Morgunblaðið - 22.10.1969, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22, OKTÓBER 1368
PÓLITÍSKRI aftöku þeirra
Alexanders Dubceks og
Josefs Smrkovskys má líkja
við söguna um manninn, sem
þótti svo undur vænt um
hundinn sinn, að hann gat
ekki fengið af sér að skjóta
hann og brá því á það ráð að
skera af honum sneið á hverj
um degi. Niðurskurðurinn á
Dubcek og Smrkovsky stóð í
ár; en nú er verkið fullkomn
að. Tékkóslóvakía er horfin
aftur inn í raðir kommúnista
ríkjanna, þar sem sjálfstæð
hugsun og frjáls túlkun hug-
mynda er ekki aðeins eitur í
beinum valdhafa, heldur
dauðasök. Yfir grúfir skuggi
læriföðurins Stalíns.
Lengi hafa þeir Dufooek og
S»nrkov»ky reynt að veita við-
nám. Framan af mutu þeir að
því er virtist óskorðaðs trausts
saimstarfsmanna sinna og nægir
þar að vísa til miðstjórnarfund-
arins seim haldin var mieð leynd
fyrstu dagana eftir innrásina.
>ær samþykktir sem gerðar voru
hiatfa mú verið lýstar dauðar og ó-
merkar. Sú var tíðin, að þeir fé-
lagar voru í fararbroddi þeirra
manna í Tékkóslóvaikíu, sem
vildu hrinda í framkvæmd
„kommúnisma með mannlegu yf-
irbragði". Umskiptin voru þó
furðu snögg eftir mnrásina o>g
ihugarfarsbreytingar fóru bráð-
iega að gera vart við sig meðal
'þeirra manna, sam fremstir höfðiu
staðið. Þar á meðal er Oldrich
Cernik, forsætisráðherra, hann
virðist sæmilega traustur í s;ssi
niú, enda hefur hann lagað sig
fimlega að breyttum viðhorfum.
Kannski hann hafi gengið í læri
hjá þeim gamla bragðakarli Ana
stas Mikojan úr Sovét, og til-
einfcað sér aðferðir, siem þarf til
að lifa af í fcommiúniiisitaríki.
„Eg sé að þið eruð öll
dálitið döpur"
Sovétríkin og ieppríki þeirra
réðust að vísu inn í Tókkóslóv-
akíu, hernámu landið á einni
nóttu og hreiðruðu þar um sig
eftir fönigum. En þeim tókst
ek’ki að kyrkja Tékkóslóvaka í
einni svipan. Þjóðin fylkti sér
einihuga að baki leiðtogiunum,
andúðin í garð hernáimisliðsins
brauzt fram í mörgum myndum,
sumum jafnvel spaugdleigum eins
og til dæmis er Tékkóslóvak-
ar tóku niður vegvísa eða beindu
þeim í öfuga átt — og stungu
blómum í byssukjaftta skriðdrek
anna. En mörg hörmuleg atvik
urðu og blóði saklausra var út-
hellt. Vafalítið hefur Sovétmönn
um komið á óvart sá mikli stuðn
ingur, sem Dubcek naut meðal
þjóðarinnar og fullvíst er að ein
arðleg framganga Svoboda for-
seta kom í veg fyrir, að Dubcek
yrði tekinn af lífi án dóms og
laga skömrnu eftir innrásina.
OldriCk Cerni'k sýndist og vera
á bandi Dubceks framan af.
Hann og fleiri forystumenn fóru
hverja ferðina af annarri til Sov
étríkjanina fyrstu vikurnar eftir
innrásina og hann gaf hvurt
heitið öðru feguirra. Þegar geng-
ið hafði verið frá nauðungar-
saimninigunum um dvöl herináms
liðsins ávarpaði Cernik þjóð sina
og sagði: „Eg sé að þið eruð öll
dálítið döpur. En örvæntið ekki.
Ekkert verður gert án samráðs
við þjóðina. Við munun aldrei
bregðast trúnaði hennar. Við
munum aldrei hvilka frá þeirri
stefnu gsm Alexander Dubcek
hefur markað síðustu mánuði.
Og bráðuim kemur betri tíð . . . “
Dubcek var sendur
í útvarpið
E’ftir því sem lengra leið magn
aðist ólgan í landinu. Þá var
jafnan efcki annað til ráða en
senda Alexander Dubcek í út-
varp og sjónvarp og láta hann
koma með nokkrar hugrefckisleg
ar yfirlýsingar. Vafamial v;rður
að telja, að Dubcek hafi sjálf-
ur trúað því, sem hann varð
hvað eftir annað að hamra á:
engin loforð hafa verið svikin,
hernám-sliðið hverfur á brott jafn
skjótt og ástandið er komið í
eðlilegt horf. Þá verður þráður-
inn tekinn upp að nýju.
Og þegiar kom fram yfir vet-
urnætur mátti flestum vera ljóst
að Alexandfcr Dubcek var orð-
inn áihrifalaus. Næstu vikuirnar
kvað hins vegar meira að Josef
Smrkovsky og enginn vafi er að
Sovétmenn hafa talið hann um
miargt hættulegri mann en Dufo-
cek. Smrkovsky naut sérstaiklega
stuðnings og velvilja yngri kyn
slóðarinnar, bæði stúdenta og
verkamanna. Og sem tímar liðu
fram og stöðugt dró meira niður
í talsmönnuim umibótasinnia og
gamlir Novotnysinnar og svikar
ar fóru að láta meira að sér
kveða, var Ijóst, að Smrkovsky
var sá eini umbótafrömuðanna,
sem bauð Sovétvaldinu byrginn.
Kvittur um brott-
vikningu Smrkovskys
Sá kvittur kotrnst á kreik, að
Smrkovsky yrði látinn víkja úr
stöðu þingforseta og sá orðróm-
ur fékk byr undir báða vængi í
desember i fyrra, þegar eran ein
ferðin var gerð til Sovétrdkj-
anna og að þessu sinni var
Smrkovsky ekki í förinni. Lát-
ið var að því liggja, að Smr-
kovsky væri sjúkur og yrði að
segja af sér af þeim sökum. En
Smnfcovsky vair eklfci dauður úr
öllium æðium. Hiainin fcom fram í
sjónvarpi, sagðist vera við hesta-
heilsu oig heifði allíls ekiki í
hyggju að draga sig í hlé, hvorki
af heils'ufar'sástæðum né nein.um
öðrum orsöfcuim. Engu að siður
tókst ekki að bæla þennan orð-
róm niður. Verfcamienn við
stærstu verfcsmiðju í Prag hót-
uðu allsherjarverkfalli ef aðför
yrði gerð að Smrkovsky og sú
yfirlýsing fékk góðan hljóm-
grunn og starfsme'nn í fleiri
verksmiðj'um, bæði í höfuðfoorg-
inni og víðar, tóku í sama
streng.
Allt kom fyrir ekki. Um miðj-
an janúar í ár var lýðum orðið
ljóst, að Josef Smrkovsky yrði
fórnað. Dufocek sisrn litt hafði
verið áberandi þá um hrið kom
nú fram opimberlega og enn
hvatti hann þjóð sína til að gæta
stillingar á erfiðum tímium. „Við
höfum ekki farið á ba/k við ykik
ur. Við höfuim ekki gert neitt
það, sem brýtuir í báiga við uim-
bótaáætluniina.“
En ræða Dufoceks hafði pver-
öfug áhrif. Borgararnir þóttust
nú sjá það svart á hvítu, að Dub
cek væri í þann veginn að kikma
undan ofurvaldinu. Hann var
ekki aðeins að svíkja ajálfan sig,
huildur og þjóðina sem hafði
treyst honum eins og guði. Mik-
il örvænting greip um sig. Menn
gerðu sér lofcs fulla greiin fyr-
ir því, hvaða framtíð beið hemn-
ar. Þessa framtíð hafði þjóðin
werið að fá inn í smáskommtum
Síðutstu máinu'ði, en sfcanmmt««-
ir voru auknir dag frá dagi.
Sjálfsmorð
Jan Palach
Þann 17. janúar varð sá at-
burður í miðhorg Pra>g, skammt
frá styttu Wenoelásar komungB,
að stúdentimn Jan Palaah
brenndi sig til bana. Hann var
21 árs að aldri. Han.n lét eftir
sig bréf, þar sem hamu lýsti á
áhrifaríkan hátt aðdraigamda þesa
að hann ákvað að svipta sig lífi
á þennan hátt: til að mótmæla
innrásinni og hersetunni og
vekja þjóðina sem væri á barmi
örvæntimgar.
SjóMsimloirð Jam Pal'atíh va/kltd
ófouig og sorg, sem átti
sór eniga hiliðlstæðu. Svo
m-ikið voriu áhrif hams
gerðar að jiaifrovtel Ihiimiir hairð-
svtau/ðluatu glátu ekfci ieiitit vilð-
ihröglð miamma hjó sér. HaS
þeir enn verið einihverjir, sem
efcki höfð'u viljað horfaist í auiglu
við það, hverniig téfckniestou þjóð
inni var imnanbrjósts, kornust
þeiir .eklki hjá þ'ví mú. Jam Patooh
hiaifðá verið „.fýrsiti ’kymdi©inm,“
Gg kioom Luidivdig Svo'bodla firlaim
í sjiónvairpi, þar siem banm skýröi
fró þvi að aminiair uinigiuir miaið-
'Ur tofði sivipit siig líifii á þeinin-
am hátlt. Hvíitifaæirðia stiríða-
ifcemipiain, sem allldrtei batfði Ilált-
i0 hulgast, 'bir'tiislt þ(jóð silnmd
mieð tár á gömlum kinnum og
skjálfandi röddu. Enn heyrðu
Tékkóslóvakar leiðtoga hvetja
þá til að sýna huigrekki og táp
á þremigiraglartimiuirm. Bnin vair þeijm
sagt, að engin loforð hefðu ver-
ið svikim. En ræðan varð ekki
til að stappa stálinu í fólkið.
Fleiri sjálfsmorð af slítou tagi
fylgdu í kjölfarið. Sumir telja
þau hafi verið tiu. Lífclegast
vtoinu þaiu imilkDlu iflleird.
í Ilok jiamiúair var emidlamillelga
frá því gengið að Smrkovsky
var látimn víkj'a úr stöðu þinig-
florseta, en var kjörinn varafor-
seti í staðdnn. Petr Cölotíka var
þiimigiflorisieti. Um itímia virtisit þó
molkltoulð vera sQiáfcaið á, riltislfcoiðium
var enn ekki orðin alger, notók-
■urt hlé var igent á frelfcari hneimB-
unum á uimfoó ta öflu num. Sú
dýrð sitóð viiitaiskiuíld elklfci lemigi.
Bilið milli þjóðarinnar og stjórm
arinmar breifckaði stöðugt og
haeigt oig hæglt gjgainidi hemti Sov-
étstjórmim kverfeatakið.
Sigurinn í ísknattleik
Þegar Tékkóslóvar tvísigruðlu
lið Savéitmiammia í ískmiaittledk
í iok miarzmlámiaðór glátiui Tðklfcó-
slóvakar efcfci leynt taumlauisum
flöignuði sínum og féfck hann með
al annars útrás í sfcemmdarverk
in á bækistöðvum Aeroflots.
uim og spjölium, sem voru unn-
Þess ber þó að geta, að sögu-
sagnir komuist á kreik, um að
Framhald á bls. 23