Morgunblaðið - 03.09.1969, Blaðsíða 19

MOHGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. SEPT. 19®9
19
Útdráttur úr fram-
haldsviðtali Azhken-
azys við „The Guar-
dian“.
AZHKENAZY fór í fyrstu
hljómleiikaför sínia til Banda-
ríkj'annia árið 1958, og vair þá
alð eigin sögin aöeins venju-
leg'uir rússnieskuir dreniguir.
„En þeir sendu mieð „vemd-
arenigil" einis og það er meímt,
„Pavdl nokkuim Voloshin. Tel
uir Azhkemazy að þessi föaru-
niauitur hainis hafi verið full-
tirúi sovézlku leynilögraglunn-
air, KGB.
Meðan Azbkeniazy dvaldist
í Bandairíkjuniuim gaetti hamm
þass vamdlega að vera orð-
vair þagair hainin ræddi við
fréttamaenin. í viðræðum sín-
um við vernidarengil'inm var
hanin himsvegar opniari. Átti
hainm það til að seigja Voloshin
skoðianiir sámar, till dæmis ef
honum líkaði málverk, er
Vladimir Azhkenazy með föður sínum á Moskvu-flugvelli er hann dvaldist síðast í Sovétríkjun-
um vorið 1963.
„Þér eruö nd borgari
frjálsasta lands heims”,
- var Þórunni Azhkenazy sagt er hún gerbist sovézkur borgari
hainm sá á sýningu, eða nýtt
tónverk. Stumduan kom það
jafnvel fyrir að þeir ræddu
stjórnmál, og þá helzt Marx-
Lemimisma. Túlkaði Azhikemiazy
þá kerminigarmar eims og hamm
hafði nýlaga lært þær í skóla.
Eitt sinn komst hamm þammig
aið orði að kommúnismi kæm-
ist ekki á í Baindaríkjunium
mieð byltingu, heldur smám
samiam. „Það vair rétta Marx-
Lenirnlíniam, að mimmsta koati
þá, eimis og mér hefur verið
kenmt í stjórmmálatímum,“
segir Azhkemazy. „En semini-
lega hefur Voloshin ekki
kammaist við að þetta væri
rétt.“
Þegar þeir Azhkemazy og
Voloshin komiu heim úr
Ba'ndaríkjaförimmi gaf Volo-
shin rmenningaírmálairáðunieyt-
imu skýrslu uim förinia. Er
Azhkemazy þar talinin nokkuð
vafaisaumur náumigi, því hann
fylgi ekki Marx-Lenin lín-
utnmii, hanin bafi gaiman af nú-
tírma málaralist og tóniist, og
hafi aldrei hreykt sér af því
að vera sovézkur boœgairi rmeð
sovézkt vagabréf, eiras og til-
hlýðilegt var. Leiddi þessi
skýrsla Voloshims til þees að
Azhkemazy var kvaddur til
viðræðna við Stephamov, yfir-
mianin ufamrífcisdeildar menn-
ingiairmál'aráðumeytisims. Þessi
„réttarhöld“ voru haldin í
skrifstiofu Stephamovs að
morgni 2. janúar 1959, og var
Voloshin meðal viðstaddra, en
aulk haims tveir fulltrúaæ ráðu-
meytisims og deiildarstjórinn.
„Þetta var íumdur þar sem
mættir voru fjórir saksókn-
arar og einm verjandi," segix
Azhkenazy. „Voloshin las
skýrslu sína. Hann ti’ltók ekki
mákvæmil'ega hvað ég sagði
um Mairx-Leninisma. Niður-
Staðan varð sú að þeir sögðu:
Nú færð þú ekki að fara utam.
Að réttamhöldumum llokiniuim
kom Volosihin til Azhkemazys
eirns og til að biðj ast aifsökun-
air. Hamn virtist hissa á því,
sem gerzt hafði, en hélt hann
væri aðeims að gera Skyldu
sírua. Fyrir Azhkemiazy varð
þettia mikið áfaHL í fyrstu
átti hamn erfitt með að trúa
nokfcrum til að gefa svoma
skýrslu, því hún var full af
ramgfænslium.
Azhfcenazy var mú kyrmsett-
ur, og öRum fyrirhuguðum
hljómleikum hanis erlendis
var aflýst. Verst þótti honum
að aflýst var för hams til
Vestur-Berlímar þar sem hamm
átti að lieika imn á hlj ómplötu
með sinfóníuhljómsveit umdir
stjórn Karajans.
Þessi einamgrum Azhfcemazys
stóð í þrjú ár, og var svo
framilemgd eftir að hann
kvæntisit árið 1961 íslemzkri
stúlku, Þórunmi Jóhiannsdótt-
ur. Það er út af fyrir sig
hrein ögrun við yfirvöldin a@
kværaaist vestræmni stúlfcu.
Al'lt vestrænlt er illlt og rotið,
og hvernig getur sovézkur
borgari kvænzt vestrænni
kornu? „Eima skýringim var að
segjast hafa orðið ástfanginn,
og einihvenn veginn tóku þ-eir
þá Skýrimgu gilda, þótit þeir
líti svo á að eitthvað hljóti að
vera að þeim, er verður ást-
fanginm af vestræmni stúlku,“
segix Azhkemazy.
Hjómabandið varð ekki til
þess að bæta stöðu Azhken.a-
zys hjá mennimga'rmálaráðu-
meytirau eða leynilögreglunni,
KGB. Vatrð þetta með'al
annars til þess að hanm var
meyddur til að taka þátt í al-
þjóðakeppmi píamóleifcaira,
sem haldin var í Moskvu árið
1962 og kenrnd við tónisfcáldið
Tohaikovsky. Hafði Azh-
kemazy emgain hug á þátttöku,
og benti á að hann hetfði þá
þegar borið siguir af hólmi í
svipaðri keppni, en erfiðari,
seim haldin var í Brússeíl. Var
honum þá bemt á að nú væri
haran kvæmtur, og þátttaka
í kepprainni gæti mjög bætt
hams hag. Tók Azíhkemazy
þetta þaninig, að ef hann ekki
féllist á að tafca þátt í keppn-
immi, þyrfti hann ekki að
reifcma með utaniferð á nœst-
umni, jaifmvel aldrei.
Þegar Azhkemazy kvæmltist
Þórunni gerði hamn sér fulla
grein fyrir því að hjómaband-
ið yrði til þess að hefta bann
í heimaihaga. Átti hann að
fana í hljómileifcaferð til Búl-
garíu, Tékkóslóvakíu og
Parísair í apríl 1961, og bað
hanin menmingarmálaráðu-
neytið að rifta ekki þeim
samminigum, heldur afsaka
saimnimgsbrotið með því að
hamn væri veikur. Yfiirvöldin
sögðu að ekki mætti brjóta
gerða samminga, en bættu því
við að rétt væri að Þórunn,
sém var íslemzkux ríkisborg-
ari, gerðist sovézkur borgari,
þótt, það væri efcki mauðisyn-
legt samkvæmt l'andslögum.
Aramað gæti verið skaðlegt
fyrir frama Azhkemazys á
tónilstarbrautinni, sögðu yfir-
völdin.
Þórurnn sótti um sovézk
borgararéttindi strax daginn
eftir. Þegar hemni var svo af-
hernt sovézkt vegabréf var
henni óskað til haimiragju.
„Þér eruð nú borgari frjáta-
asta lands heims,“ sagði yfir-
valdið. Þrátt fyrir þessar að-
gerðir Þórummar var tónleifca-
för Azhfcemazys aflýst, og var
homum ekki tilkynrat það fynr
en dagimn eftir að hann átti
að halda fyrstu tón'ledfcama er-
lendis.
Azhkenazy fór með sigur
af hólmi í Tohaikovsky-keppn
imni, og varð það til þess að
kyrrsetniirugunni var lokið.
Sumarið 1962, skömmu eftir
keppnima, fékk haran að fama
í hljómieikaferð til Júgósla-
víu, og seimna það ár til
Bandaríkjarania. Það sem
rneira var, Þórunn fékk að
fara með honum. Nú var emig-
inin „verndarengill“ sendur,
því láðst hafði að sækja uim
vegabréfsáribuin fyrir harnn í
tæka tíð, en þetta var á dög-
um Kúbudeil'uinnar og öll atf-
greiðsla vegabrétfa treg.
„Það er senndlega erfiltt
fyrir aðira að gera sér grein
fyrir þeirri tilfinningu að
ferðast í fyrsta skipti með
konu siruni uitan Sovébríkj-
ainnia,“ segir Azhkenazy. „Við
vorum al'gerleiga út af fyrir
okkur í tvo mánuði. Það var
ólýsamlega ánægjulegt. Ég
býst við því að það hafi
seinma, átt simn þátt í þeirri
ákvörðun mirnná að setjast að
í Vestxi.
Þau Þórunn og Azhkeraazy
komu við á ísl'andi og Erag-
landi í (heimfleiðkmi til að
heimsækja forelcLra Þórunmar,
og sagist Azhkenazy þá hatfa
orðið mjög hrifimin atf Loradon.
Stuðlaði sú hrifninig hains
hanis einmig að brottflutniragn-
um frá Sovétiríkjunium síðar.
Heimkomian til Moskvu var
hálf örruurleg. Veðrið í Lon-
don brottifarardagiran var
mil't og hlýtt, en hörkufrost
og snjór í Moskvu, og lög-
regluþjónamir þar litu komu-
menn grumsemdaraugum, eins
og ailla, er komu að vestan.
Tveimur mámuðum eftir
heimkomu Azhkeraazy-hjón-
araraa frá Bandaxíkjunum, var
fyrirhuigað að Azhkenazy
héldi hljómleika í Rretlamdi.
Fór Vladimir því til menm-
imgarmálaráðumeytisims og
sagði að Þórumin vildi gjam-
an fara með og taka son
þeirra, Vladimir yragra með.
Höfðu þau hjónin orðið ásátt
um að ef Þóruran feragi að fara
með soniran ætduðu þau að
reya að eigniast heimili í Bret-
landi þar sem þau byggju að
mirarasta kosti hluta úr ári.
Umsókn Azhkeraazys um
brottlfararleyfi fyrir fjölskyld
unda vakti eragan fögniuð í
ráðuraieytirau. Kom fudiltrúi
ráðumeytisinis heim til þeirra
hjóma og skýrði Azhkemiazy
frá því að ekki væri heppilegt
að Þóruran færi með honum
því það gæti leitt til þess að
aðrir listamenn kvörtuðu yfir
misrétti. Sagðist Azhkenazy
ekki geta ætlazt til a@ kona
sín tæki þá aifsökuin gilda, og
feragi fjölskyldan ekki að
fylgja horaum, færi haran sjáltf-
ur ekki fet. Var honium þá
heitið því að fjölskyldan fenigi
fararleyfi, en þar sem stuttur
tími væri til stefnu yrði hamm
að faira á undan.
Azhfceoazy fór tfrá Moskvu
4. marz og haði honiuim verið
lofað því að Þóruran og Vladi-
mir litli kæmust stuittu síðar.
Sama dag fór Þóruran til ráðu-
meytisims að sækja vegabréf
sitt hjá Stepharaov deildar-
stjóra. Hainin var þá ekki
alvag á því að veita henni
brottíararleyfið, og sagði að
ráðuimeytið vildi ekki að hún
færi úr landi. Brást Þórunn
hin reiðasta við og benlti
Stepharaov á að þegar hún
gerðist sovézkur rífcisborgari
hafi því verið lýst yfir að nú
væri hún borgari frjálsasta
lainds heims.
Þórunn gafst ekki upp,
heidiur hélt áfram að nauða
þar til hemni var l'eyft að fara
til Bretlands mieð sorainn.
Þegar hún svo hitti mann sinn
í London var hún enn mjög
reið og sagðist eftir þetta efcki
geta snúið aiftur til Sovéitríkj-
aniraa. Ákváðu þau hjóniim þá
að kararaa möguleika á dvalar-
leyfi í Bretlaradi, og báðu
kuiraniragja sinn að spyrjast
fyrir um það í iraraamríkisráSu
neytirau í London, Fór svo
Þóruran til ráðuneytisiras, og
seinraa þaiu bæði. Var þeirn veil
tekið, og Skrifaði þá Azhfcen-
azy sovézka sendiráðimu í
London bréf þar sem hanra fór
fram á framlenigiragu dvailar
sinraar í borgirand. Varð sendi-
ráðið við þeirri beiðni.
Azhkeraazy segir að það hafi
verið fjöskylduástæður, sem
réðu því að haran settist að í
Bretlandi. Haran gerði sér það
ljóst að hjóraabandirau var
hætta búin með áframhaid-
andi búsetu í Sovétríkjumum.
„Ég býst við því að hjóraa-
baradið hefði haldizt, aí því að
við elskum hvort araraað,“
segir hairan. „En sá sem etafcar
korau síraa þolir ekki að sjá
haraa verða óhamiragjuisam'airi
með hverjum degiraum, sem
líður.“
Þóruiran hefði afldrei átt að
geraist sovézkur borgari, segir
Azhkenazy nú. Ef hún hefði
haldið sírau íslenzka vega-
bréfi, hefði hún getað fetrðast
að vild. Hinis vegar hefði hanin
þá verið bumdraari sjálfur, því
„þeir hefðu senm'ilega aldrei
leyft mér að fara í hljómleika-
ferðir."
„Koraam mín fórnaíði ferðá-
frelsi sírau á þeraraam hátt, og
hef ég haft samvizkubit af
þeim sökum. Mér leið afar
illa. Hún var í gísliragu fyrir
mig. Ég er eran rraeð samvizku-
bit.“
Öryggisgler
Bæði framrúðu og hliðarúðugler í bíla.
Glerslípun Halldórs Kristjánssonar
Sími 91—12934, Akureyri.
p orjspnMuMfr
Aukið viðskiptin — Auglýsið —
m 0T£unX»XnMÍ>
Bezta auglýsingablaöið
Húseignin Tjnrnnrgntn 22
er tii leigu. Húsið er hentugt fyrir skrifstofur.
Nánari upplýsingar gefur
Málflutningsskrifstofa
Einars B. Guðmundssonar, Guðlaugs Þorlákssonar,
Guðrnundai Péturssonar, Axels Einarssonar,
Aðalstræti 6. Símar 12002, 13202, 13602.