Morgunblaðið - 14.10.1969, Blaðsíða 15

MOROTJNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. OKTÓBBR 1909
15
Höfundur: Peter Ustinov
Þýðandi: Ævar R. Kvaran
Leikstjóri: Klemenz Jónsson
Leikmynd og búningar: Lárus Ingólfsson
BETUR má ef duga dkal, ©r ó-
svikinn gaimanleilkur, sem á
snjallan og eftirminnilegan hátt
fjallar uim líðandi stund, bilið
milli kynslóðanna, uppreisn æsk
unnar: það sem veldur mörgum
sómakæruim borguruim álhyggj-
um og velkur hjá þeim grun um
að eittihvað hafi mi'stekiist í upp
eldi barnanna. Það kemur reynd-
ar á daginn, að ædkan er eikki
einis heil í mótmælum sínum og
hún þykist vera; aftur á móti
lætur eldri kynslóðin hr'ífast af
ævintýraþrá æðkunnar og freist
ast til að taka upp siði hennar
— og það sem akilur á mi'lli feigs
og ótfeigs — gömlu mennirnir eru
mun úthaldsbetri en þeir yngri
og til í allt. Þannig verður hólm-
ganga ungu kynislóðarinnar við
hina hefðtoundnu heimsmynd
kærkamið tækitfæri fyrir
hinn fullorðna og virta þjóð-
félagsþegn til að sleppa
fram af sér beisfllimiu. Við-
brögð æslkumannanna eru
hálfvolg og tilviljunarkennd: —
Betur má ef duga skal, eins og
gerir lelkritið að ógleymanlegri
Skemmtun. Góðir gamanleikir
taka oftast til meðlferðar alvar-
leg efni, hofundar þeirra eru ai
vörumenn undir niðri, en kunna
að brosa sjáilfir og fá aðra til að
broisa. Ljóst er að Peter Ustinov
er sannlkallaður húmoristi, en
sem slí'kur fágaður maður, aldrei
ruddalegur þrátt fyrir djörf við
fangsefni.
Lei'krit Ustinovs falla í góðan
jarðveg hérlendis; Betur má ef
duga skal, er þriðja leilkritið,
sem sýnt er eftir hann í Þjóð-
leilkhúsinu, hin eru Romanotff og
Júlía og Endasprettur. Þjóðleik-
húsið virðist þess vegna keppa
að því að láta sjónarmið Ustin-
ovs ná til íslendinga, og skal
því eik'ki láð það, því verk hans
eru girnileg viðfangsetfni í leik
húsi. Peter Ustinov er eklki að-
eins þeiklktur leikritahöfundur,
frægð iians sem leikara er ekki
minni. Lei'krit hans hafa verið
sýnd víða og hlotið prýðilegar
viðtöikur leikihúsgesta og gagn-
rýnenda. Ustinov er ilitríkur per
hershöfðinginn í samnetfndum
leik, segir við son sinn, hippann.
Hershöfðinginn, nýkominn heim
eftir fjögurra ára þjónustu fyr-
ir bresika saimveldið á fjarlægum
slóðum, sér að margt er breytt.
En hann bregst ekki reiður við,
heldur tdkur öllu með skilningi,
grípur til þeirra ráða til að leiða
börnum sínum fyrir sjónir inni-
haldsleysið í framlferði þeirra, að
talka sjállfur upp siði þeirra. En
þegar allt kemur til alls, líkar
honum svo vel hið nýja líferni,
að hann getur dk'ki sagt skilið
við það; meira að segja ógnar
hann siðareglum þjóðtfélagsins
með því að boða nýja litestefnu
og fær í lið við sig æ fleiri mátt
arstólpa. Börn hans taka upp
borgara'lega liJfnaðarhætti, en
hann er aftur á leið upp í tréð,
sem er þrátt fyrir frjálsræðið,
sem það veitir honum, einnig
hindrun.
Þvi er eklki að neita, að leikrit
Peters Ustinovs er ákaflega
breslkt; þau vandamál, sem koma
fram í því eru enn lítið áberandi
hjá caklkur. Kannski eru þau eklki
l'angt undan? Betur má ef duga
skal, á aftur á móti erindi við
flestar þjóðir, en gildi þesis er
fyrst og fremst fólgið í kunnáttu
samiegu Ihandbragði höifundarins,
þjálfaðri leilkihúslist hanis, sem
þessu hlutverki og auðfundið að
aðdáun hans á verki Ustinovs og
dkilningur hans á því, hetfur leitt
til frábær.rar túlkunar. Hlut-
verk Ævars eru í raun og veru
tvö, því í upphafi er hann virðu
legur henslhöfðingi, en breytist
siíðan í hálfgerðan útilegumann,
hippa, sem íyrirlítur siðmenning
una, hræsni borgaralegs lítfernis.
Túlkun Ævars hefur yfir sér
birtu góðlátlegrar gamansemi og
umburðarlyndis, einmitt þá eig
inleiika, sem Peter Ustinov er
gæddur í rí'kum mæli. Af hinum
m'örgu minnisstæðu hlutverkum
Ævar's R. Kvarans, verður þetta
ef til vill með þeim endingar-
bestu.
Konu hershöfðingjans, lafði
Fitzbuttress, leikur 'Guðbjörg
Þorbjarnardóttir. Guðtojörgu
telkst best að lýsa hinuim skin-
helgu hliðum frúarinnar, ótta
hennar við 'heimkomu eigin-
mannisins, ráðaleysi hennar og
örvæntingu þegar allt tekur ó-
vænta stefnu, en síður telkst Guð
björgu að túlka slægð hennar og
óhreinlyndi, sem dylst balk við
hið glæsilega yfirborð.
Soninn Robert, hippann, sem
var gerður brottrælkur úr há-
skóla vegna ósæmilegrar og
heimskulegrar framkomu, leikur
Sigurður Skúlason. Sigurður er
einihliða leilkari. En hin vandræða
Skál!
sónuleiki og kann að svara fyrir
sig, eirrs og blaðalesendum er
kunnugt; auik þess fengu frum-
sýningargestir Þjóðleilkhússins
dálítið siýnisihorn a/f gamanisemi
hans, er hann ávarpaði þá að
lokinni sýningu á Betur má ef
duga slkal.
Klemenz Jónsson, leilkstjóri,
þræðir hinn vandrataða veg milli
gamans og alvöru í uppsetningu
sinni á Betur má ef duga slkal.
Hann leggur eiklki hafuðáherslu
á afkáraileiikann í verlkinu, lætur
hó.fsemina ráða og gefur með
þekn hætti hinum fyndu tiisvör-
um aukið afl og lí'f. Leikurinn
byggist einmitt á umræðunni,
sem tfram fer, eklki 'hegðun persón
anna, enda þótt hún sé viðeig-
andi rammi um hin listilegu sam
töl. Sviðsetningin einkennist af
samræmi þrátt fyrir ýkjur veriks
ins.
Aðallhlutverkið, Sir. Mallalieu,
leikur Ævar R. Kvaran. Ævari
te'kst með ísmeygilegum og þrótt
milklum 'leilk að sýna hina óvenju
legu skapgerð hersthöfðingjans.
Þetta hlutverk er viðamilkið og
krefst mikills af leikaranuim. Á
þrjátíu ára lei'kaflmæli siínu minn
ir Ævar R. Kvaran okfcur á hve
snjall leikari hann getur verið
þegar hann leggur sig allan fraim.
Það er ánægjulegt að sjá Ævar í
lega afistaða hippans, viðleitni
hans til að skelfa föðurinn með
kaldlhæðinni röksemdatfærslu,
sem rennur út í sandinn, kemst
vel til stki'la hjá Sigurði. Minna
Sir Mallalieu hershöfðmgi (Ævar R. Kvaran) og sóknarprestur-
inn (Rúrik Haraldsson).
reynir á hann eftir að umskiptin
hafa átt sér stað.
Margrét Helga Jóhannsdótt
ir leilkur þjónustustúilkuna Helgu,
dæmigerða skandinavíslka stúl'ku,
sem þrátt fyrir sakleysislegt útlit
er til í tuakið ef því er að sfcipta.
Margrét Helga Jóhannisdóttir hef
ur áður sýnt að hún er efnileg
leilkkona og völdur ekki vonbrigð
um í hlutver'ki Helgu. Framsögn,
hennar er með ágætum og á köfl
um er leilkur 'hennar sannfær-
andi, t.d. þegar lafði Fitzbuttress
kamur að henni og Robert 1 frjáls
legum leilk.
Judy, dótturina á heimilinu,
lelkur Margrét Guðmundsdóttir.
Judý er efcfci við eina fjölina
felld í á'stamá'lum, getur til dæm-
iis elklki bent með neinni vissu á
föður barnsins, sem hún gengur
með. Hún er tungulipur og hef-
ur hafnað venjulegum siðalög-
málum eirns og Robert bróðir
hennar. Margrét sfcilar þessu hlut
veriki með prýði; mest reynir á
hana í þriðja þætti þegar hún
þartf að telja væntanlegum eigin-
manni trú um að hann sé tfaðir
barnsins, og er orðinn ólétt í
annað sinn. Þá sýnir Margrét að
hún er leiklkona, ®em veigur er
L
Hlauparann Basil Utterwood,
sem Judy er ráðin í að gitftast,
íei'kur Jón Júlíusson. Basil er
slkátahöfðingi og ávallt viðtoúinn
þegar þess gerist þörf. Hann
veit, að Judy lýgur, en dáiist að
kjariki hennar. Þessa skoplegu
persónu lék Jón með afbrigðum
vel; látbragð hans var allt með
þeim hætti, sem hæfði hlutvedk-
inu og va'kti túllkun hans kátínu.
Sóknarpresturinn, eem Rúrik
Haraldsson lei'kur er í lei'kritinu
sviptur ihelgiiljómanum. Hann
reynist vera jafn gallaður og aðr
ir, enda þótt ihneýkislun hans
leyni sér e'klki, og undir lokin
sýnist hann ekki eiga aðra leið
tfyrir höndium en þá, sem hers-
höfðinginn hefur valið sér: klitfra
upp í tré og hafast þar við. Rúrik
Haral'dsson sýndi ökíkur hugar-
far prestsins með leilkrænum yf
irburðuim. Hann minnti óneitan-
lega á þe'kfctan kennimann ís-
lemku kiikjunnar, einkum í taili.
Jafn vandræðaleg persóna og
solknarpresturinn, er elsfchugi
frúarinnar, Tiny Gilliatt-Brown,
sem Valur Gíslason leikur. Ör-
væntingu þessa þolinmóða herra
manns, sem sér að draumar
hans verða að engu, túlkar Val-
ur á þann sérstæða, mannlega
hátt, sem einkennir leilkistíl hans.
Minmsta hlutverfcið í leiknum,
er í hönduim Sigrúnar Björns-
dóttur. Hún leikur fylgilkonu Ro
berts, Lesiley, þjóðlagasöngfconu
með bassarödd. Gervi Sigrúnar
Framhald á bls. 19
Robert (Sigurður Skúlason), Helga (Margrét Helga Jóhannsdótt ir), hershöfðinginn (Ævar R.
Kvaran) og kona hershöfðingj ans (Guðbjörg Þorbjarnardóttir)
Þjóðleikhúsið:
BETUR MÁ EF DUGA SKAL