Morgunblaðið - 22.09.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 1968
TiSraunir ú söltun síld
ur í plusttunnur
í TÍMARITINU Ægi, sem er ný-
komið út, er birt grein um til-
raunir á söltun síldar i plasttunn-
ur. Ægisgreinin er frásögn um
þessi mál, sem birtist í upplýs-
ingabréfi skrifstofu Síldarút-
vegsnefndar i Reykjavík. Þar
sem hér er um mjög athyglisvert
mál að ræða birtir Morgunblað-
ið greinina í heild hér á eftir:
TILRAUNIR SÍLDAR-
ÍTVEGSNEFNDAR
í Upplýsingabréfi til síldar-
saltenda á Suður- og Vesturlandi
frá skrifstofu Síldarútivegsnefnd
ar í Reykjavík, nr. 6/1964 var
skýrt frá tilraunum, sem gerðar
höfðu verið fram að þeim tíma
með notkun plasttunna undir
saltaða Suðurlandssíld. Fyrstu
sýnishornin, sem bárust, voru
framleidd í Austurríki og
V-í»ýzkalandi og reyndust tunn-
urnar ekki nothæfar miðað við
þær kröfur, sem hér eru gerðar.
Síðan 1964 hefir tilraunum
með notkun plasttunna undir
Suðurlandssíld verið haldið
áfram og fylgzt hefir verið með
þróuninni hjá öðrum þjóðum í
þessu efni.
Einkum beimdist athyglin að
plasttunnum, sem Austur-Þjóð-
verjar hófu að framleiða skóimmu
síðar og ætlaðar voru sérstak-
lega undir saltsíld, en ekki er
vitað til þess að aðrir en Austur-
Þjóðverjar hafi hafið framleiðslu
á plasittunnum sérstaklega í
þeim tilgangi. Voru teknar upp
viðræður um málið við austur-
þýzka aðila og skipzt á skoðun-
um run kostd og galla tunnanna.
Þar sem ætla má að síldar-
saltendur hafi áhuga á að kynna
sér hvað A-Þjóðverjar hafa að
segja um reynslu sína af plast-
tunnum, fer hér á eftir í isl. þýð-
ingu bréf þeira dags. 19. júlí
1967.
Skýrsla Austur-Þjóðverja.
í sambandi við bréf vort dags.
18. 5„ þar sem vér skýrðum frá
svörum VEB Plastverarbeitungs-
werk við spumingum yðar, viljum
vér hér með skýra yður frá rök-
stuðningi VEB Hochseefischerei
fyrir notkun á polyethyllentunnum
og reynslu af notkun þeirra.
1. Notkun á plasttunnum 1 stað
trétunna til geymslu og flutnings
á saltsíld má 1 aðalatriðum rekja
til hagsmuna þjóðarbúskaparins:
Sparnaðar á timbri, varðveizlu
vörugæða saltsíldarinnar, aukinnar
framleiðni 1 fiskiðnaðinum.
2. í stað þess timbur, sem hing-
að til hefir verið notað 1 síldar-
tunnur, kemur plastefnið lágþrýsti
polyethylen. Til þessa efnis verður
þá að gera eftirfarandi kröfur:
Skilyrðislaust notagildi við mat-
vælageymslu, mikið höggþol, mikil
lögunarheldni u ndir langvarandi
fargi, lögunarheldni og höggþol á
ritasvæðinu — 30 gr. C til - 90 gr. C,
iangur endingartími, viðgerðarmðgu
leikar (suðuvinna), góðir hreins-
unarmöguleikar, hrindi frá sér vatn
svo að gerlar setjist ekki 1 efnið.
Lágþrýstipolyethylen hefir full-
nægt á prýðilegan hátt fyrrnefnd-
um kröfum, að þeirri undantekningu
að tunnur haldi lögun undir lang-
varandi fargi.
Með tilliti til þess, að tunnur
haldi lögun undir langvarandi fargi
(eins og t.d. þegar tunnum er hlað-
ið í mörg lög) væri einungis pol-
ymer-blandan polyarcrylmitril-but
adien-styrol heppilegri, en hvergi
í heiminum hefir enn verið unnt
að framleiða svo stór ílát úr þessu
plasti. Auk þess er það ófáanlegt.
Lágþrýstipolyethylen er þess vegna
— innan takmarka tæknilegra mögu
leika — hinn heppilegri efniviður
1 stað timbursins, sem áður hefir
verið notað i síldartunnur.
3. Þróun polyethylen-tunnanna á
grundveUi reynslu fiskiðnaðarins
af notkun þessara tunna.
3.1. Árið 1962 voru tíu PE-tunn-
ur frá Austurríki prófaðar á fisk-
flota Rostock-samsteypunnar og var
þá slegið fastari, í aðalatriðum,
nothæfni PE-tunna undir saltsíld.
Nokkrir gallar voru þá á þessum
innfluttu tunnum:
Óhandhægar vegna óheppilegrar
lögunar, of veikar málmgerðir um
opið, of þröng op, svo að erfitt
var að tæma tunnurnar, þeim hætt-
ir frekar til að aflagast en tré-
tunnum.
3.2. Vegna þeirrar reynslu, sem
fékkst með þessum tilraunum, var
framleidd PE-tunna, sérstaklega
ætluð fiskiðnaðinum, í samvinnu
við VEB Plastverarbeitungswerk,
Schwerin, frá 1963, og voru sérstök
einkenni hennar þessi:
Sívöl lögun með íjórum röngum
til styrktar, utanmál voru í sam-
ræmi við sömu mál 100 lítra tré-
tunnu (þvermál 540 mm, hæð með
loki 730 mm), vegna sívalnings-
lögunar hennar var rúmtakið hins
vegar meira (1381tr.). Meiri þétt-
leiki en á austurrfsku tunnunum
vegna annarra aðferðar við þétt-
inguna. — Þéttigúmmíið er á inn-
fleti tunnuopsins (á austurrisku
tunnunum var það á mjórri rönd
tunnunnar).
Hægt er að lyfta tunnunni ör-
ugglega með krókum, eins og venja
er. Stærra op á tunnunni.
Alþjóðleg reynsla var engin á
'ramleiðslunni og eiginleikum slikra
íláta með svo stóru opi.
3. 3. Prófanir þær, sem fram fóru
á PE-tunnunum (140 litra), fráapríl
1965, á loggortum á sjó, leiddu
eftirfarandi galla í ljós:
Sumpart ófullnægjandi þéttleiki
við lokið. Bætt var úr þessum ó-
galla, þegar athugun hafði fram
farið á framleiðslutækni plastverk-
smiðjunnar.
Mikil aflögun tunnanna, meðan
þær voru geymdar liggjandi í vöru
skemmum og þar af leiðandi leka
hætta við lokið (pækiltap). Of mik
U þyngd fullra tunna, vinnuskil-
yrði voru þess vegna erfið, eink-
um á skipsfjöL Ófullnægjandi skrið
festa á þilfari.
Þessi galli var bættur með því,
að járnhring var komið fyrir á botn
inum við gerð tunnunnar.
Á hinn bóginn kom i ljós, að
saltsíldin var í óaðfinnanlegu á-
standi I þeim tunnum, sem þéttar
höfðu haldizt, þegar þær voru lagð
ar á land.
Auk þess skýrðu skipshafnimar
svo frá í skýrslum sínum um til-
raunirnar, að þar sem niður féllu
hin tímafreku beykisstörf og þétti
prófanir á trétunnum með sjó
hefði verið mun fljótlegra að verka
síldina í plasttunnumar.
3.4. Árið 1965 voru plasttunnur
þess vegna aðallega hafðar til send
ingar í verzlanir og verkunariðn-
að. Sönnuðu plasttunnur kosti sína,
enda þótt það værl einróma álit
að ókostur væri, hve mikið þær
tækju. Er óskað eftir tunnum, sem
enda þótt það væri einróma álit,
taka 50—60 lítra.
Auk þess myndast loftbólur við
lok þau, sem nú em notuð og
hvelfast út. Loftbólurnar leiða til
gæðarýrnunar.
Frekari galli reyndist fólginn í
lokunarihringnum, sem var of veik
byggður og lítt ryðvarinn. f við-
skiptum þótti það óhagræði, þar
sem geymslurúm var of litið, að
tunnumar vom óhentugar til sölt
unar.
3.5. Til að færa sönnur á mat-
vælageymslugildi, einkum á salt-
síld, hafði Stofnun úthafsveiða og
fiskverkunar umsjá með framkv.
langvarandi geymslutilrauna (um
4ra mánaða tíma) á saltsíld í plast
og trétunnum úr sama farmi frá
septembermánuði 1965. Niðurstaðan
er sú, að plastið hafði engin á-
hrif á gæði síldarinnar. öðru máli
gegndi um þá síld, sem geymd
var í trétunnum, því að 4 mán-
ðum liðnum var hún orðin skemmd
vegna pækiltaps.
Vegna reynslu manna af notkun
140 lítra tunna voru smíðaðar tunn
ur, sem tóku 120, 100 og 60 lítra,
sem útiloka helztu vankantana og
halda einkum lögun sinni betur.
Sem stendur er verið að breyta
til og láta síldarflotann taka upp
plasttunnur. Notaðar eru tunnur
með 100 lítra rúmtaki, einkum til
notkunar á sjó, og tunnur með 60
lítra rúmtaki, sem aðallega eru
hafðar við afgreiðslu til einstakra
fyrirtækja.
Verkamenn þeir, sem vinna við
slíkar tunnur, segja einum rómi,
að þær hafi margvíslega kosti um-
fram trétunnur.
f sambandi við spurninguna við
söltun á skipsfjöl I tunnur eða
geyma getum vér skýrt yður frá
eftirfarandi:
Floti vor hefir meðferðis salt í
plasttunnum. Á sjó er saltað i
hverja einstaka tunnu með við-
eigandi saltmagni. Fiskimennirnir
hafa gengið úr skugga um, að
pækilmyndun er greinilega betri 1
plasttunnunum.
Fyrir nokkrum árum gerðum vér
tilraun með söltun i geymi í landi
en þessi tilraun mistókst, af þvi
að ekki fengust hentug ílát. Ef svo
skyldi fara, að Síldarútvegsnefnd
nói samsvarandi árangri, mundum
vér hafa áhuga á upplýsingaskipt-
um um reynslu vora, og biðjum
vér yður að láta oss vita um þetta.
Hér hefir þá verið getið afstöðu
VEB Deutsche Hochseefischerei.
Megum vér leyfa oss að leggja
með þessu tilboð frá VEB Plast-
verarbeitungswerk, Schwerin, sem
varðar þrjár stærðir, 120, lítra, 100
lítra og 60 lítra.
Vér væntum þess að viðræðum
þeim, sem hafnar hafa verið, verði
brátt haldið áfram.
Með vinsamlegum kveðjum
(Sign) Wilke
Tilefni þess, að minnzt er á þró-
arsöltun í bréfinu, er það að síld
arútvegsnefnd lét fyrir nokkrum ár
um gera tilraunir í Keflavík með
söltun síldar í sérstökum þróm(sbr
uppl. bréf nr. 13. 1967), en í upp-
lýsingaskiptum milll Síldarútvegs
nefndar og Fiskikombinatslns 1
Rostock kom fram að ef tunnur
væru eingöngu ætlaðar sem útflutn
ingsumbúðir í stað þess að vera
einnig „verkunarumbúðir myndu
kröfur þær sem gera þyrfti tll
tunnanna breytast.
Sýnishorn þau, sem um getur í
bréfinu, bárust skrifstofu Síldarút-
vegsnefndar í Reykjavík á s.l. ver
tíð og voru gerðar tilraunir með
notkun þeirra 4. febrúar s.l. á sölt-
unarstöð Júpiters og Marz í Reykja
vík.
Fer hér á eftir skýrsla Haralds
Gunnlaugssonar og Bjöms Jóhanns
sonar um tilraunina. Það ákal fram
tekið að tunnur nr. I og H eru
hinar umræddu a-þýzku tunnur, en
tunna nr. III er brezk plasttunna
sem Skeljungur h.f. flutti inn skv.
beiðni Síldarútvegsnefndar, en sú
tunna er ekki framleidd sem síld-
artunna.
Tilraunir hér á landi.
Saltað var í 3 plasttunnur.
Áður en síldin var lögð í tunnur-
nar var rúmtak þeirra mælt, hverr
ar fyrir sig (viktað í þeim ferskt
vatn) og þær tölumerktar. Jafn-
framt var lengd tunnanna mæld,
til þess að auðveldara væri að
glöggva sig á lögun þeirra, sem
ekki er hin sama og á venjulegum
tunnum:
Nr. I. Rúmtak 143 1. lengd 74 cm.
Nr. II. — 134 1. — 74 cm.
Nr. III. — 121 1. — 74 cm.
Tunnur I og II em af sömu gerð
ljósar að lit og lokin fest á með
spennu. Tunna III er grá að lit
með skrúfuðu loki. Stinnleiki og
styrkur plastsins í þessum tunnum
virðist vera mjög áþekkur og í
öðmm sýnishornum af plasttunn-
um sem hingað hafa borizt.
Söltunin fór fram 4.2. sl. á sölt-
unarstöð Júpiters og Marz. Tunn-
urnar vom fylltar upp að loki og
lokað strax. í tunnurnar fór:
Nr. I. Síld 116 kg. saltsk. 28 kg.
Nr. II. — 116 kg. — 28 kg.
Nr. HI. — 104 kg. — 25 kg.
Þegar er tunnunum hafði verið
lokað voru þær lagðar, eins og
venja er til. Kom þá strax í ljós
leki með loki á tunnu I og reynd-
ist ekki unnt að þétta hana. Var
tunnan þá reist og látin standa.
Nr II og nr. III virtust ekki leka
og vom þvi látnar liggja yfir nótt
ina.
Að morgni næsta dags, 5.2, var
tunna II farin að leka verulega
með lokinu, Þann dag voru tunn-
urnar fluttar í húsakynni Rann-
sóknarstofnunar fiskiiðnaðarins og
rafa síðan verið geymdar þar í 10
gr. C hita. Innan skamms fór tunna
m einnig að leka með lokinu og
varð þvi að láta hana standa upp
á endann, eins og nr. I og n. Mjög
nákvæmlega var fylgzt með tunn-
unum og verkun síldarinnar. Okk-
ur tókst að þétta lokin svo dugði
stutta stund. Lögðum að því búnu
tunnumar og settum undir þær
hálsatré. En innan skamms fór aft
ur að leka með lokinu.
Það sem skeður er þetta:
Tunnurnar þola ekki að liggja á
sléttu gólfi. Á þær kemur sléttur
flötur, er þær laga sig eftir gólf-
inu — þær dalast og geiflan kem-
ur fram ó opi þeirra. Þó venjuleg
hálsatré séu sett undir tunnurnar,
halda endamir ófram að síga og
djúpt far kemur í tunnuna undan
hálsatrénu.
Það er ljóst að uppgufun er eng
in úr þessum tunnum, gagnstætt
því sem er úr trétunnunum, Þarfn
ast þær því minni pæklunar á með
an síldin er að verkast, en aftur
á móti stærri saltskammts 1 upp-
hafi. Sökum þess hve tunnurnar
reyndust illa gafst ekki tækifæri til
að ganga út skugga um rve mikill
þessi munur er.
Nákvæm athugun fór fram á
síldinni, er hún hafði legið 7 vik-
ur I salti og var þá tekið alveg
upp úr tunnu XI.
Síldin reyndist ekki vel verk-
uð og fiskurinn ber ýmis ein-
kenni ófullverkaðrar síldar. Fiskur
inn var þó íullkomlega saltrunninn
samkv. rannsókn Rannsóknarstofn-
unar fiskiðnaðarins reyndist salt-
magnið vera tsíp 15 prs. og litið eitt
meir« neðst en efst I tunnu —
Flakafita mældist frá 12,5prs.-14,3
prs.
Niðurstöður af tilrauninni eru f,
fæstum orðum þær, að tunnurnat
eru algerlega óhæfar til að verka
í þeim slid. Þær þola ekki að liggja
jafnvel ekki í einu lagi (hæð) og
erfitt er að færa þær úr stað.
Flutningur á þeim væri helzt
framkvæmanlegar á þann hátt að
láta þær standa tvær til fjórar
saman í þar til gerðri grind.
Ath, Ekki er ástæða til að efast
um að hægt væri að smíða nægi-
lega sterkar plasttunnur, er hefðu
til að bera helztu kosti trétunna.
En áður en lagt væri I frekari kostn
að við plasttunnur, teljum við ráð-
legt að salta — Þegar i upphafl
næstu vertíðar — í þrjár 120 1.
plasttunnur og til samanburðar jafn
framt í þrjár venjulegar trétunnur.
(Undir plasttunnurnar þyrfti að
gera sérstaka stóla svo hægt væri
að láta þær liggja án þess að á
þær komi leki — og snúa þeim).
Slíkri tilraun er ætlað að leiða
í ljós:
1. Hvort sild verkast eins í báð-
um tunnutegundunum.
2. Hve miklu þarf að muna á
saltskammti vegna þess að rýrnun
J pækli er minni í plasttunnunum.
3. Hversu mikill munur er á
pæklunarþörflnni á meðan sfldin
er að fullverkast.
Reykjavík, 12 apríl 1968.
Har. Gunnlaugsson
Björn Jóhannsson.
Þess skal getið að verð hinna
a-þýzku plasttunna, fob Ham-
borg, er sem hér segir skv. til-
boði frá VEB Plastverarbeitungs
werk, Schwerin, dags. 14. júní
1967:
120 lítra tunna US $ 12/50
100 — — - - 10/95
60 — — - - 9/40
Þrátt fyrir þær óhagstæðu nið
urstöður, sem hingað ttl hafa orð
ið af tilraunum Síldarútvegs-
nefndar með notkun plasttunna
undir saltsíld, verður tilraunun
um haldið áfram í samráði við
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins, sem nú hefir tekið að sér að
fylgjast með framvindu þessara
mála. Þess skal og getið, að ver-
ið er að gera hér á landi til-
raunir með söltun síldar í dansk
ar 60 lítra plasttunnur sem Vig-
fús Friðjónason, útgrn., hefir flutt
inn og munu þær tunnur vera
mun ódýrari en austur-þýzkar
tunnur af sömu stærð.
Enda þótt hinar gamalkunnu
trétunnur séu ennþá notaðar ein
göngu sem umbúðir um saltsild
hjá öllum framleiðs luþj óðum salt
síldar, að A-Þjóðverjum og Rúss
um undanskildum (Rússar munu
einnig byrjaðir að nota plast-
tunnur í tilraunaskyni), bendir
margt til þesis að dagar tré-
tunnanna verði brátt taldir. Má
í þvi sambandi geta þesa að
heilbrigðisyfirvöld í Bandaríkj-
unum eru sögð hafa í hyggju
að banna notkun trétunna undir
saltsíld o.fl. matvælL
Það er því brýn nauðsyn, að
állir þeir aðilar, sem að fram-
leiðslumálum saltsíldar standa,
fylgist með þróun umbúðamál-
anna og vinni saman að því að
gera áframhaldandi tilraunir með
nýjar og hentugri umbúðir en
trétunnurnar.“
V-þýzk plaettunna A-þýzk plastunna ' V-þýzk plasttunna Venjuleg trétunna Brezk plasttunna
Síldartunnur úr öðru efni en tré hafa hvergi verið framleiddar til þessa nema í A-Þýzkalandi