Morgunblaðið - 08.06.1968, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 1968
ÓPERAN:
Apótekarinn
— eftir Haydn
JOSEPH HAYDN er í minnum
hafður sem mikilvirkur sinfóníu-
höfundur fyrst og fremst og hef-
ur stundum verið nefndur faðir
sinfóníunnar, þótt ekki sé það
með öllu réttnefni. Einnig heyr-
ast nokkrir konsertar hans öðru
hverju, og margir af kvartettun-
um eru í miklum metum. Þá eru
ónefnd tvö meðal stórbrotnustu
verka hans, sem enn munu
lengi halda velli: óratóríurnar
„Sköpunin“ og „Árstíðirnar",
sem báðar voru fluttar hér í
Reykjavík endur fyrir löngu og
mætti nú bráðum rifja upp aft-
ur. En á óperutónskáldið Joseph
Haydn er sjaldan minnzt. Þó
liggja eftir hann milli 10 og 20
óperur, flestar samdar fyrir höfð-
ingja þá af ættinni Esterházy,
sem Haydn þjónaði lengstum, og
frumfluttar í leikhúsi þeirra á
ættarsetrinu í Eisenstadt í ná-
grenni Vínar. „Óperur mínar“,
sagði Haydn eitt sinn um leið og
hann afþakkaði boð um að sýna
eina þeirra í Prag, „eru eingöngu
eamdar fyrir okkar eiginn óperu
flokk og mundu ekki hafa til-
ætluð áhrif annars staðar". Þessi
skoðun virðist lengi hafa verið
ráðandi, og því hafa þessi verk
meistarans legið í þagnargildi að
mestu fram á síðustu ár, og ekki
einu sinni verið til á prenti.
Meðal hinna eldri af óperum
Haydns er „Lo speziale", sem
var samin og frumsýnd í Ester-
házy-leikhúsinu árið 1768 og á
því tveggja alda afmæli á þessu
ári. Eins og aðrar óperur Haydns
frá því tímabili var „Lo speziale"
í hreinum „buffa“-stíl: kímnin og
kátínan hafa þar óskoruð völd.
Enda var textahöfundurinn eng-
inn annar en hinn frægi ítalski
gamanleikjahöfundur Carlo Gold
oni (1707-1793), og er þetta hin
fyrsta af þrem óperum, sem
Haydn samdi við texta eftir
hann. Raunar hefur einhver sam-
verkamaður Haydns í Eisenstadt
breytt textanum allmikið, stytt
hann og fækkað persónum. Þó
var óperan frá tónskáldsins
hendi í þrem þáttum.
„Lo speziale" hlaut sömu ör-
lög og aðrar óperur Haydns: að
gleymast með öllu um meira en
aldarskeið. Það var austurrísk-
ur fræðimaður um tónlist, Rob-
ert Hirscfeld að nafni, sem gróf
verkið úr gleymskunnar djúpi
skömmu fyrir síðustu aldamót,
og vantaði þá allmikið í handrit-
ið. En meðferð hans á því var
ekki sérlega fræðimannleg.
Hann lagaði verkið í hendi sér
að eiginn geðþótta, dró þættina
saman í einn, sleppti sumum atr-
iðum en bætti öðrum við (úr
annarri Haydn-óperu), breytti
hlutverki Sempronios úr tenor-
í bassahlutverk og sneri loks
textanum á þýzku. Þannig hef-
ur þetta verk verið flutt öðru
hverju síðan undir nafninu „Der
Apotheker", og í þessari útgáfu
er það nú flutt í Tjarnarbæ, en
þar var það frumsýnt á vegum
„Óperunnar" sl. þriðjudags-
kvöld.
Það er nokkrum vafa bundið,
hvort „Apótekarinn" í þessari
mynd sé raunverulega eftir
Haydn, og hefði að minnsta kosti
verið æskilegt, að einhver grein
hefði verið gerð fyrir ferli verks-
ins í efnisskrá. En músíkin í óper
unni er eftir Haydn og sver sig
að mörgu leyti í ættina. Hún er
full af húmor og gáska, en verð-
ur þó aldrei hversdagsleg eða
lítilsigld. Og það var gaman að
fá að kynnast hér þessari lítt
þekktu hlið meistarans, þótt enn
ákjósanlegra hefði verið að fyr-
ir valinu hefði orðið einhver
ópera hans í upphaflegri gerð.
Um sýninguna sjálfa má margt
gott segja: hún er glaðvær og
gáskafull sem vera ber, og margt
er þar vel og skemmtilega gert.
En óneitanlega ber hún töluverð
merki þeirra erfiðu skilyrða, sem
óperuflutningi eru búin í Tjarn-
arbæ. Undirleikur á tvö píanó —
sem þau Guðrún Kristinsdóttir
og Ólafur Vignir Albertsson ann-
ars gerðu ágæt skil — nýtur sín
ver hér en í fyrsta viðfangsefni
„Óperunnar", „Ástardrykknum“
eftir Donizetti, einfaldlega vegna
þess, að „Apótekarinn" er ekki
eins eindregin „söngópera", —
undirleikurinn hefur hér mikil-
vægara hlutverki að gegna. —
Leikmynd Eyvindar Erlendsson-
ar var af frumstæðustu tegund,
en tjöldin þó fullfyrirferðarmikil
fyrir hið þrönga svið og ef til
vill óþarfleg realistisk. Þá var
það galli, að leikmyndin úr
„Apótekaranum" — lítillega dul-
Magnússon frá Mosfelli. Hann
'beitti rödd sinni varlega, og kom
það ekki að sök í þessu litla húsi,
en lagði því meiri áherzlu á leik-
inn. Tókst honum að gera úr
karlinum eftirminnilega skop-
lega persónu. — Óperukórinn
gerði sínu litla hlutverki góð
Sigurveig Hjaltested.
búin — skyldi líka þurfa að veraí?’-
bakgrunnur óperuatriðanna
þriggja, sem á undan fóru, en því
valda að sjálfsögðu þrengslin í
Tjarnarbæ, og tjáir ekki um að
sakast.
Sviðsetning Eyvindar Erlends-
sonar var hinsvegar um margt
vel heppnuð. Æskilegur hraði
var í sýningunni, staðsetningar
og hreyfingar leikenda á sviðinu
eftir því sem aðstæður þar leyfa,
og mörg kátleg atvik voru
skemmtilega undirstrikuð. Kóreó
graf sýningarinnar, Þórhild-
ur Þorsteinsdóttir, mun hafa átt
sinn þátt í þessu.
Hlutverk í „Apótekaranum“
eru fjögur og öll ámóta stór. Sig-
urveig Hjaltested fór með hlut-
verk Volpinos — karlmanns-
hlutverk, og er slíkt algengt í
óperum frá þessum tíma — en
kom annars fram í ýmsum gerv-
um. Lék hún hlutverkið og söng
af sínu venjulega fjöri og gerði
þvi ágæt skil. Hlutverk Grillettu,
sem Þuríður Pálsdóttir söng, gef-
ur minni tækifæri til leiks: það
er hið venjulega hlutverk ungu
stúlkunnar, sem aðallega er í
óperunni til þess að láta biðlana,
tvo eða fleiri, keppa um sig. En
þetta er allmikið sönghlutverk
og var hér í góðum höndum.
Biðlana, hinn aldna, (Sempronio)
og hinn unga (Mengone), léku
þeir Ólafur Magnússon og Guð-
mundur Guðjónsson. Gervi Guð-
mundar var nokkuð „yfirdrifið"
og afkáralegra en vera þurfti.
Þótt ekki séu gerðar miklar kröf-
ur til sennilegleika í óperum yfir
leitt, og sízt í óperum af þessu
tagi, sýndist þó ást Grillettu á
þessum óframfærna elskhuga,
eins og hann kom hér fyrir sjón-
ir, vera með þarflausum ólík-
indum. — Öll eru þessi þrjú þaul-
vanir óperusöngvarar og öllum
vel kunn, sem hér hafa fylgzt
með óperuflutningi. Var því lítil
von til að nokkurt þeirra gæti
komið verulega á óvart í þessari
sýningu. En það gerði hinsvegar
nýliðinn á óperusviðinu, Ólafur
Sviðsmynd.
skil.
Guðmundur Sigurðsson hefur
íslenzkað textann í „Apótekar-
anum“. Eftir því sem heyrt varð
á frumsýningunni, virtist það
lipurlega gert og oft hnyttilega.
En söngvararnir þyrftu að vanda
betur framburð sinn, einkum í
recitativ-köflunum.
Á undan „Apótekaranum"
voru sýnd atriði úr þremur öðr-
um óperum. Skemmtilegast af
þeim var hið fyrsta, úr „Ráðs-
konuríki“ eftir Pergolesi, sungið
með miklum myndarbrag og
ósvikinni kímni af þeim Guð-
rúnu Á. Símonar og Kristni
Hallssyni. Hin atriðin voru úr
„Fidelio" eftir Beethoven, sung-
ið af Guðrúnu Tómasdóttur og
Friðbirni Jónssyni, og úr „La
traviata" eftir Verdi, sungið af
Bjarna Guðjónssyni og Hákoni
Oddgeirssyni. Þessi fjögur eru
öll byrjendur í óperusöng, þótt
sum séu vel þekktir söngvarar,
og af þessum sundurlausu atrið-
um verður lítið ráðið um það, til
hvers þau mundu duga í stærri
og samfelldari óperuhlutverk-
um. En vafalaust má góðs af
þeim vænta.
Aðalatriðið á þessari efnisskrá
var að sjálfsögðu „Apótekarinn“,
og virtist einsætt, að hin atriðin
væru þar aðallega sett til upp-
fyllingar. Ég hygg, að misráðið
hafi verið að velja þessa leið til
að lengja dagskrána. Þessi stuttu
atriði gáfu söngvurunum naum-
ast tóm til að „syngja sig upp“,
eins og sagt er, og um þau verk,
sem þau eru úr, gefa þau litla
sem enga hugmynd. Heillegra
efni hefði án efa verið heppi-
legra, t.d. „Ráðskonuríki" eftir
Pergolesi, ef önnur ópera var
ekki handbær.
Ragnar Björnsson, sem stjórn-
aði þessari sýningu af mikilli
festu og myndarskap, á þakkir
skildar fyrir forystu sína um
starfsemi „Óperunnar". Þótt það
starf sé enn á byrjunarstigi, hef-
ur það þó þegar sýnt hverju
áorka má við erfiðustu skilyrði,
ef góður vilji og listrænn áhugi
er annars vegar. Þessi tilraun,
sem hér er gerð, er verð fyllstu
athygli allra þeirra, sem áhuga
hafa á óperuflutningi á íslandi.
Jón Þórarinsson.
Athugasemd við fréttatil-
kynningu Hagtryggingar hf.
4. MAl sl. birti Morgunblaðið
fréttatilkynningu frá Hagtrygg-
ingu hf. Tilefnið mun hafa verið
aðalfundur Hagtryggingar hf.,
sem haldinn var 27. apríl sl. For-
ráðamenn HT hafa þó ekki talið
þörf á að birta upplýsingar um
iðgjöld, tjón, kostnað eða ýmis
önnur atriði, er varða rekstur
félagsins á árinu 1967. Hinsvegar
er þeim tíðrætt um áhrif HT á
rekstur bifreiðatrygginga al-
mennt og á hag einstakra bif-
reiðaeigenda.
Þar sem ég álít flestar stað-
hæfingar þeirra var’ðandi þetta
atriði mjög villandi eða beinlínis
rangar, enda ekki studdar nein-
um rökum, tel ég skylt að koma
á framfæri nokkrum athugasemd
Lækkun iðgjalda við stofnun HT.
1 fréttatilkynningu HT segir:
„Þegar Hagtrygging hóf starf-
semi sína 1965 lækkaði hún bif-
reiðatryggingariðgjöld um nálega
60% fyrir góða ökumenn og hafa
þau haldizt óbreytt síðan.“
í töflunni hér fyrir neðan eru
sýndir lægstu iðgjaldatextar fyr-
ir fólksbifreiðir (áhættuflokkar
1A, 1B og 1C) og leigubifreiðir
(áh. fl. 2) á 1. áhættusvæði (ein-
kennisstafir R, Y, G, Ö, J og JO),
sem giltu annarsvegar hjá áðild-
arfélögum samstarfsnefndar bif-
reiðatryggingafélaganna (hér
eftir nefnd SB) og hinsvegar hjá
HT frá 1. maí 1965 til 30. apríl
1966. í aftasta dálki er sýnt
hversu mörg % lægsti taxti HT
var lægri en lægsti taxti SB.
Áhættu-
flokkur
lægsti
taxti SB
Lægsti
taxti HT
1A
1B
1C
2
2.700,-
2.900,-
3.600, -
5.600, -
kr.
kr.
kr.
kr.
Lægsti taxti HT
lægri en 1. t. SB
kr. 3.360.—
kr. 3.710.—
kr. 4.760.—
kr. 6.510,—
19.6%
21.8%
24.4%
14.0%
samkvæmt þessu hafa iðgjöld
hjá „góðum ökumönnum" á fólks
bifreiðum á 1. áhsv. verið 19.6%
til 24.4% lægri hjá HT en hjá
SB. Á 2. og 3. áh.sv. voru hlut-
föllin svipuð eða 21.4%—25.5%.
Munurinn á íðgjöldum „góðra
leigubifreiðarstjóra“ var talsvert
minni.
Hjá SB voru rúmlega 70%
fólksbifreiða á lægsta taxta og
meðaliðgjald t.d. í 1A á I. áh.sv.
var um kr. 3.800.—. Mér er ókunn
ugt um meðaliðgjald hjá HT, en
næstlægsti taxti í 1A á I. áh.sv.
var kr. 3.800.—.
Fróðlegt væri að fá upplýst,
hvernig HT-menn hafa komizt
að þeirri niðurstöðu, að umrædd
lækkun næmi nálega 60%.
Öfugmæli.
Síðar segir í tilkynningunni:
„Það virðist ganga öfugmælum
næst, að unnt hafi verið að
stofna tryggingafélag um erfið-
ustu tryggingagreinina með þeim
hætti að lækka iðgjöld og auka
tjónabætur, skila arði af hlutafé
og hreinum hagnaði. Hitt virðisf
þó enn furðulegra, að öll hin
eldri tryggingafélög hafa nú get-
að lækkað iðgjöld sín af bifreiða
tryggingum niður undir iðgjöld
Hagtryggingar og einnig aukið
tjónabætur sínar dálítið“.
Orð þessi verða vart skilin á
annan veg, en þann, að HT-menn
hafi jafnframt því að lækka ið-
gjöld aukfð tjónabætur miðað
við tjónabætijr hinna félaganna.
Á hvern hátt kemur ekki í ljós
en þó líklega þann, að þeir bæti
fleiri tjón og bæti betur tjón en
hin félögin og ef tii vill er
reynsla tjónþola sú. Þó virðast
HT-menn telja, að hin eldri félög
hafi tekið sig á og „aukið tjóna-
bætur sínar dálítið".
Síðan segir: „Samfara þessum
ráðstöfunum virðist taprekstur á
bifreiðatryggingum almennt hafa
horfið. Þetta hefur þó vakið
furðulitla athygli og fáum hefur
fundizt, að fyrirbærið þyrfti skýr
ingar við. Eein skýring er skjal-
fest, en það er fækkun umferðar-
tjóna. Nemur fækkun bifreiða-
árekstra frá því Hagtrygging tók
til starfa um 30%. Þetta er
naumast nægileg skýring á svo
stórbreyttri afkomu bifreiðatrygg
inga, því er ekki ólíklegt talið,
að bifreiðatryggingastarfsemi sé
nú betur rekin en hún var áður
en Hagtryggin kom til sögunnar“.
Ég ræði hér ekki nánar um
þýðingu 30% fækkunar bifreiða-
árekstra fyrir rekstur bifreiða-
trygginga, enda öllum augljós.
Seinni athugasemdin er torskild-