Morgunblaðið - 24.10.1969, Blaðsíða 11

MOBGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. OKTÓBER Ii96»
11
Gagnrýnandinn
og rithöfundurinn
Útgefendur taka gagnrýni með
æðruleysi eins og bóndinn veðr-
inu; vita, að gkiptast á skin og
skúrir, hitabylgjur og hretviðri.
Ósjaldan taka þeir loÆsaimlegar
glefsur upp úr ritdómum og
fella inn i bókaauglýsingar.
Loks er svo almenningur, sem
les hvort tveggja: ritverkin og
gagnrýnina, ber saman og þenk-
ir svo og ályktar út frá sínu
sjónarhomi.
Það er gömul saga, að gagn-
rýni er vanþakiklátt venk og
gagnrýnendur þvi lítils metnir.
— Hvenær hefur gagnrýnanda
verið reistur minnisvarði? var
einu sinni spurt. Stumdum er
því haldið fram, að gagnrýni sé
eins og sníkjudýr á listinni.
Og tíðum fá gagnrýnendur það
framan í sig, að allir séu þeir
mibheppnaðir listamenn — hafi
t. d. gefizt upp að verða skáld
— og svali sér svo í vonbrigðutn
sínum með því að raklka niður,
þá sem eittihvað geta. f>á eru
gagnrýnendur sakaðir uim hlut-
drægni, persónulega sem póli-
tísika, klíkuislkap og fáfræði.
En aðrir menn og hliðhollari
gagnrýnendum halda því fram,
að gagnrýni sé súcapandi list og
gagnrýnandinn sé því listamað-
ur, rithöfundur. Þá er að sjálllf-
sögðu miðað við undirstögugagn-
rýni á breiðum vettvangi; síður
við stuttar uimsagnir í blöðum
og tímaritum.
Allt er þetta satt og rétt — að
vissu mariki. Gagnrýnandinn er
aðeins maður, og því má ætla
honuim hvens konar mannlega
galla og bresti, sem aðrir menn
eru haldnir, svo sem hlutdrægni,
mannvonzfku eða undanlátsisemi.
Hver er sú mannleg viðleitni, að
hún sé hrein af þvílífcum synd-
um?
Aðeins er sá munur á gagn-
rýni og mörgum öðrum störfum,
að gagnrýnandinn vinnur verk
sitt fyrir opnurn tjöldum. Elf
hann dæmir, þá eru dómar hans
síðar dæmdir af öðrum. Gagn-
rýnandi getur aldrei orðið
hæstiréttur, hversu sem hann er
annars mifcils metinn. Gagnrýn-
andi kann að hæla verki vinar
sínis og níða verfc óvinar síns. En
Sovézhir
tundurspillor
í heimsókn
FRÁ u'ta'nirikiisráðuneytinu bairst
Mbl. eftirfairaindi fréttaitilfcynin-
iin'g í gæir:
Tveir sovézkir tumdunspillar
undir stjóm N. V. Solovjovs,
aðmirál3, koma í opinbera heim-
sökin til Reyfcjavíkuir föstudaginin
24. þ,m. Verða herskipin tvö hér
í höfn fram til þriðjudags 28.
þ.m.
ber það að sama bmnni og önn-
ur vélabrögð: upp kemst um
strákinn Tuma.
Margar freistingar verða á
vegi gagnrýnenda, t.d. sú að
Erlendur Jónsson
láta talka mark á sér. Sé sagt um
gagnrýnanda: það er farið að
tafca marfc á honum — þá merkir
það oftast, að hann er sjálfur
farinn að taka fultonikið mairk á
öðrum.
Gagnrýni er rannsókn, þegar
bezt lætur, en snakk, þegsu
verst gegnir. Hversu margir
hafa áhuga á niðurstöðum hlut-
lægrar ramnsóknar — það er
álitamál. Um hitt er enguim blöð-
um að ffletta, að margir hafa
gaman af sniðuglegum strák-
sfcap. Og með ritdeilum er fylgzt
af spenningi, eins þær væru
barátta upp á líf og dauða.
En hver er þá afstaða gagnrýn
andans til ritihöfundarins? Eru
gagnrýnendur og rithöíundar
andstæðir hagsmunahópar eins
og t.d. verkamenn og vinnuveit-
endur? Engan vegnn. Gagnrýn-
andi og rithöfundur eru hvorki
samherjar né andstæðingar, held-
ur tveir aðilar, sem vinna verk
sitt hvor öðrum óháðir.
Auðvitað liggur í hlutarins
eðli, að gaginrýnandi getur ekki
verið án rithöfundar. Og rithötf-
undur getur tæpast heldur verið
án gagnrýnanda. Hvorugur þjón-
ar undir hinn. En báðir eiga þátt
í viðgangi fagurra bókmennta.
Gagnrýni hlýtur að vera jafn-
gömul slkapandi sfcáldlist, þó rit-
uð gagnrýni í blöðum og tíma-
ritum sé snöggtum yngri. Sér-
hver lesandi er gagnrýnandi,
góður eða lélegur eftir atviikum.
Gagnrýnanidi við fjöLmiðliunar-
tæki á ekfci að vera öðrum Les-
endum æðri. Hann á hvorfci að
kenna né predika og því síður að
dæma, aðeins að lesa og segja
svo, það sem honum dettur í
hug.
Margir rithöfundar eru jafn-
framt gagnrýnendur. Aldrei hatfa
þó verið færð fyrir því viðhlít-
andi rök, að rithöfundur sé öðr-
um sérhæfðum mönnum fæxari
um að slkrifa gagnrýni. Hins
vegar má segja, að hann hafi til
þess betri aðstöðu en aðrii'
menn.
Ungir rithöfundar og sumir
eldri höfundar eru jatfnan við-
kvæmir fyrir gagnrýni En við-
urkenndir höfundar, sem svo eru
kallaðir, taka henni oftast, eins
og hún kemur fyrir.
Við ber, að rithöfundur reyni
að hafa áhrif á gagnrýnanda. Sá,
sem þetta ritar, veit ekfci til, að
slilkt hatfi borið árangur. En tak-
ist það, hlýtur það að verða hötf-
undi skammgóður venmir. Það
er þá að svíkja sjáLfan sig og
grafa undan sjáLfsvirðing sinni,
sem á að vera leiðarhnoða skap-
andi listamanns.
Ég hygg, að flestir góðir rit-
höfundar kjósi hlutlæga gagn-
rýni — reista á athugun — fram
yfir lofsamlega „dóma“, sem
eiga e'klki stoð í veruleifcanum.
Og gagnrýnandi, sem nOkfcurs
metur sta-nf sitt og sjálfan sig,
hlýtur að taka mest mark á
sjálfum sér og segja það eitt,
sem hann veit sannast og réttast.
Erlendur Jónsson.
Tvö frumvörp
STJÓRNARANDSTÆÐINGAR
hafa llagit tvö frumvörp um tog-
araikaup fram á AJIþ’imgi. Anm-
ans veglar er frumwairp sem Gils
Guðmtundsision og Karl Guðjóns-
son flytja og fj aUiar það um að
ríkáissitjórnimini verði heimiiað að
Láta smiiíða eða kiaiupa ailiit að 15
skiuittagara með það fyrir aiuigium,
að þeir vetr!ði seldir bæjarút-
gerðum, útgerðairféliögium eða
einsitaikiiimgium. Þá kveðiur frum-
varp þettá á um að tii fraim-
kvæmda þasisara verði rffldis-
stjómáoni heimilit að taka er-
Lerud lám, er rnemi aLLt að 90% atf
simí ðaikostmaði eða kaiupverði
tagairanna.
Hirnis veigar flytjia sivo sex þing
Mólefni
iðnuðurins
NOKKRIR þinigimiemin Framisókn
arfflokikisins hatfla lagt friam á Al-
þimigi tvær þtongsályikitumiartilíLöig-
ur og eitt frumivarp til laga er
fjallla um málefná iðnaðarims.
Er frumwarpið til breytimiga á
lögium um Iðnlámiaisijóð en þimigis-
á 1 yktumartiLlög>umar fjalLa amm-
ars vegar um Lækkium tollla á
etfnum og véLum tii iðnaðarims
oig hims vegar um rekistrarlán
iðmtfyrirtækja. Fiuitmimigismemn
þessaira mála eru: Þórarimm Þór-
arinssiom, Einar Ágúsitsson, Jón
Skatftason, Inigvar Gfalason,
Halldór E. Siguirðsson, Bjami
Gu'ðbjörnsson, Ásgeir Bjarma-
som, ÓLaifur Jáhamniesisan, Bjöm
Fr. Bjönnissoin og Siigurvim Ein-
arssorn.
um togarakaup
menn FramsókmiarfLoikiksiimis fruim
varp um tagairaútgierð ríkitsims
og stuiðmimg vfð útgerð svedtar-
féLaga. Fyrsti fluitmimigisirruaðiur
frumvarpsiinis er Ölatfur Jóhamm-
essom. FjiaLLar fruimvarpið um að
stafinsetjia skiuiLi og startfrækja
útigierð fiskiskipa umdir natfhámiu
Togaraiútgierð ríkisins. Á rífcis-
srjóður að lieggja útgeirðimmi til
100 miífflijómir króma sem óatftur- *
kirastft stoflnfjárframLag og aiuk „
þess er rffldisstjómiimmi heimiLt
að ábyrgjast Lám aillt að 300
miiillljónium krómia tffl þess að
stamda straum atf kostnaði við
byggimigu skipa úitgerðarinimair.
Vesturlunds-
úætlun
TÓLUVERÐAR umræður urðu á
Aiþingi í gær um þingsályktunar
tillögu Benedikts Gröndals um
Vesturlandsáætlun. — Komu
byggðaáætlanir og áætlanagerð
aLmennt nokkuð til urnræðu og
var m.a. boðað atf Guðlauigi Gísla *
syni að flutt yrði tillaga til þings
ályktunar um byggðaáætluin fyr
ir Suðurland.
í umræðumum tóku þátt aufc
flutningsmanna tillögunnar þeir
Eysteinn Jónsson, Jónas Árna-
son, Guðlaugur Gíslason, Hall-
dór E. Sigurðsson, Magnús Kjart
amsson og Sigurvin Eimarsison.
Var umræðunni ekiki loikið er
fundartími var úti og mun um
ræðu uim tilllöguna fram haldið
nfc. miðvikudag.
Framlug til kvensjúkdömudeildur
og veiting úr verðluunusjdði
KVENFÉLAGIÐ Björk í Ögur-
hreppi í Norðuir-ísaÆjairðarsýsiLu
hefur mýlegia gefið till kvem-
sjúkdómiad!eíLdar Lamdispítalamis
kx. 11.045. Er þatfca ágóði atf
Skemmtuin, sem komiuirmiar héldu
í Ögri þanm 9. ágnjist s.l. í þeim
tilgangi að satfma fé tll kvem-
sj úkdóm'adeildarimniar.
Þamin 17. jútí 1969 ákvað stjóm
miiininimgatrsjóðs séra Sigurðár
Steflánssoniar og Þórummar Bjamraa
dóttur í VLguæ að verðLaium sjóðs-
Lnis á þesisu ári, kr. sex þúsumd
Skyldu veitt Karli GumniLauigs-
symi bónda á Bimustöðum í Ögur
hreppi, fyrir framiúrskaraindi
smyrtimiemmiskiu og góða uimigemigmi
á býli sínu. Enmtfremur fyrir
fa/Blega og vel hirfa blóma- og
matjuirtagairða.
í stjóm sjóðsimis eiiga sæti
Baildur Bjamiason oddviti Vigur,
séra Sigu'rður Kristjámisean pró-
fastur, ísafirði og Einar Stéin-
dórsson sýsLumetfndiairmiaður Hmifs
dafl..
VYMURA VEGGFUDUR
Klæöiö veggina með
VYMURA
VINYL
VEGGFOÐRI
Umboðsmenn: G. S. Júlíusson.
Það er fallegt, endingargott, þvott-
ekta, auðvelt I uppsetningu.
Tilvalið I skóla, sjúkrahús. samkomu-
hus, skrifstofur, opinberar byggingar
— og auðvitað á heimli yðar.
VYMURA VEGGFÓÐUR má þvo og
skrúbba, en þó heldur það alltaf sin-
um upprunalega lit.
Gerið ibúðina að fallegu heimili með
VYMURA VEGGFÓÐRI.
HVERT á að vera hlutverfc gagn-
rýnanda?
Á hann að leiðbeina höfund-
um; segja þeton, hvermig þeir
eigi að slkrifa; hjálpa almenningi
að velja lesefni og síðan að skilja
það og njóta þess?
Oft eru ritihöfundar spurðir
um álit sitt á bókmenmtagagn-
rýni — hvort þeir taki maifc á
henni, óttist 'hana, læri atf henni
og svo framvegis. Og næstum
jafnoft taka þeir gagnrýnendur í
karphúsið. — Viltu að ég berji á
gagnrýnendum? sagði ungur
höfundur við blaðamann, þegar
hann var farinn að halda, að
spyrillinn ætlaði að gleyma svo
sjálifsögðum hhxt.
geri hann mikið aif slíku, er tífc-
ast, að hann gefi sjáltfan sig við
— eða með öðrum orðum það,
sem er sjálfc hofði dýrara: sdna
æru.
Að gagnrýnendur beri saman
ráð sin í þeim vændum að kála
einum eða öðxum hölundi (sem
höfundi aðeins, vel að merkja)
— það mun vart gerast nema í
hugarheimi manna, sem gæddir
eru meira en meðal ímyndunar-
afli. Hitt er ekiki fyrir að synja,
að gagnrýnendur kunnd að bera
saman bækur sínar og draga
dám hver af öðrum. Þeir geta
verið klífcumenn eins og hverjir
aðrir. En taki þeir sig saman
um að spilla fyrir höfundi, þá
f tilefni
rithöfunda-
þings