Morgunblaðið - 13.08.1969, Blaðsíða 13

MORGUNBL.AÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST HMO
13
Röksemdir gegn
samnorrænni
eldfjallastöð
á Islandi
Eftir Trausta Einarsson, prófessor
Á NÆSTUNNI verðiur hafldliinn
Jiér fiumdiur gem miervnltaimála-
ráðum/ey'tið hefiur boðaið þar
seim fiuilfltrúair firá öŒluim Norður-
lanidlumnjim eigia að fijáMia tim þá
íhiuigmiymd, gam vel Ihiefiur verið
Ikynimt afiim/eninliinlgi, að íhér s/kfuili
ríga saminiorræm vísimid/aílleg elld-
tfijaíllastöð. Fyligjemidiur ag frum-
bvöðlar þesisarar h/uigttnyndlair
hiafa miaingafit gert girein fyrir
m/áli síniu opiin/berlega en amd-
stæðtinigar hiaifa ha/ft hægt um sig
og liiglgtja ifiill þess þau röte, að
grípa 'ettdki firiam íyrir hiemid/urmiar
á þeám ráðiaim/önm/um, sem fyrst
iog firemist eiga að tafca afstlöðu
í þesgu miáffi, siem er á ým'sam
há/tt viðkivæimit og vanid/mieðtfiarið.
Vonaði ég að mimmsta kiasti í
lenigstiu lög að mlálið fenigi hægt
amd/iát.
Margir miuiniu þvi álíta, að
þeltta sé grumidivaíilarl’eiga afigreitt
miál <fg fiumidiurinm sem finaimiumd-
an er hiafi það eitt verkefmii að
tfja/lla mániar uim fiarmsatriði.
En slík Skoðuin væri mikill
missfcilniinigur. Áður en tifl. þessa
fiuinidiar var boðalð, hélt mienmita-
mláliaráðtnerra fiuinid mieð ndklkiruim
hióp íslenzlkra firæðSimiamma, sem
láta sig þetita mél miikllu skiipta.
Kvað náðlhierra sig óbuinidlinin í
miáliniu ag óákiaðii eftir s/kiO'ðuinium
miammia. Ég get aðeimis skýrt firá
miiinmi eigim afstöðu á fiumidlimium,
en hiúrn var afdráttarlaiuisrt niei við
þeinri beiniu. spuirininigu ráðlhierra
till miín hvoint óg væri fyllgjamdi
því að umrædid stofimum kiæmist
á laggirmar. Eiftir þenmiain fiuirud
gkipaði ráðlhierra mrtg svio eintn af
þremiuir ísflienztour fiuill'tirúuim sem
siltja eiga fiumdlinm mieð Norðuir-
lanid'amianmium. Þetta slkil ég sem
■uindiirsrtrilkiuin þes® að aillls enigim
opimbar aifsta-ð'a til miálsins haifi
verið tefciin. Þettla þykir mér ag
miaiuðisynfliegt a@ kiomi opiimlberiega
firiam ti/1 að fyriirfbyggjia miisslkiítn-
inig uim verioefmi ökikair á væmitaui-
leguim fiuimdi.
Eirus og fyrr segir bafia amd-
gtiæð'inigar miálsing eklki látið að
sér kveða opinfberiega. Við höf-
oim rtékið ttífl mláls á fiuindiuim þar
sem við voruim til kvadidlir, og
mér vitamilega (hiefiuir elklksi verið
gerð niein tiilnalum tii að vinmia baik
við tjöldlin. Þ<aið hieifur því veri'ð
gaatt fyllsltia trúniaðar og hiátrtvísi
igagnivart yfiirvölldium. En það göt-
Uir varlt taiizt jafmirœði, að fioir-
svairsmieinin hiuigmyndlarininar faiaiia
miarigisiiininiiis kynmit hama allmianin-
iinigi, en amdsrtæðíimgair aldrei, oig
ég gerj þvd eklki aruniað en nieyta
iruálfreflsis míns mie'ð þvi mú að
kynima röiksemidir fyrir afs'tiöðiu
miinm'i og ég fiimm miiig slkyidluigan
Próf. Trausti Einarsson.
til að raaða þetta m»ál niú opim-
beriega.
í stult/tlu máli aagt er srtöð'in
þanlnág Ibuigsiuð slkiv. gre'iimargerð
próif. Sigurðar Þómarinsgoraar í
Náttúirlulfiræðlimgnium, áng. 38,
1908, s. 71—7'6, að 'hin Norðiur-
löndin gerti haift 1—2 memm hvert,
þá 'kioimli edmhveirjlir firá Uniesoo,
en ísiemidiinigar hafi rétit till að
hafa arl'lt að 3 mönmiuim, endia
klasrti þeir sánia mlemm. Þairunlig yirði
Stöðiin að allt að 88% Skipuið út-
Jenidliiniguim, Stjiórniairiniefind skal
vera 'saiminioiriræin, likit og er um
Noiriræmia 'hiúsið, en yfirmiaðiuir ís-
lendinigur. Slá miaðluir yrði þó
ólhljiákrvæimiifliega mjög háðiur aam-
Manrærunli srtj órnarmieflnid þessiarar
yfiirgnœfiandi eriemidlu sitoifiniuiniar.
Hvaðla vamidla ÍSHanidliniga þesisi
Stofnum á að ileysa er elktoi auið-
fiumidlið, húm leysir að miirnnisita
kasrti elklkli vanidia þeirra 15—20
ísl'enzlkiu jiarðfrseðliniga sem verða
imiumiu í lanidliniu þegar stöðdn
.gætii risið af griuininá. Hún gæti
toeypt fiufl.'lltoomiin tæki, sem ís-
lendiniguim ynði gó'ðiflúslega veiltit-
ur aðganigiuir að, ein því ar fiyrir
að þateka að við eiguim notokra
mienin, sieim telkizt hafiuir í ofldtoar
fátækit að afila eða stmiíða sjiálifrr
einis fuUlklotmliin tæki ag þau ger-
asrt niú og jafinrvel gerzt braut-
ryðjenidiuir í tækjagerð. Er ein-
hivar ástæða til að ótrtasit, að hér
veirðfi lát á árn þess að erieodluim
þjóðum sé veiiltt hér aðstaða sem
ólhj átovæmiilega veilkir stórtega
eiigið finamita/k ístlenidliniga í ramm-
sólton á því höfiulðsviði niáttúinu-
vísimdia í lanidliniu þar sam við
þegar höfiuim luinmi'ð olkltour afl-
þjió'ðlagam sess O'g miuiniuim gerta
enin betuir í firiamltííðlinini? Á
hiverjiu ærtlar smiáþjóð einis og við
eiiginllaga að lifia efinialhaigsieiga c»g
meruniimgairi'aga, ef hún býður
huinidirtað- eða þúisiuinidifalrt stærri
þjóðum j'afinirétti við 'siig í eiigin
lanidli? Ég þamf ektei a® apyrja
hvort m'enm séu til í að gena
lanidlhiefligina sammioxræinia, eða að
hyggj'a saiminioirrænia 'höfin á ís-
lainidi. En eru mienrn til í að gera
Hásteófla ísiamidg að sammiGinræin-
um hásltoéia þar sem háátoóflaráð
sé slkipað á salminiomæmium gruinid-
velili, >em relkltor þó Æanmsinis
vagnia ísilem'dlimiguir? Fj árhagsiega
miuinidii þetitia banga siig.
Nú hafiuim við rauinar gert aill't
það á sviði visinldlaninia gagnivart
anmianra þjóða mönmiuim sem hið
aliþjóðlega eðli vísiimidianir.ia beiimit-
ar, að veirta þeim firjálsan -að-
igamjg að nanin®óteniuim hér á iaintdli.
Suirrnir þessara mianima hafia vafldið
ökltouir vonlbirilgðiuim mieð því að
rtelja sér hieimóll't í ritiuim sínium
að smliðganiga eða níða íslendimga
seim ómierteiileiga simiáþj'óð, em a®r-
ir hafia mieftið ti'l fiulils íslenagt
firiamllag ag sérþeikltoinlgu qg oirðlið
ágætiir saimiStíainfisimienin.
En að reiisa hér yfirignæfandi
erieinida visindiasbafinuin sem rek-
iin væri að mieStlu l'eytli 'fyrir fjár-
framllag vissiria þjóðla og lytí að
venuflegu leytíi þeirira stjóirm ag
bæri aiulk þejis heirti landa þeiirra,
er afllt anmað mál. Heitið toanm
að sýnast safclaiuist mlál. V i ð
miuinidiuim leggjia áhez'luinia á fyrra
hfliultainn r hiniu saimimorrænia 'heirti.
En bæðj á Norðuiriörudluim oig al-
veg sórstatoleiga í öðriuim hieiimis-
hhntiuim mundi stofiniuinlin heirta
slkandlinaviSto, ag í huiguim afllra,
sem eklki eru lærð'ir iamidlfiræð-
ilnigar eða sérfiróðir nm þjóða-
skyldlieiltoa þýðir Stoanidiinavia
Svíþjóð, Dammörte, Naregur og
ef til villl Finmflamid, em aflls elklki
ísland. Fréttiin uim hina 'hiuigsuðiu
saiminiarrænu stafir.iuin var hefldlur
ékltoi fyrr 'toamin í blöð ag útvarp
en 'Ulmsákiniir, hvensiu miargar veit
ég elklki, uim rainmisóknalieyfi á ís-
laindi rtötou að berasrt til Kaiuip-
m'aninalhiaf.niar'hiáSkióla, sem v'irtan-
leiga vísaiði þeiim hinigað.
En það er aniniað en nafinið sem
vagur miikllu þyngra. Eflidlfj aflla-
rianmsófcnir >er svo víttt huigtalk ag
óátoveðið, að aiuiðveldllaga má
heiimlfiæna umdir það aillar nátrt-
únuiramnsótoniir á íslandli, jiafimv'efl
j'Uirta- og dýrafiræði — eða teomia
elktei jurta- oig dýrafræðimigar frá
fjölda þjóða . tll að ranmsaka
Surtsey? Munidi líðla lanlgur rtírni
þar trill Norðuiriandamiemm á þess-
uim sviðum teflidiu maiuðisynllegt að
'koimia upp nýrri deifld við el'd-
fjallastöðina till þess 't. d. að
ranmsatea landniám jiurlta oig stear-
dýra á svæði þar isem e'ldlgos
'hefði eybt öl'lu lífi? Hvaða svið
íglemzfcinair nláttúr'U gærtu þeiir elkfci
talið sér niauðsynilagt að íá bér
sérstöðu á, ef þeir viidu heirta
aðsrtöðluinini?
Bn jafinVöl þórtt elklki væri gert
ráð fyrir slíltori útþeinsfliu, sem við
í reymd miunduim eklki garta srtaðið
á mióti, er yfirgnæfamidi erienid
eldfijial'liaisrtöð í aliþrenigstu mierk-
inigu orðsins þegair sv'o stór þátrt-
uir á ísila'ndii, að ihún hlyti vilj-
andii eða óviljianidii, að hafia mjög
miikil áhrif á ókltoar vfedindalieiga
íriamltiák. Á að gefa eixl'emidum
miöriinium, bverau viniverttir sem
þeir kiunnia að vema, sflliklt áhrifia-
vald? Er það elktai að gefia N'orð-
uriandamlöninium bii bátoa rnolkteuð
af okltaar torsóttía sjáiifstaíði? Mér
hefiuir verið svaráð, að vilð gæbum
þaninig igreiitt þalkltoarátouiid fyrir
miilklla fyrirgreiðslu á Narður-
löndum á sviði mennlbuinar ag
lagt firam stíóram átoerfi til nior-
ræmimar saimivinniu. Um sáðara
atrilðið úkafl ég ræða síðar, em
varrðandli fyrira atriðið verður að
spyrja hvaða sérrébtimdi við gelt-
um veitt ölium vestrænu stór-
þjóðuniuim, sem bafia opnað há-
Skióflia sína fyrir ÍstLendiinlga og
mienmrtað f jöldla oktear bæði í há-
Stoólum og á Stafinunium í marigs
klonar sérnámi. Með því að taka
Narðuriönid út úæ miurau aðrar
þjóðiir réttiiaga telja sig alfSkiipt-
ar, og þær miuniu 'líta á slltot sipor
sem uppgjiöfi aif öktoar biálfiu við
óSkoraða stjórn eigin rmála.
Um æðri mienmiinigarsaimlb'öind
okltoar vilð aðrar þjóðir mæbti
söoriifia lemjgra iraáfl. em hér er rúm
fyrir, en kjiarnd málsims er sá, að
undamfiairin 58 ár hafia ísflend'imig-
ar sótt raám milkiið til háskóla
víðisrvegar um (hieiim. Ég hefii fierag-
ið gerða töfliu yfdr báSkólamieranrt-
um niúlifiand/i ísleradiinga ('taflan
var íniöuö við 1. raóv. 1'9<©8) við
eriendia fliástoóla og gefiu/r hún
góðia huigmynid um direiifingtuma
á lönd, en er of lönig til að biirt-
asrt faér. í rtöfiuintni vanrtar lætoraa
og vertefræðiragsb, en í öðruim
greiinuim vettður röðin þessi:
1. Bamidiarílkin, 2. Bmetland, 3.—4.
Danmiörfc ag Þýzíkafland, 5. Sví-
þjóð, 6. Noregur, 7. Fráktolairad og
síðan fláir mienn fihá allimiörgum
fiieiri löndlum, Saimanllaigt eru
Norðurlöndin mieð 37% eða rúm-
an þriðjiunig.
Lækraar stumdia aimieninit raám
hér heimi'a, og direifast síðan á
ölfl. raálæg mlenmiiragarlönid tifl sér-
raáms en töiur hefi ég ékfci um
dreifimiguma. Vertofræðinlgair hafa
Sóht raám rtii Þýztealliánids, B'anda-
rJkjiamma, Bretlaradis, Karaada og
Fralkltoiands, en N'orfðuriömdiin eru
hér í vissum sérfllolklki _ veigna
samvinnlu við HáSköla íslamids.
Ofiangrieiinda töfllu mærtti gera
mitólu fiyflllri m'eð því að gretaa
hvar menn hafia flentgið hin ýmau
stig miennltumiar sinnar og eklld
sízt með því 3)ð einslkiorða efcki
rtölurraar við háskóflapróf, en það
verður <aið bíða betri trirna,
Þessi meranbuiniarsiamlbönid við
umlheimánn hafia gerbreytt memm-
inigarsaimlbandiuim ökltoar. Hvernig
bezit er áð lýsa því í fiáuim orðum
velt ég elktei, -en efi til viil talair
það sírau máli að uradainifiarin 15
ár eða svo hafia um 18 tiltölulleg'a
unigir Islenidinigar verið Skipað'ir
í prófiessogiasrtaður í Biamidairikjum-
ram, Kaniadla og Stooblaradi og ís-
elndiingar hafa éinmlig háSkóla-
stöðuæ í Fraklkllamdii ag ef til vill
víðar. Svið þessaira marania eru
t. d. heimspeltoi, toalrtmestoa, srtæirð-
fræðii, hafifiræði, jarðeið'Uisfræði,
vsrfcfiræði, eðlisfræði, grasafiræðd
og firanStoa í Fráklklianidi. En auð-
vltáð eriu áhrifim iruest hér heima
og lýsa sér í stóruim bópi (á ís-
lenzfciain mælitovaírða) sérmieninit-
aðra marania með menntum hvað-
anæva að. Nú eru sbarfiamdli 'rtveir
ísleinzkir prófiessarair á Norðuir-
löndum, báðir í Daramöirkiu, og
var sá Síðari sltoipaðuir fyrir 33
ánum,
Mér er áfcafilega óljúfit að draga
UMSÓKNARFRESTI uni sfcóia-
viist í Vélskóla íslamds lauk 31.
jú'lí sl. — í 1. stig báruist 95 um-
sókmir, í 2. stig 64, í 3. stig 32 og
22 í 4. stig, eða alflis 213 um-
sótonir hér í Reytejavíto.
Efltir að umsóknarfresti lauk
hafa borizit notokrar uimsótonir og
fyrirspu'rndr um Skólavist. Er úti
lolkað að sirana þeim, enda hefur
tækj aSkortur háð eðlilegri þróun
skólaras að unda'nifönniu svo og
þremgsl'i, sérstaklega við verlkleg
ar æfingar og kennsiiu með tækj-
uim.
Skólinn reku<r 1. stig á Akur-
þær ályfctainir af ofaingögðu, semi
þó blasa við, varðandi stór-
mimntouið menningartengsli okíkiar
við Norðuriönd. Aðalorsafcirnair
eru augljósar, ísáand á aðganig
að meniniingairheimiinium í heilld
og það breytisrt væmrtanilega etokli
En ég hefi jafnframit grun uim,
að Norðuriamidamienm hvorkd viti
um þróunina hér né hafi meiran
áhiuiga á henmd, og ég lái þeám»
það alls ektoi, en einlhver áhrif
kynni það að haifa hafit.
Um þessar miundir er þeiim
sérsbaklaga veil ljóst sjálfuim, aið
þeir eru litlar þj'óðir og þeir
toamima sem f'Iesita möguflieiika á því
að vinna saimiain oig mynda á v'iss-
um sviðuim stærri beilld. En í
þeim könniuinum og útreiitoniiinig-
uim iraunar svo lítið utm þjóð, sem
teiur aðedmis 1% af Narðurlaindia-
heilldinni, að hún er eklki rtaflim
með. Ræðuimiaður á morræmi
meninlingarmiálaþiragi í Helsintai,
þar sem ég var fiullbrúi íslarada,
arðaði þetta mjög élslkuflega með
því að segjia að við væruim með
í beiðurssíkyni (hianaris caiusa).
Það er emgiin ástæða til að lá
Narðurianidamönnuim þötlt þeir
værati sér elkfci mikifls af íslemd-
inigum, við erum svo smáflr 1
þeimra auiguim, Em óneitanflega
þarf ndklkurt lamiglundargeð til
að blusta h'elzt til oflt á yfir-
lýsimigar, beinrt og óbeimit, uim það
h'versu vita-þýðimigairlausir við sé-
um í auigum margra þegna þeinra
þjóða, sem við eigum að heiba að
vera í máininá samviinrau við.
Jafinvel norrænufiræð'inigar oklkar
fienigu fiaflleiinlkunn hjá döirustoum
Stairfisbræðrum í samlbaradi við
handritiarruálið.
Bn svo slkýtur uipp þeirri hulg-
mynd, víst aðalleiga hjá fáeiiniuim.
hjiartaigóðum ísflendiin/gum, að við
gætuim þó alltént elft Norður-
löndin með því að veita þeiim
sérréttindíi á Xsfliaimdli. Og Noirðiur-
landaimenn talka þessu aiuðvitað
fiegins hendfi, en með því Skil-
yrðd þó að þeir séu í stóruim
meirihluta í huigsaðri stöð. Mér
er tjáð, að Norðuriaindaimienin séu
ékfci reiðulbúniir til að leggja fé
til efldfj allastofiniuinar hér raeroa
hún beri hið Skandinaviska nafin.
Þeim er þetta algert mietnaðar-
miál.
Það er m;jög algengt, að vís-
indalleigair stcfinainiiir sáu reistar
fyriir erflerad fraimflög. En sflitaair
stoflnaniir eru reistiar annaðhvarit
í viður'toenrainigarsfcynii fyrir firá-
bært starf einihv'ers háskóla, eða
vegna þess að f viðkomandi laradii
er hæ-gt að eí'la alþjóðlega vís-
iradagreim mieð því að slkaipa þar
góð rannsc'kir.iarSkiÍynði. Mér vilt-
anll'ega e>r þess aidrei tonafist,- að
gefainidii fái hlutdeild í stjórti
stafrauinairiraniar, eða ráði raafmii
hleniniair. Sflíkia eldfjalil'aisrtafniuin
væri ániæigjiuflegt að þiggja atf ai-
þj óiðfliaguim aðila.
En við gebuim eklki veitt niein-
iuim þjóðum sérréttiradfi, seim gera
öklkiur að hiorniretaum, í eigin
landi og valda otetour slíkiuim
vandaimiálum gaignvairrt öðrum,
eins og ég ratati áður. Norrænia
húsiið í Reykjiavík er nægilagt
táton hér á larad'i uim racHTænit
samstarf.
eyri og í Vestmannaeyjum og 2.
stig á Atoureyri og vísasrt fyrir-
spyrjenduim og umsækjendum
þaragað. Enn mun hægt að veita
örfáum nemendum viðtöku á
þessum stöðuim.
Innrirtun í 1. stig og 2. stig fer
fram 9. ag 10. september. En
naiuðsynllegrt að uimsækjendirur
mæti eða einihver fyrir þá, arm-
ars eiga þeir á hættu að um-
sætejeradur á biðlista verði tekn-
ir í þeirra stað.Tnntökupróf í 2.
stig fara fram 11. og 12. septem-
ber. Kenrasia 'hefist 15. sept. raema
í 4. stigi, 1. raóvember.
213 sækja um nám
í Vélskóla islands