Morgunblaðið - 22.12.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1968

tjifcgeíandi H.f. Átvakur, Reykjaviíik.
FxiamkvÆemdastj óri Haraldur Sveinssan.
'Ritsfcjórar Sigurður Bjarrcason frá Vigur.
Matthías Jdhannessten.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjöm Guðmundssoih
Erétfcaistjóri Björn Jóhannsson!,
Auglýsingastjóri Árni Garðar Krisfcins3on.
RiMjórn og afgreiðs'la Aðalstræti 6. Sími 10-108.
Auiglýsingar Aðalstrœti 6. Sími 22-4-80.
Áskriftargjald kr. 100.00 á miánuði innanlands.
í lausasiöiu kr. 10.00 eintakið.
HVERNIG VERÐA UT-
LÁNIN AUKIN?
]|/fiklar umræður hafa farið
•‘•'•■'fram að undanförnu um
rekstrarfjárskort atvinnuveg-
anna. Menn eru sammála um,
að atvinnufyrirtækin skorti
rekstursfé og að gengisbreyt-
ingin nái tæpast þeim til-
gangi sínum að koma atvinnu
lífinu í fullan gang á ný nema
um verulega útlánaaukningu
til atvinnufyrirtækjanna
verði að ræða- Hins vegar eru
menn engan veginn sam-
mála um af hverju hin mikli
rekstrarfjárskortur atvinnu-
fyrirtækjanna stafar eða hvað
an hið aukna rekstursfé á að
koma.
í fróðlegu erindi, sem dr.
Jóhannes Nordal flutti á
fundi Vinnuveitendasam-
bands íslands fyrir skömmu
og birt er í Mbl. í dag drep-
ur hann m.a- á leiðir til þess
að auka útlán bankakerfisins.
Fyrsta og mikilvægasta leið-
in er sú, að innlendur spam*
aður í formi aukinna innlána
í bankakerfinu fari vaxandi
á ný en þessi innlán námu
aðeins 250 milljónum króna
frá áramótum til nóvember-
loka. í öðru lagi mundi bætt
aðstaða ríkissjóðs gagnvart
Seðlabankanum auka getu
bankans til þess að aðstoða
atvinnuvegina með auknum
lánveitingum og í þriðja lagi
er svo spurningin, að hve
miklu leyti unnt er að auka
útlán bankakerfisins án þess
að á móti komi aukinn spam
aður eða bætt staða ríkissjóðs.
Niðurstaða dr. Jóhannesar
Nordals er sú, að eins og sak-
ir standa verði verulegur
hluti óhjákvæmilegrar útlána
aukningar til atvinnuveganna
að koma úr Seðlabankanum
án þess að búast megi við í
bráð verulegri aukningu
sparnaðar eða bættri aðstöðu
ríkissjóðs að nokkru ráði. Tel
ur bankastjórinn að í þessu sé
nokkur áhætta fólgin en hana
verði að taka. Hins vegar
skipti mestu máli, að það út-
streymi fjár úr Seðlabankan-
um standi ekki lengur en
nauðsynlegt er til þess að
tryggja heilbrigðan rekstur
atvinnufyrirtækj anna.
Seðlabankinn mun þegar
hafa tekið allmikil lán erlend
is til þess að koma í veg fyrir
útlánasamdrátt. Erindi dr.
Jóhannesar Nordals hefur tví
mælalaust orðið til þess að
skýra betur þetta mikla vanda
mál íslenzkra atvinnufyrir-
tækja og er þess að vænta, að
í kjölfar þess fylgi aukinn
skilningur á þessum málum.
HVERS VEGNA
ER REKSTRAR-
FJÁRSKORTUR
SVO MIKILL?
egar rætt er um skort ís-
lenzkra atvinnufyrirtækja
á rekstrarfé er heldur ekki úr
vegi að hugleiða hvers vegna
þessi skortur er svo tilfinn-
anlegur. Auðvitað er ljóst að
örar verðbreytingar hafa
aukið mjög rekstrarfjárþörf-
ina og þeim mun meira, sem
verðlagsákvæði hafa verið
hér mjög ströng um langt
skeið og ekki hefur verið
heimilt að hækka verð á birgð
um við gengisbreytingar.
En þetta vandamál á sér þó
miklu dýpri rætur. Meginá-
stæða þess er sú, að í áratugi
hefur það almenna viðhorf
ríkt hér á landi, að atvinnu-
fyrirtæki mættu ekki hagnast
og hafi slíkt gerzt hafa þegar
í stað verið gerðar ráðstafanir
til þess að taka þann gróða
með einum eða öðrum hætti-
Afleiðing þessa almenna en
skammsýna viðhorfs er svo
sú, að atvinnufyrirtækin hafa
yfir að ráða mjög litlu eigin
fjármagni og þurfa því í mun
ríkari mæli en t.d. tíðkast er-
lendís að byggja rekstur sinn
á lánsfé.
Og það er jafnframt alveg
ljóst, að rekstrarfjárvandamál
íslenzkra atvinnufyrirtækja
verða ekki leyst meðan það
almenna viðhorf er ríkjandi,
að það skuli vera feimnismál
að fyrirtæki séu svo vel rek-
in að þau hagnist, og svo
ströngum verðlagsákvæðum
beitt að í mörgum tilvikum
standa þau ekki undir sann-
anlegum kostnaði við fram-
leiðslu, þjónustu eða dreif-
ingu- Ef til vill er nú að skap
ast grundvöllur meðal al-
mennings fyrir breyttum við
horfum í þessum efnum. Ef
til vill er fólki nú Ijósar en
áður, að það er allra hagur,
að atvinnufyrirtækin hagnist
svo, að þau geti veitt næga
atvinnu. Þegar til lengdar
lætur er það tvímælalaust for
senda þess að nýsköpun ís-
lenzks atvinnulífs geti átt sér
stað, að það þyki góð tíðindi
að atvinnufyrirtæki skili ríf-
legum hagnaði í stað þess, að
með slíkt er farið sem feimn-
ismál nú.
átkz&ii
UTAN ÖR HEIMI
ÚTLEGÐ
— Orlög þeirra sem mótmæltu inn-
rásinni i Tékkóslóvakiu i Moskvu
HVAÐ varð um þá fáu ein-
staklinga, sem efndu til opin-
berra mótmælaaðg'erða í
Moskvu gegn innrásinni í
Tékkóslóvakíu? Hvað varð um
þau Pavel Litvinov, Larissu
Daniel, Konstantin Babitskij,
Vladimir Delone og Vladimir
Dremliuga? Nú er komið á
daginn, að þau eru komin í
fangabúðir austur á sléttum
Siberiu og norður við íshaf.
Hlutskipti þeirra varð það
sama og frjálshyggjumanna í
Sovétríkjunum fyrr og siðar:
Útskúfun úr þjóðfélaginu og
ef til vill var það mildi, að
þau skyldu fá að halda lifi.
Er réttarhöldin yfir þeim
hófust, voru þau höfð í haldi
í Lefortovskaja-fangelsinu í
Moskvu og þar biðu þau dóms
og síðan ákvörðunar innan-
ríkisráðuneytisins hvert þau
skyldu send í hegningarvinnu-
búðir.
Innanríkisráðuneytið er
nýja eða réttara sagt gamla
nafnið á því ráðuneyti, sem
sér um lög og reglu. Nú er
•?EsMurmanski
kvæmt ákvörðun innanríkis-
ráðuneytisins. Bærinn Tjita
liggur við járnbrautina yfir
Siberiu og er þar að auki
millistöð á járnbrautarlínunni
til Ulan Bator í Mongólíu og
til Peking.
Tjita á sér eldri orðstír, sem
brottflutningsstaður fyrir
fanga. Til fangabúðanna þar í
kring voru á síðustu öld send-
ir frjálslyndír menn úr hópi
aðalsstéttarinnar einkum her-
foringjar og þrældómur þeirra
í námunum á þessu svæði
langt í austri vék svo fyrir
öðru vinnuafli, sein einnig
þurfti ekki að borga fyrir.
Áður en Vladimir Uljanov
tók sér nafnið Lenin var hann
hafður þarna í haldi um alda-
mótin, er hann var að undir-
búa byltingu sína en hún átti
síðar eftir að verða þe,ss vald-
andi, að lestin til Siberiu fylt-
ist aftur af fólki, fólki, sem
nýju valdhafarnir á einhvern
hátt höfðu ýmigust á.
Þetta svæði er eitt af köld-
ustu en einnig auðugustu
S0VJETUNI0NEN
•MOSKVA Tuim*n •°m,lt
Jrkutsk
l**4
c
V'/
•Tjita* V
wowGoiiEf
«-. 'r
PEKING^
■k \ \ j\\ /4NG KINA
1 V.l \ I _t f ____________
Þetta kort sýnir vel þá staði, sem fimmmenningarnir voru
sendir til.
það skammstafað MD í rúss-
neskri skammstöfun, skamm-
stöfun, sem allir bera ótta fyr
ir og minnir á daga Stalins
og Beria.
Enda þótf einkalögreglu-
sveitir Beria væru leystar
upp eftir dauða Stalins og
Beria sjálfur tekinn af lífi,
hafði það ekki nauðsynlega í
för með sér, að öllum nauð-
ungarvinnubúðum yrði lokað
og öllum pólitískum föngum
sleppt. Fjöldabrottflutningi
fólks var að vísu hætt og
margir fanganna fengu upp-
reisn æru.
En þessar vinnu-búðir eru
L enn fyrir hendi og þau fimm,
sem nefnd voru hér í upphafi,
voru send hvert á sinn stað
fyrra fímmtudag.
Pavel Litvinov var sendur
til Tjitasvæðisins — þ. e. a. s.
ekki til sjálfrar borgarinnar
Tjita — austur við landamæri
Mongólíu og þar á hann að
dveljast næstu fimm ár sam-
svæðum heims. Hvort Pavel
Litvinov, sonarsonur Maxim
Litvinovs utanríkisráðherra
Stalins fær að dveljast að ein-
hverju leyti í Tjitan sjálfri
eða í fangabúðum utan henn-
ar, veit enginn, né heldur,
hvers konar vinnu hann verð-
ur látinn stunda. I>að var tek-
ið skýrt fram í tilkynningunni
um brottsendingu hans, sem
ekki var þó gerð opinberlega,
að hann ætti að fara til Tjit-
ansvæðisins. Tjitan sjálf var
hvergi nefnd. Litvinov var
kennari, áður en hann byrj-
aði mótmælaaðgerðir sínar í
Moskvu til stuðnings við vini
sína Alexander Ginzburg,
Juri Galanskov og gegn inn-
rás samlanda sinna inn í Tékk
óslóvakíu.
Larissa Daniel var látin fara
úr lestinni við Irkutsk, sem
liggur nokkur hundruð mílum
vestar við Bajkal-vatnið. —
Maður hennar er nú í nauð-
ungarvinnubúðum við Volgu,
Pavel Lltvinoff.
og nefnast þær vinnubúðir
Potma og eiga að vera á með-
al þeirra stærstu í Sovétríkj-
unum. Það var Larissa Daniel,
sem lýsti því yfir í varnar-
ræðu sinni í október, að hún
faefði verið sannfærð um það,
er hún stóð að mótmælaað-
gerðunum á Rauða torginu 25.
ágúst sl., að Alexander Dubc-
ek „væri ekki frjáls maður“.
Hún var dæmd til fjögurra
ára brottvísunar frá Moskvu.
— það þýðir, að hún fær ef
til vill en langt í frá örugg-
lega að snúa aftur til höfuð-
borgarinnar árið 1972, er
manni hennar verður sleppt.
Lengra vestar stendur svo
borgin Omsk. Það er á því
svæði, sem bókmenntagagn-
rýnandinn Babitsky verður
hafður í haldi næstu þrjú ár
og það var á þessu sömu
slóðum, sem Witte, er var ráð-
herra á dögum keisarastjórnar
innar, hét 6000 föngum, að
refsivist þeirra yrði stytt um
helming, ef þeir lykju við að
byggja járnbrautina yfir Sib-
eríu. Þeir hrundu síðan niður
úr kulda og matarskorti.
í skugga Uralfjallanna
stendur Tjumen. Þar er Vladi
mir Dremliuga ætlað að
dvelja í nauðungarvinnubúð-
um næstu þrjú árin. I>á er eft
ir fimmti Sovétborgarinn, sem
þátt átti í mótmælaaðgerðun-
um á Rauða torginu, ljóð-
skáldið Vladimir Delone, er
var einn af vinum Alexand-
ers Ginsburgs. Hann var
sendur til Murmansk og á að
vinna í nauðungarvinnubúð-
um þar í grennd í tvö ár og
tíu mánuði.
Samkvæmt þeim rökum,
sem saksóknarinn bar fyrir
sig, höfðu hin ákærðu gerzt
sek um „að trufla eðlilega
umferð á Rauða torginu“. ;—
TASS skýrði svo frá í sinni
stuttu frétt af réttarhöldun-
um í Moskvu í október, að mót
mælaaðgerðirnar, sem fram
fóru nálægt gamla aftöku-
staðnum á torginu „hefðu
valdið ferðamannahópum
vandræðum, er voru að skoða
miðhluta höfuðborgarinnar,
og þeim, er voru að skoða
safnið í St. Vasili dómkirkj-
unni“. Var því neitað af op-
inberri hálfu, að litið væri á
mótmælaaðgerðir fimmmenn-
inganna sem pólitískar.
Burnham sigruði
í Guyunu
Georgetown, 10. desember (NTB)
FLOKKUR Forbes Burnhams,
forsætisráðherra, Þjóðþingsflokk-
urinn (PNC), hefur unnið hrein-
an þingmeirihluta í þingkosning-
unum í Guyana. Flokkur for-
sætisráðherrans fær 30 af 53 þing
sætum, en flokkur Cheddi Jag-
ans, Þjóðlegi framfaraflokkur-
inn (PPP), 19 þingsæti og flokk-
ur hægri manna (UF) fjögur
þingsæti.
Dr. Jagan faefur lýst því yfir,
að faann muni ekki eiga sam-
vinnu með stjórn Burnhams,
heldur vinna að upplausn flokks
hans. Hann lagði á það áherzlu,
að hann rnundi aðeins beíta lög-
legum ráðum, hvorki verkföll«rn
né ofbeldi. Burnham he'fur ver-
ið forsætisráðherra síðan Bretar
veittu Guyana sjálfstæði fyrir
tveimur árum.