Morgunblaðið - 28.01.1969, Side 13

Morgunblaðið - 28.01.1969, Side 13
MORGUNBLAÐEÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JANÚAR 1969. 13 ÞJÓÐLEIKHUSIÐ: CANDIDA EFTIK BERNARD SHAW Þýðandi: Bjarni Guðmundsson Leikstjóri: Gunnar Eyjólfsson Leiktjöld og búningateikningar: Lárus Ingólfsson Erlingur Gíslason (séra Jakob Mavor Morell), Herdís Þorvaldsdó ttir (Candida) og Valur Gislason (Burgess). FYRIR aldamót var Bemard Shaw önnum kafinn við að ryðja hraut því, sem hann kallaði „nýjan leikstíl“. Leikrit hans eiiga efckert skylt við nýjungar leng- ur. Þau koma ekki á óvart, vailda ekki deilum framar. Leikrit Shaws eru dæmigerð leiksviðsverk; hann var löngum tengdur leikhúsum, upphaflega sem áhugasamur leikgagnrýn- andi, síðar varð hann með af- kastamestu leikritahöfundum áif- unnar. Bernard Shaw átti það til að boða skoðanir sínar á þann hátt að jaðraði við prédikun, en hann var of strangur gagnrýnandi til að falla í þá freistni að gera skáldverk sín að ræðupalli ein- hliða móralskra hugleiðinga. Hann var leikritahöfundur me'ð næma tilfinningu fyrir því leik- ræna fyrst og fremst. Fá leikrit Shaws sýna þetta betur en Cand- ida, sem nú héfur verið sett á svið í Þjóðleikhúsinu. Candida er gamanieikur, mótaður af hug- kvæmni Shaws og fyndni. Shaw var háðfugl, gerði sér andstæður tófsins að leik, notaði þær sem viðfangsefni. I Candidu segir frá séra Jakob Mavor Morell, glæsilegum ung- um presti, sem daðrar við sósíal- isma, er ræðumaður mikild og elskaður af konum. Candida eig- inkona hans, er fögur og greind. Hún ber í brjósti ríkar móður- legar kenndir og þeirra nýtur unga skáldi’ð Eugene Mareh- banks. Skáldið er andstæða Mor- ells, sjálif úrkynjunin breska upp máluð, en honum tekst að hafa svo sterk áhrif á prestinn, að líf han.s tekur aðra stefnu eftir að þessi unglingur er kominn inn á heimili hans. Morell heldur sig hinn sterka mamn, enda er allt FLENSUFARALDURINN hafði tðkið tolll af hjóimsiveitarmönn- 'Uim, svo að nauðsynteigt reyndisit að gera breytingu á fyrirhuig- aðri efnissikná. Þetta upplýsti framkvæmdastjóri Sinfóníu- hljómgveitarinnar, Gurnnar Guð- miundssion, í upphafi seiniustiu tónieika hennar s.l. fimimtudags- kvöld. Stjórmamdi var Ragnar Björnsson. Ekki virtist samt allur veik- leiki hafa verið skilinn eftir heima, því að daiuifflegur varð forleikurinn að óperunni „Cosi fan tutte“ í byrjiun tónieikanna. Hlutur Mozarts var samt, réttur nokkuð með næsta verki . Bandarísiki píanóleikarímn Lee Luvissi lék eimleikinn í C-dúr konsetrt Mozarts, K.V. 467. Lu- viisi er fágað'ur listamaðiur. Lítil- lætið ga'gmvarf verfcinai er eins konar beizili á kratfba túlfcunar- hæfiileifcanna. Hann notar efcki ljóma viðfamigsefnisims til að upphiefja sig, heldur veteur nót- ur af blaði og gaigntekur áheyr- amdann. (S'Ilílkt er aðal.smerki góðs túlfcamda, sem gæti jafn- vel látið meim hlusta á „Gamla Nóa“ af athygli). Hljóms'veitin var hirns vegar alft of liítilil s'amherji í konsert- in/um. gert til að láta hann lifa í þeirri blekkingu, en í raun og veru er hann jafn mikill drengur og skáldið unga. Eugene, sem !. fyrstu virðist tákn veiklyndis og óstöðugleika, verður sá sterkari undir lokin. Þannig sviptir Shaw hulunni af draumum borgarans um öryggi, sýnir hvað maðurinn er lítill undir hjúpi, sem þjóðfélagið hefur snflðið. í þessu er bæði fólgin ádeila og sá'ttargjörð; höf- undurinn lætur mannþetekingu sína stjórna því, sem fram fer, en ekki tilfinningarnar. Við skynjum kailt bros hans að baki tilsvaramna, alls háttemis persón anna. Faðir Candidu, Burgess verk- smiðjueigandi, er ímynd hins ómenntaða manns, sem komist hefur í álnir. Hann lítur upp til aðalsins, og skilgreinir allar óvenjulegar hugmyndir sem brjálæði. Hann 'lætur heillast af málflutnin.gi Eugenes vegna þess að hann finnur, að honum er stefnt gegn tengdasyninum. Vól- ritunaxstúlkan og aðstoðarprest- urinn fylla upp í þá mynd vana- bundins andrúmslofts, sem Shaw skapar til þess að leggja enn meiri áherslu á það fjarstæðu- kennda í fari Eugenes. Þau eru bæði áðdáendur prestsins, hvort á sinn hátt. í þeirra augum er hann hafinn yfir alla gagnrýni, innblásinn ræðumaður, vitur um- bótamaður. Það kemur í hlut Candidu að opna augu prestsins og skálds- ins fyrir staðreyndum lífsins. Þeir eru báðir draumamenn þótt ekki vilji þeir kannast við skyld- leika sinn. Presturinn dekur- barn, Eugene furðufugl í fjöi- skyldunni. Candida: ástkonan, móðirin, breiðir yfir allt bros sitt og umhyggju. Hún hefur ör- Lokaiverk tónleikanna var 1. sinfónía Beethovenis. Þetta er auðheyrilegt og frísfcleigt verk, og sjálfsagt er auðvelt að grípa tiil þess, ef heilsufarið er ekki sem bez 1 bænum. Það má samt ekki ofunseija það „ástaindiniu". f l'íflegu hraðavali Ragnars var ekki nóg af sveigj'ainleigri leik- gleði, og hlljómsiveitarimeinn settu þokkann ekteert á oddinin í tón- myndun. Tónleikar sam þessir eru óhjákvæmilega ábendinig tii aillra tónlistanmanina og álheyr- enda þeirra hér að lfáíta ekki „ástandið" draga úr sér kjairk- inn, vera sér afsökuin. Hér vaint- ar alllt aðha'l'd samtoeppnii og við eruim fljót til að afsaka mieð smæð og jafnivel fátækt: okfcuir vantar varaimenin og okkur vantair hitt og 'þetta, Það á efcki að vera áhyggj'Uefmið, hvort tóhleika.r eru haildnir eða ekki, heldur hrvort við höldum góða tónleika eða enga tón/leika. Það er sjálfsaigt að breyta verkefna- vali á tónleikuim, ef menm vilja það verikanna vogna og til að geta boðið álheyrenduim sín- um hið bezta í list sinni hverju sinini. Svo verður hiver maður að stamda og falla með „sínu bezta“, eða m.ö.o. „to be or not to be“. Þorkell Sigurbjömsson. lög eiginmannsins og skáldsins í hendi sinni. En nóttin ÚH fyrir bíður unga mannsins. Candida velur þann veikari. Morell held- ur að hann hafi beðið ósigur, en Eugene veit betur. Hugrekki hans, hreinskilni hefur varpáð birtu yfir þessa stofu. Þrátt fyrir allt eru þeir báðir sigurvegarar. Presturinn með því að opna skel- ina og láta sjást í brothætt geð sitt, skáldið með því að missa Candidu, sem hann elskar, skiilja að milli þeirra er óbrúanleg gjá. Þannig verður þessi igamanleikur Bernards Shaws harmrænn um leð og glettni hans er augljós. Hann gæti auðveldlega breytst í tragedíu. En höfundurinn velur sér þá niðurstöðu, sem er í sam- ræmi við inntak leiksins. Candida er tilvalið vfðfangs- efni fyrir lítið leikhús. Þess vegna m. a. hijóta þær spurn- ingar að vaka hvers vegna hún er nú vakin upp í Þjóðleikhús- inu. Aður hefur Candida verið sýnd hjá L.R. (1924), og af leik- flokknum Sex í bíl, 1948. Þakk- látir og ókröfuharðir á'horfendur dreifbýlisins eru að sjálfsög'ðu heppilegir fyrir byrjendur í list- inni. En til Þjóðleikhússins eru gerðar stramgari kröfur en annarra leikhúsa, enda fær það oft að gjalda þess þegar það tekur upp léttara hjal að dæmi hinna minni leifchúsa. Þáð er ósanngjörn afstaða, en þjóðinni engu að síður skyl-t að aga þetta barn sitt. Gunnar Eyjólfsson er leikstjóri Candidu. Mér virðist honum hafa tekist með ágætum að fá það út úr leikritinu, sem máli skiptir. Það er hægur vandi fyrir lélegan leikstjóra að gera lítið úr Can- didu, sýna hve gamalt verkið er í umræðu sinni, framandi nútím- anum að mörgu leyti. En fag- mannleg sjónarmi’ð Gunnars Eyjólfssonar, reynsla hans, lyfta verki Shaws upp í þann sess, sem það á heima í. Candida gefur leikurunum möguleika til að sýna hvað í þeim býr, og er alltaf lifandi í aðferð sinni. Verk ið er eins og fyrr segir haglega unnið fyrir sviðið, og þetta hefur Gunnar skilið og byggir sýning- una á því. Candida er verk til að una við eina kvöldstund og gleyma svo. Það er ekki verra fyrir það. Þau leikrit þurfa ekki að vera betri, sem fylgja manni eftir hvert spor, gefa ekki gríð fyrr en þau eru ráðin að fullu, eða minnsta kosti viðunandi skýr ing fundin. Leikrit er sýning fyrst og síðast. En það má heldur ekki gleymast, að árið 1895 hefur ýmislegt í leikriti Bernards Shaws komð á óvart, snert fólk meira en nú að mannsaldri liðn- um. Og þetta leikrit er að sönnu breskt þótt ekki komi það í veg fyrir að þess verði noti’ð á Is- landi. Leikstjórar okkar og leik- arar hafa sótt sitt af hverju til Bretlands, hin danska menntun frumherjanna er ekki alls ráð- andi í leikhúsunum. Erlingur Gislason leikur séra Jakob Mavor Morell. Þetta er vandasamt hlutverk. Leikur Er- lings er geðfelldur og vinnur á eftir því sem líður á sýninguna. Það eina sem skyggir á er fram- sögn leikarans, sem á köflum er of skerandi, eins og slitin úr sam- hengi við þann persónuleika, sem hann er að lýsa. Ekki er ástæða til að gera mikið úr þessum annmarka á leik Erlings, því í heild sinni er leikur hans mjög þokkalegur. Þegar efasemdirnar grípa prestinn, hann fyllist ótta í þótta sínum, verður hlutverkið stærst í höndum Erlings. Fögn- uðurinn, t. d. vi'ð heimkomu Candidu er hins vegar vandræða legur. Herdís Þorvaldsdóttir leikur Candidu af öryggi þeirrar konu, sem bæði hefur hlutverkið full- komlega á valdi sínu og skilur það djúpum skilningi. Náttúrleg greind Candidu og tilfinning fyrir því veikgeðja í fari karl- mannsins, kemur glöggt fram í leik Herdísar. Ef til vill verður það talið djarft af leikstjóranum að velja ekki yngri konu í aðal- hlutverkið, en mér finnst það ekki koma að sök. Það sem er áöalatriðið í persónugerð Cand- idu nær Herdís að túlfca framúr- skarandi vel. Það sem mest kemur á óvart, er aftur á móti leikur Sigurðar Skúlasonar í hlutverki skáldsins Eugenes Marchbanks. Sigurður nær svo áleitnum tökum á þessu hlutverki, að eftir að hann kem- ur inn á sviðið er návist hans staðreynd, enda þótt hann sé ekki alltaf viðstaddur. Hið gelgju lega, óþroskaða, grunaða hjá Eugene túlkar Sigurður á þann hátt áð öllum verður minnisstætt. Ég man ekki í fljótu bragði eftir ungum leikara, sem betur hefur gert en Sigurður. Framsögn 'hans er svo skýr og hnökralaus, að allt, sem hann segir, kemst tii skila, og 'hinar ýktu hreyfingar, leggja áherslu á það, sem er framandi í kyrrstæðu umhverfi. Hlutverk hans verður aðalhlut- verk frá þeirri stundu, sem hann mælir fyrstu orðin. Bernard Shaw gefur sérstaklega í þessu hlutverki snjöllum leikara tæki- færi til að vinna sigur. Mér finnst Sigurður Skúlason hafa gefið vonir um eitthvað nýbt í leik með túlkun sinni á Eugene Marchbanks, skáldi, og er varla hægt að æflast til meira af ung- um leikara. Valur Gíslason leikur Burgess verksmi'ðjueiganda, föður Can- didu. Hið hversdagslega og hug- lausa fer ekki forgörðum í túlk- un Vals. Gervi hans og hátterni er á þann veg, að úr verður lítið meistaraverk. Jónína Herborg Jónsdóttir er vélritunarstúlkan Próserpína Garnett. Framsögn hennar minn- Framhald á bls. 15 TÓNLEIKAR Erlingur Gíslason og Sigurður Skúlason í hlutverkum sínum.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.