
verið þrjár til fjórar milljónir,
þegar sjávarútvegurinn tók að
eflast á tíunda áratug nítjándu
aldar, þegar kútterarnir voru
keyptir. Það segja fróðir menn,
að á þessum rúmum þremur ára-
tugum, frá 1896 til 1930 hafi
ekki hjá nokkurri þjóð orðið
jafn stórstígar framfarir efna-
hagslega og hjá þessari fisk-
veiðiþjóð í norðurhöfum. Hér
hafði ríkt eymd og volæði fyrir
aldamótin og eignaleysi þjóðar-
innar svo algert að þess voru
fá dæmi, en 1930 var hér all-
blómlegt um að litast og fram-
kvæmdir miklar á ýmsum svið-
um. Meðan vel gekk lofuðu
menn þennan atvinnuveg, og
sögðu sem satt var, að enginn
annar atvinnuvegur, sem þá
var þekktur í heiminum hefði
getað annað þessari uppbygg-
ingu hjá svo fámennri þjóð.
Þó voru þeir alltaf
nokkrir, sem ekki sættu sig við
að þjóðin lifði af þessum at-
vinnuvegi og einn þeirra var
hinn fyrri Drauma-Jónas, sem
áður hefur verið sagt frá. Þeg-
ar tók að harðna á dalnum fyrir
sjávarútveginum, birti hann
þjóðinni draum sinn, eins og síð-
ari Jónasinn nú, og hefur meg-
inefni draumsins verið rakið.
Röksemdirnar, sem fylgdu
draumnum voru svipaðar og nú:
— Það er ekki byggjandi á þess-
um atvinnuvegi. Hann er svo
misgjöfull og stopull. Við verð-
um að efna til traustari at-
vinnuvega.
Tnní þennan draum Jónasar
blandaðist einnig draumur krat
anna, um iðnað og vinstri sinn-
að verksmiðjufólk. Hvorir
tveggja tóku til að starfa að
draumum sínum og voru út-
vegsmenn ofsóttir, en sjómenn
uppnefndir. Skipastóll lands-
manna var látinn dragast sam-
an úr 23 þús. tonnum í 21 þús.,
algert bann var við því að
kaupa skip inní landið, og reynd
ar að koma með þau hér upp
að ströndinni, þó einhver hefði
nú viljað gefa okkur þau: sjó-
mönnum fækkaði úr tæpum
átta þúsundum í rúm sex þús-
und. Þeir fáu aurar, sem enn
komu inn fyrir bútunginn voru
festir í byggingum í sveitum,
vegum, brúm og í ýmiskonar
menningarsýsli, en þessir menn
áttu sér all-fagran menningar-
draum, byggðan á þjóðlegum
verðmætum, en því miður of of-
stækisfullan til þess að hann
gæti ræzt og hann endaði, sem
alger forheimskan- og vatn á
millu bítlanna, sem amast við
öllu þjóðlegu. Alls-
konar iðnaðiu' var efldur og
loks fjölgaði fólki stórlega í
hverskonar óarðbærri þjónustu
og skriffinnsku, því allt logaði
í ráðum og nefndum.
Þjóðin komst í raun og veru
ekki útúr þessu öngþveiti fyrr
en í stríðsbyrjun, en þá áttum
við ekkert eftir nema gömul og
úrelt skip, og verður það aldrei
tölum talið, hvað þessir menn
höfðu af þjóðinni, með því að
valda því að við áttum ekki
stærri og betri flota en við átt-
um í stríðsbyrjun. Þannig endaði
hinn fyrri draumur um land-
búnaðar- og iðnaðarþjóðina að
stríðið bjargaði okkur frá hon-
um.
Nú verður því lítið eitt velt
fyrir sér, hvort nokkurt hald sé
í síðari Jónasar draumnum.
Draumur Jónasar nú er í
stuttu máli sá, að fækka skuli
hlutfallslega í frumgreinum,
landbúnaði og fiskveiðum, en
fjölga í þjónustustörfunum og
iðnaði. Orðrétt hljómar boðskap
»ir hans á þessa leið (Mbl. 27.
apríl 1968) ... Ef það á að
verða ámóta aukning á velmeg-
un og hefur verið í öðrum lönd-
um og við höfum vanizt að gera
okkur vonir um, verður að verða
hlutfallsleg aukning í úrvinnslu-
greinunum samhliða enn meiri
aukningu í þjónustugreinunum,
en hlutfallsleg fækkun í frum-
greinunum ...
Vinnukonur og sendlar.
Þá er fyrst að athuga um
þjónustustörfin, sem við eigum
að lifa af öðrum þræði. Nú get-
ur þjónusta verið margvísleg, en
það verður ekki annað ráðið af
orðum Jónasar, en hann eigi
einungis við almenna þjónustu
til þæginda mannfólkinu, en
ekki þjónustu, sem eykur fram-
leiðni t.d. viðgerðarþjónustu eða
skapar bein verðmæti, eins og
flug.
Framað þessu hefur það yfir-
leitt verið kenning stjórnvalda,
hinna ýmsu velmegunarríkja, að
hamla bæri á móti tilfærslu
fólks í þjónustustörf, sem ykju
Ásgeir Jakobsson.
eyðsluna en minnkuðu fram-
leiðsluna, og þessi þróun hefur
verið talin sjúkdómseinkenni
velmegunarinnar, sem fyrr eða
síðar myndi leiða til ófarnaðar,
kreppuástands og samdráttar.
Nú kemur Jónas og segir okk-
ur, að þessi flutningur fólks í
þjónustu úr frumgreinum, sé or-
sök velmegunar, ekki afleiðing,
og okkur beri að efla þessa þró-
un.
Jónas styður mál sitt með
dæmum af Grikkjum og Spán-
verjum þar sem fátt fólk sé í
þjónustu störfum, enda séu þess
ar þjóðir fátækar, en hins veg-
ar sé margt fólk í þjónustu-
störfum í Bandaríkjunum og
Þýzkalandi enda séu þær þjóð-
ir ríkar. Sem sagt: ríkur maður
hefur þjón, fátækur maður hef-
ur engan þjón, þar af leiðir að
ráðið til að verða ríkur er að
fá sér þjón. Ég hélt að öllum
væri ljóst, að Bandaríkjamenn
og Þjóðverjar væru ríkir þrátt
fyrir fjöldann í þessum löndum
við þjónustustörf en ekki vegna
þess. Telur Jónas að Grikkir og
Spánverjar væru betur farnir,
ef þeir hættu þó þessu amstri
sínu í landbúnaði og fiskveiðum
og tækju til að þvo hverjir öðr-
um um tærnar? Við skulum velta
fyrir okkur nokkrum dæmum
héðan um þetta atriði, hvort
þjóðhagslega borgi sig betur
þjónustustörf eða framleiðsla.
Er það hugsanlegt, að Reyk-
víkingar og Akureyringar — en
á þessum stöðum er hlutfallið
milli þjónustustarfa og frum-
greina mest að skapi Jónasar
hérlendis — væru betur haldn-
ir en Vestmannaeyingar eða
Sandgerðingar, þar sem fólk er
einvörðungu í annarri frumgrein
inni, sjávarútvegi, ef þessir stað-
ir allir ættu einungis að búa að
sínu. Heldur Jónas, að við ætt-
um í minni erfiðleikum nú, ef
hér hefðu á undanförnum árum,
verið, t.d. tveim þúsundum
manna færra á sjó, en tveim
þúsundum fleiri verzlunar- veit
inga- og bankamenn?
Nú er það einn bóndi, sem
hefur um langahríð lagt nótt
við dag í grasleysisárum við að
kroppa þúfurnar með vinnufólki
sínu, svo að hann næði saman
nægum heyjaforða að haustL
Jónas Haralz kemur á þennan
bæ og sér að þar er þröngt í
búi og hann ráðleggur bónda,
að taka heim eina vinnukonuna
úr teignum og láta hana heldur
hjálpa til við heimilisstörfin og
muni honum þá betur farnast.
Bóndi trúir þessu illa, enda eru
bændur enn verri en kindurnar,
sem þeir passa, með það, að þeim
er gjarnt að stinga við fótum
í tíma og ótíma.
Þá verður það, að það gerir
góðæri mikið og grasár og bónda
og fólki hans veitist létt hey-
skapurinn. Það flekkjar sig nú
túnið, þar sem áður var naum-
ast bithagi. Bóndi sér nú, að
hann þarf ekki á öllum sínum
rakstrarkonum að halda á tún-
inu, nú þarf ekki lengur að
hirða upp rökin í svuntuhorn-
ið, og hann sendir eina þeirra
heim í bæ til konu sinnar, sem
hefur stritað ein við heimilis-
störfin og þjónustuna öll mögru
árin. Jónas kemur nú aftur á
bæinn og sér að þar er al1'
blóma, veitingar góðar og fram-
reiðslan eftir því. Hann segir:
— Hvað sagði ég þér ekki, bóndi
góður, að þitt ráð myndi vænk-
ast, ef þú ykir heimilishjálpina:“
Gekk nú búskapurinn vel um
hrið og hélzt góðærið. En það
er ekki eHíft sólskin í þessum
táradal hér og það tók að harðna
í ári aftur. Þar sem áður lá gras
í legum er nú varla ljátækt. —
Bóndi og hjú hans, sem enn eru
á engjunum, leggja nótt við dag,
en þó er tvísýnt, hvort þeim
takist að afla nægra heyja fyrir
veturinn. Þar sem hvert strá er
nú hirt, veitist rakstrarkonum
erfiður raksturinn og bóndi kem
ur að máli við konu sína:
Nú er ekki gott í efni, góða
mín. Mér ætlar að ganga seint
heyskapurinn. Ég verð líkast til
að taka af þér vinnukonuna aft-
ur. Ég þarf á öllu fólkinu að
halda við að reyta saman heyin
og þú verður einihvern veginn að
bjargast ein við heimilisstörfin í
bili. Það verður að hafa það, þó
að það sé ekki hvítur dúkur á
borðum um sinn. Það batnar í
ári vonandi fljótlega aftur“.
Konunni líkar þetta ekki vel
sem vonlegt er og hún biður
bónda sinn að fara nú að öllu
með gát og aðhafast ekki neitt,
nema hann hafi áður ráðfært sig
við Jónas, ef hann kynni að hafa
dreymt nokkuð eða fengið vitr-
an, enda viti bóndi það, að engin
ráð séu nú ráðin, nema leitað sé
Jónasar og hafi hans ráð gefizt
vel.
— Þau gáfust vel í góðærinu,
en ekki veit ég hversu vel þau
gefast mér nú ,segir bóndL
Hann lætur þó að orðum konu
sinnar og hringir í Jónas og
segir honum, hvernig komið sé
fyrir sér.
— Hvað ertu með marga við
heyskapinn? spyr Jónas.
— Þrjá við slátt, tvær við
rakstur.
— Hvað er margt fólk heima
við í þjónustunni?
— Ein vinnukona og svo kon-
an, segir bóndi.
— Já, það er einmitt það. —
Taktu 'heim tvo kaupamennina,
settu annan uppá loft við að færa
bækur yfir búskapinn, hinn við
að mála búsið, og taktu síðan báð
ar rakstrakonurnar, sem eftir
eru og láttu þær hnýta slaufur í
hárið á vinnumönnunum. Sjálf-
ur skaltu hátta strax hjá kon-
unni.
— Já, en þá er bara einn eftir
við heyskapinn.
— Já, það er einmitt það allra
mesta sem það má vera. Þú ert
þá kominn nœstum því með sama
h'lutfall milli frumgreina og
þjónustu og nú er í Bandaríkj-
unum. Bandaríkin eru rí'kt land
eins og þú veizt, og það er eng-
in skömm að því að fara að dæmi
þeirra.
V erksmið jupatentið
Jafnframt því, sem við eigum
að græða á því að verzla hverir
við aðra og hafa þjónustufólk
við hvem fingur, eigum við að
græða á draiumaiðnaði. í þeim
iðnaðardraumi er þó ekki fisk-
iðnaðurinn, því að Jónas telur
okkur engin skilyrði hafa í þeim
iðnaði umfram aðrar og má þann
ig segja að flest mælir hann
öfugt við það se maðrir vildu
sagt hafa. Það leggst enginn gegn
því, að auðlindir landsins séu
nýttar til stóriðju, ekki heldur
gegn iðnaði, nema það eigi að
efla hann á kostnað sjávarútvegs
ins eða fremur en sjávarútveg-
inn. Dæmið frá 1930 er enn svo
ferskt í huga þjóðarinnar, að hún
myndi aldrei sætta sig við, að
tekið væri að elta draumsýnir
nú eins og þá uppí fjöllin eða
útí eyðimörkina, þegar harðnar í
ári og okkur er þörf á heiíbrigðu
raunsæi.
Jónas bregður sér aftur ú)tl
löndin, að hifcta Grikki, Spán-
verja, Baindaríkjamemn og Þjóð-
verja til að renna stoðum und-
ir kemningu sína um iðnaðinin,
eins og áður undir þjónusbuna.
Hann segir, að Grikkir og
Spánverjar séu ekki aðeins fá-
tækir af því, að þeir séu lítið
í þjónustugreinum, heildur bæti
þeir gráu ofan á svart með því
að stunda frumgrieinarmar, larnd
búnað og fiskveiðar. Þetta dæmi
hefur ekkert gildi fyrir okkjur
fremur en dæmið af
sömu löndum í þjónustu-
störfunum. Grikkland og Spánn
eru hvorttveggja sviðiin lönd,
löngu ofbeiibt og ránytnkt og ör-
deyða á miðum þeirra.
Þegar grískir og spændkir
fiskimenn róa á miðin á smákæn
um símif, dorga þar liaglangt í
nokkrar körfur fisks, eims og
mennimir á Gemasant vatm fyr-
ir tvö þúsund árum, þá inmbyrð
ir sami fjöldi áhafnar á íslenzk-
um báti þrjú til fjögur hundruð
tonn síldar eða fimmtíu til sex-
tíu tonn þorska með véium sin-
um og stórfelldum veiðarfænum.
Fiskveiðar áðurnefndra þjóða og
Ísílendiniga eiga ekkert sarneig-
integt neraa niaifnið og það hiefur
ruglað Jónas.
Það er rétt að heimsækja þessi
ríku iðnaðairlönd, sem Jónas fest
ir svo mjög augu á og telur
að geti verið ofckur fordæmi og
ræða í leiðinni framtíðarhorfiur
iðnaðarins í heiminum annars
en matvælaiðnaðar.
Nú vita það allir, að það sem
valdið hefur iðnaðarstökki þess
ara þjóða var alger skortur á
iðnvarningi fyrst etftir Heims-
styrjöldina og þó fyrst ogfremst
það, að það opnuðust markaðir
í Asíu og Afríku löndum byggð-
um hundruðum millljóna fólks,
að loknu stríðinu. Betur stæðu
löndin lánuðu síðan hinum fátæk
ari stórfé til að örva kaupgefbu
þeirra og var þetta ný stefna
og hefur reynzt vænteg. Menn
bíða samt eun eftir svari við
því, hvað gerist, þegar þessi
lönd, sem nú eru aðeius mark-
aðslönd fyrir iðnríkin, hafa
byggt upp iðnað sinp, eins og
markfið þeirra er. Lætur Jónias
sig dreyma um, að það hafi ver-
ið furilin upp einhver eilífðar
vél í framleiðslu og sölu iðn-
varniings, þó að fyrmefnit ráð
hafi gefist vel enn.
Framh. á bls. 23