Morgunblaðið - 10.12.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1968
11
BÓKHTIR - LISTIR
- LISTIR
TIR - LISTIR
ROKMEiTIR - LISTIR
r __ .
Guðm. G. Hagalín skrifar um . T I R
Sveitamaður, sveita-
maður — bæ bæ!
Guðmundur Frímann:
Stúlkan úr Svartaskógi.
Skáldsag-a. Ægisútgáfan.
Guðmundur Jakobsson.
ÞESS minnist ég, að þegar uingl-
ingUr utan af landsbyiggðimni var
tiltöiu'lega nýkominn í skóla hér
í Reykjaivik,. kom það stundum
fyrir, að allt í einu stanzaði í
nánd við hainn á götu strákpeyi,
stríðnislegur á svip, bentl á
hann eða jafnvel gaf honum
langt nef og kallaði: „Sveita-
maður,— sveitamaður, — hæ,
hæ!“, ... Og trúað gæti ég því,
að einhverjir af hinum sivoköll-
uðu framúrstefnumönnum —
þeir hafa valið sér þetta hag-
lega státnefni sjá'lfir — kynnu
að ávarpa Guðmiund skáld Frí-
xnanm í srvipuðum tón, jafnvel
svipuðuim orðum, þá er þeir hafa
lesið skáldsögu hans, Stúlkuna
úr Svartaskógi ... Hitt er svo
annað mál, hvort það hrín á
Guðmumdi frekar en til dæmis á
mér, þegar strákar bugðust gera
mér gramt í geði með þvi að
kalla mig sveitamann.
Sanmarlega er Guðmundur Fri-
mann tengdur órofa böndum átt-
högum sínum, hinum húnvetnska,
gróðursæla og ilmríka dal, með
hjalamdi lækjum og niSþungri
elfu. Þar hefur hanm dvailið í ljóð-
um sínum og smiásögum, og á siífk
um slóðum gierist þessi fyrsta
lamga skáldsaga hams. Og þetta
er svo sem ekki bitiur, spottandi
og neikvæð sveitasaga, ekki
saga mannhunziku, ekki einu
sinni ástarsvika eða lauslætis —
og ekki kemu'r þar í ljós neiin
mannleg ómáttúra. Þá er forrn
sögumnar. Þar eru engin nýstár-
leg stíl- eða formbrögð,
engar torræðmar gátur, efckert
órætt táknmál Þetta er fyrst oig
fremst rómantísk ástarsaga, meðj
litrrku ívafi safaríkra náttúru- otg
þjóðlífslýsinga.
í 'kargaþýfðum túnibleðli stend
ur lágrisa og hrörlegur Hamra-
kotsbærinn, og yfir hann gnæfir
hrikalegt fjall með ókleifum fiug
um. Þarna haifa þau búið allan
sinn búskap, Illuigi gamli og Þóra,
nú bæði orðin farin að kröftium
— og þó einkum Illugi. Hanm
hefur aildrei framikvæmdamaður
verið og búið hans al'ltaf hokur,
en þau hafa komizt af, án þess
að þurfa að leita á anmarra náðir,
og fcotið eiga þau og það litla
bú, sem þar er. Þau eiga som, sem
Borgþór heitir. Hann er kallaður
Bokki, er risi að vexti og burð-
um og mesti myndanmaður í
sjón. Hamn hefur lítið látið til
sín taka fram að því, sem sagam
hefst, en þá kaupir hann dráttar-
vél og fer að plægja móa, sem
eru í nesi einu spölkorm neðan
við bæinn, og fleiru fimnur hóinn
upp á, — hann pantar þýzka
kaupakonu!
Illugi gamli er errinm í skapi
og illyrtur, hann bölvar og
sankar dráttarvélinni og því vita-
gagnslausa jarðraski, sem hún
veldur, og hann er svo sem ekki
hrifinn af að fá þýzka stelpu-
dækju á heimilið, — hún var
líka ólétt, þegar húm kom, hún
Úrsúla á Mógili! Þóra gamla er
beggja blands, hún veit eigin-
iega ekki, hvaða afstöðu hún á
að taka, hún er vön að liúta vilja
bónda siíns, en sonurinn, hann
segist stökkva burt af heimilimu,
ef hanm £ái ekki að fara símu
fram.
Svo kemiur stúlkan þýzka. Hún
er falleg og geðsleg, er blíð og
góð við Illuga — og þá líka við
Þóru, en Bokki læzt varla sjá
hana. Samit minnir hún hann á
ástm'eyna í Bjarmargrieifumum,
beztu skáldsögu, sem hamn hefur
lesið, enda heitir hún sama mafni,
heitir Gabríella, og hanm setur
sig í spor hinnar aðalpersónu 6Ög-
umnar, sem heitir Guntram Kraft.
Fegurð Gabríeellu vekuT öfund
hjá nágrönmunum á Veiðilæk,
þar sem eru uppkomnir symir, og
þeir finna upp á því að segja,
að Gabríella minni á mynd af eim
um kynbótakvenmanmi Hitlers.. .
En Gaibríel'la þvær sig hreina af
þessu, hins vegar segir hún, að
hún eigi barn heima í Svarta-
skógi, hafi átt það með piltimum
sínum, sem hafi verið kallaður í
stríðið og fallið í orrustu. Svo
gaf hún þá systur sirnrni bamið —
og að lokinmi styrjöldinni fluitti
hún úr landi, — alla leið norður
til fslands, þar sem umigir memn
eru ekki sendir til að drepa
aðra .. Og G abríella vinnur hylli
Illuga, hanm verður beinlíniis
hrifinn af 'henmi, og húm vinmur
Þóru görnlu, enda lætur hún sig
ekki muna uim að hjálpa henni í
Móðaeldhúsimu í Hamratooti, með
þess sótugu rafta, mei, húm vinm-
ur hvaða verk sem vinna þarf,
og ekki leynir það sér, að hemmi
leikur hugur á Bofcka. En hanm
þrjózkasit, og þó sofa þau hivort
á móti öðru í baðstofukytrunmi.
En loks kemur þar, að samán
brennur hjá þeim, og Gabríell'a,
sem er fljót að læra að Skilja is-
lenzku og gera sig skiljanlega, er
tekin góð og gild sem verðandi
húsft'eyja. Bokki bytggir hús
niðri í nesinu, og al'lt er í lukk-
urnnar velstandi, svo að segja má,
að sagan byrji með hýrum auigma
slfcotum og endi í glóðvoligri hjóna
sæng, eins og Guðrnundiur á
Sandi sagði, að eftirlætisreyfarar
enduðu
En stúlkan úr Svartaskógi verð
ur efcki afgreidd með því, sem ná
hefur verið saigt.
Guðmumdur segir fr*á í þessari
sögu af tilgerðiaTla'Usri frásagnar
gleði. Stundum er hann nokkuð
langorður, en yfirleitt er frásögn
iim fjörleg. Málið er oftasit hreimt
og glæfagurt og stundum mynd-
rænt, án þess að verða torrætt.
Hann býr yfir mjög mifclum orða
forða og er sérlega orðhaigur, en
stundum hrökkva inm á milli
orð, sem effcki falla vel við blæ
frásagnarininar. Náttúrulýsingar
hans eru flestar gæddar Mfi, lit-
um og safa, — og þó að hann sé
stundum í þessari sögu, eins og
í suimuim sm'ásögumium — a.l)liber-
orður, þegar hann lýsir éstum
karls og konu, er hamn þama
hvergi blúr, hvað þá að í lýs-
ingum hans gæti sóðasfcapar eða
ónáttúrulosta.
í rauninni er og ekkert óeðli-
legt við söguþráðinn, þó að allt
endi eims og bezt verður á kos-
ið, atbuTðarásin sé umdir lokin í
snurðulausara lagi og nokkurs
sætleika gæti þar í frásögminni.
Guðmundi tekst og að blósa lífi
í persónurnar. Illugi gaxn'li er
skamimtilega hornóttur og err-
inm, en imni fyrir er hlýja, og
tekst 'höfundi sögunnar vel að
sýna, hvernig fram kemur sívax-
andi hrifni hans af .Gabríellu
sem strax finnur af sínum kven-
lega næm'leik, hverjum tökum
hún á að taka hann. Þóra gamla
er ekkert sérkenmileg, em ein af
þessum göm'lu, og þolinmóðu kon
uim, sem lífið hefur ekki spil'lt,
heldur svo til hreinræktað góð-
leik þeirra og fórnfýsi. Bokki er
dulur og fámáll, en í rauminni
býr innra með honum ástríðu-
magn, sem er í samrœmi við
þrek hans og kapp, og Gatoríella
er eil's'kuleg stúlka, sem þungar
persónulegar raunir og ómemnsk-
ar þjáningar þjóðar hennar hafa
kennt að meta traustan maka og
heimili í íslemzkum afdal þar sem
hún þykisf þess viss, að barnið,
sem hún ber umdir brjósti, þurfi
ekki að sæla svipuðum örlögum
og fjöldi þeirra ungmenoa, sem
hún þe'láítir til úr átthögum sín-
um.
.... Em hvernig gemgur svo
sambúðin og búskapurinn, þegar
frarn Mða stundir, „í húsinu niðrí
við ána“, þar sem „lífið situr að
völdum, ungt og'dásamlegt“. Sú
saga er ósögð.
Guðmundur Gislason Hagalín

BAR Siguiður Haukur Guðjónsson. skxifar um NA- OG UNGLINGABÆ Kll IR
Jól í Ólátagarði
Höfundur: Astrid Lindgren.
Þýðandi: Eiríkur Sigurðsson.
Myndskreyting: Ilon Wikland
Prentun: Prentsmiðjan Edda hf
Útgáfa: Fróði.
Þetta er sérlega fögur bók og
ber þar verk teiknarans hæst.
Hann hefir gætt hana slíku lífi,
að illa er ég svikinn, ef ungir
lesendur una ekki við myndir-
nar tímunum saman. Viðfangs-
efnið eru hinir síðustu og erf-
iðu dagar fyrir jólin, og svo
náttúrlega jólahátíðin sjálf. Text
inn er ekki annað en útskýr-
ing á myndunum, hjálp ungum
börnum við að lesa sögu teifcni-
arans. Textinn er lipur og auð-
skilinn og prentsmiðjan hefir val
ið læsilegt letur fyrir þá, er lítt
eru vanir að tína stafi í orð. Ég
ráðlegg foreldrum að fletta þess
ari bók, er þeir leita bókar fyr-
ir 5 til 8 ára börn sín. Hún er
sannarlega þess virði og Fróða
til sóma. Finna vil ég að því að
útgáfuár vantar. Leggjum slíka
gleymsku niður.
Smalastúlkan sem fér ít í víða
veröld og önnur ævintýri.
Endursamið úr ensku af Axel
Tohrsteinssyni.
Bókaútgáfan Rökkur.
Prentun Prentsmiðjan Leiftur
Þetta eru 34 ævintýri er flest
komu upphaflega í lesbók þeirri
er dagblaðið Vísir gaf út. Sér-
prentuð komu þau 1937 og þau
síðustu 1948. Það er engum blöð-
AXEL THORSTEINSON
SMALASTÚLKAN
sem fór út í víða veröld
og önnur ævintýrí
um það að fletta, að þessi bók
verður kærkomin lesning á mörg
um heimilum. Til þess hefir hún
líka marga kosti. Þann fyrstan,
að ævintýrin eru nær undan-
tekningarlaust áhugavekjandi á
tilverunni í hringum okkur.
Börnunum verða þau því kær-
komið tækifæri til viðræðna við
hina eldri, sem þannig geta leitt
samræðurnar að fræðandi hlut-
um. Annan kostinn tel ég þann,
að frá ævintýrunum angar virð-
ingin fyrir lífinu, virðingin fyr
ir hinu góða og fagra. Nú þann
þriðja mætti nefna, að ævintýr-
in eru flest hæfilega löng til
lestrar við rúmstokkinn á kvöld
in. Slíkra bóka hefir oft verið
leitað. Hér er ein.
Málið á ævintýrunum er yfir
leitt lipurt og gott, og þykir mér
það batna eftir því sem á bók-
ina líður. Dálæti höfundar á
sumum orðum finnst mér fullmik
ið. T.d. kann ég ekki við „dá-
lítinn grátitt’ling" helduir ekki
„dálítinn geithafur“, eða „dáílt-
inn blund“; En smekkur manna
er að sjálfsögðu misjafn.
Ef ég væri beðinn að benda
á etithvert ævintýranna, er mér
þætti öðrum betra, þá væri mér
mikill vandi á höndum. Hér er
saga um bráðlátan frosk! hænu
er fær hatt í sumargjöf! hröba-
gikk, er heldur að heiman! sagan
um einmanaleika þess, er flytur
um set: samband hins gamla og
nýja, nú svona mæfcti lengi
telja. Eftirminnilegust eru mér
ævintýri gæsarungans og Litli
regndropinn. Þau eru bæði meitl
aðar períur. Það finnst mér mið-
ur, að hvergi er getið fyrirmynd
ar höfundar. Slíkt er hirðuleys-
islegt og ætti að heyra liðinni
tíð til. Et.v. veit enginn um suma
höfundana, en þeir, sem þekkj-
ast, eiga kröfu á að þeirra sé get-
ið.
Prentunin er góð og pappír-
inn mjög þokkalegur.
Sem heild er þetta hin eigu-
legasta bók. Hafi Rökkur þökk
fyrir.
Ón og Steini gera garðinn
frægan.
Höfundur:Axel Guðmundsson
Myndskreyting: ?
Prentun og útgáfa: Setberg.
Bókin hefst við heimkomu
Óla og Steina frá Kaupmanna-
höfn. Hnakkakertir leiða þeir
gljáandi hjólin sín frá skipshlið
og með þótta hins siglda manns
horfa þeir tíl strákanna, er í
upphafi farar höfðu vakið með
þeim feimnistilfinningar. Á næstu
grösum biða ævintýri, sem mana
til átaka. Höfundi tekst að gera
þessu góð skil. Hann segir sögu
vel og það skín í gegn aðdáun
hins reynda manns fyrir þrótti
æskunnar, bæði líkamlegum og
andlegum. Hitt fer ekki milli
mála, að kynni höfundar af lífs
háttum í sveitum eru gömul. Æv
intýri bræðranna eru merkt 30
til 40 ára skrefi aftur í tímann.
Þetta dregur ekki úr gildi bók-
arinnar, en það eykur kröfur-
nar, til höfundair, því það er allt
af erfiðara að halda athygli fólks
er því er lýst, er það ekki þekk-
ir Heimur bræðrannia er löngu
liðin tíð en góð lesning tápmikl-
um drengjum því höfundi tókst
að gæða frásögnina spennu eft-
irvæntingarinnar. Stíll hans er
léttur og ber vott þess, að hann
hefir ást á fögru máli. Ef ég ber
þessa sögu saman við bækurnar,
er áður hafa birzt eftir höfund
inn, þá þykir mér þessi bezt.
Hún er meitlaðri og vafninga-
laus. Tel ég söguna því gott inn-
legg á bókamarkað ársins, hún
þjónar þeim ákveðna tilgangi að
hjálpa ungum drengum til þroska
til skilnings á sjálfum sér. Ég
sakna þess að höfundar mynd-
anna er ekki getið, og er það
mjög miður í góðri bók. Mynd-
irnar eru bráðvel gerðar utan
sú á bls. 119. Af því dreg ég þá
ályktun, að teiknarinn sé ungur
að árum eða þá ókunnugur með
öllu í sveit. Þáttur Setbergs er,
sem endranær, mjög vel af hendi
leystur. Prentun og pappír með
ágætum og prófarkalestur nærri
orðinn ágætur. Það væri vissu-
lega þess virði að kynna sér
staklega þau útgáfufyrirtækin,
er hafa þann metnað að senda
frá sér góða vöru. Setberg er
eitt af þeim.
Krummahöllin.
Höfundur: Björn Danielsson.
Myndskreyting: Garðar Lofts
son.
Kápumynd: Atli Már.
Prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Útgáfa Barnablaðið Æskan
Hugþekkt ævintýri um vin
okkar hrafninn. Höfundur hefir
augsjáan'lega hugsað sér þetta
fyrir yngri lesendur og víst esr
ámum það, að honum hefir tekizt
einbar vel. Frásögnin er hröð og
hlaðin spennu. Þó vil ég und-
anskilja upphafið. Þar er engu
líkara en treg vél sé sett í gang.
Eftir það gengur allt betur.
Innihaldið er spurningin mikla
um laun verkanna. Enis og þú
sáir muntu uppskera, kemst höf-
undur að að lokum. Að vísu
gamall sannleikur en héir settur
fram á nýjan og skemmtilegan
hátt. Ungum ofurhugum, sem sjá
aðeins mistök hinna eldri, og
skilja ekki tenginguna við lífs-
rótina, en höggva og brjóta nið
ur, væri þetta hollur lestur.
Myndirnar eru langt frá falleg-
ar, þær eru heldur ekki ljótar,
eitthvað listrænt við þær í ein-
aldleikanum. Ævintýrið hafði orð
ið miklu eigulegra, ef myndir-
nar hefðu verið í litum.Mynd-
ir, sem þessar, virðast mér bet-
ur hæfa bókum fullorðinna. Káp
an er hreint afbragð. Þar sjáum
við listræmt handbragð.
Prentun og pappír með ágæt-
um. Enn ein góð og eiguleg bók
frá Æskunni.
Allar
gerctir
Myndamóta
■Fyrir auglýsingar
Bœkur og timarit
•Litprentun
Minnkum og Stcekkum
OPÍÐ frá kl. 8-22
MYJVDAMÓT hf.
simi 17152
MOAGUNBIAOSHUSINU
BEZT að auglýsa
í Morgunblaðinu