Morgunblaðið - 13.12.1969, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. DESEMBER Ii96'9
17
BÓKMENNTIR
Á söguslððum
Árni Óla:
VIÐEYJARKLAUSTUR
Drög að sögu Viðeyj^r fram
að siðaskiptum.
Kvöldvökuútgáfan Akureyri.
1969.
Ámi Óla:
UNDIR JÖKLI
Setberg
Reykjavík 1969.
í BÓK Árna Óla itm VisSeyjar-
Waiuisbuir, er birt saga úr jar-
ifteimabók Þoriálks bisfouips, uim
örn, sem lagðist í eyna á varp-
iftíma. Til að losraa við skaðivaM-
inin, var heiftið á Þorl'ák bisfcup
biíl fuiUtiinigis. Næst þegar önn-
inn kom í eynia settiist hann
úbamim-t frá verkamönnum, sem
voru að arningu. Einn verka-
miaður hljóp til og viMi hrekja
fulglinin á brauit, en hanrn sat
sem fastast og gáftu verfcamienm
Jón Óskar:
FUNDNIR SNELLINGAR
Iðunn.
Reykjavík 1969.
ÞAÐ gerist eklki otft, að „ung“
sfcláiM skrifi aeviisöiauir sín-ar.
Margt bendir þó trl þess, að Jón
Ósfca-r sé al'ráðinin í að segja ævi
sötgu sína, maður uim fimmtuigt.
f fyrra kom út efbir hanin mimn-
ingaskáldsagain Leikir í fjör-
unni; í áir er hann á ferðinni
mteð Fuindna snilillinigia, sem kalla
mæftti bófcmienntailegar enduir-
minningar, og það er ljóst að
þessi bók er aðeinis sú fyrsta í
xöðinmi af mörgum.
Jón Óskar er af þeirri kym-
sllóð skáMa, sem nefnd hafa ver-
ið „atómisikálM“; hanm hefur ver-
ið þátfttakandi í ýmisuim þeim
hræringum, sem úrslitum hafa
vaMið í bókmenntum eftir stríð.
Fuindmir snill'ingar, . segja frá
manni, sem ætlliar sér að verða
Skáld, fyrsftu skáilds'kapartil-
rauinum hanis, og kynnum af
þekkbum og óþekkftum ritíhöifluind-
iuim og bókimienntaimönnium.
Fiestir þeirra manna, sem Jón
Óskar niefnir í bók sinmi, eru
Mftlir smdllimgar, að mininsta kosti
brokkgengir sem silífcir, en þó
eru inmaeium mdkil skálld, og önn
ur sem trúa því að mínnsta kosti
sjálf, að þau séu snfflinigar.
Nafn bókarinnar ber vonandi
efcki að taka mijog alvarliega, en
það er fyndið.
Jón Óskar segir frá því þegar
tonm hitti Halldór Laxness í
fyrsta sinm. Jón hafði nýl'ega
flengið birt tvö kvæði efltir sig í
Tímariti Mál.s og mienninigar og
Laxness heilsaði honium eins og
frægu skáldi. „Nú þurfluim við að
eignast sfcáld sem yrfcir beftur en
Steinin“, sa-gði Hailldór. Þet'ta
aieist Jóni Oskari ekki á; var
(hægt að yrkja beftur en Sfceinm?
Ég geri heldur ekfci ráð fyrir að
Halildóri hafi orðið að ósk sinrni.
Fumdnir sniillinigar, er þæigileg
bók, skemimtileg aflestrar. Það er
Jéfttlieiki yfir frásögniinni ogjón
Ihieflur auiðsýnileg.a haiflt gaman af
að rifja upp liðinn tkna, gera
tomm nálægan.. Það andar varla
köldu í garð nofcburs manins,
mema kanmski Hel'ga Sæmunds-
aonar, og skýringin er sú að
HSellgi var betri ræðumiaður en
fliestir, og hefur aulk þess ekki
sfcrifað nógu lofsamlega um rif-
verk Jóras. En Helgi kom fyrstu
smásögu Jóns Óskars á prenit, og
fyrir það er Jón Óskar honum
þakklábuir.
Saga Jóns greimir frá uingum
slkiálduim, sem eru flurðiu ósjá'lif-
stæð og hikandi í skáil'duka.par-
viðteiftni simini, eru að þreifa siig I
unmið á honum.. Éfltir þetta varð
eggver goftt í Viðey. Lofluðu nú
allldr guð og Þorlák bisfcuip.
Prestiur sá, sem hét á Þorliálk,
Bjarni að raafni, er fyrsti mað-
ur, sem sögur fara af, að hafi
á'tt heima í Viðey, en þegar at-
■burður sá gerist, sem hér heflur
verið greint frá, eru liðmar rúm-
ar þrjár aMir síðam Ingólfur
inam lamd. „Fjarri sé það mér að
draga í efa að bænir hans hafi
thrifið og þeirra vegn-a hafi örn
imm nóðlst“ segir Ánni Óla. Árni
bendir á, að fleiri dæmi séu um
að menm hafi tekið lifandi .erni
með berum hönduim. Máli sírau
tiil sön.nunar birtir hanm frá-
sögn Matthíasar Joehumissonar
af því þegar þeir feðgar Eggert
Óllafsisom í Hergilsey á Breiða-
firði og Jón soraur hans, náðu
ernii, sem lagðist í varpeyjar.
Jón læddist að eminium, sem
áfram án þess að finna fast land
undir fótuim. Þau yrkja fllest iillla
til að byrja roeð, eða hætta
öllllu samian og dra,ga sig í hlé.
Suim þeissara skáMa hafa aftuir á
móti vaxið með árunum.: Jón úr
Vör, Hararaes Sigfússom, Jón Ósk-
ar. AtómisfcáMim af kymisilióð Jóns
hafa lenigi búið í sfcuigga skáMa
Jón Óskar.
eins og Tómasar Guðmumdsisoniar,
Jóhanmesar úr Kötluim og Steiras
Steinarrs, svo efcki er von, að
ijöð þeirra ha.fi náð alimennri
'hylli. Það er ekki fyrr en nú,
að hægt er að skoða verk þeirra
í réttu ljósi og tíminn er þeim
óneitam.l’ega í hag. Ekki verður
sagt uim þessi skáM, að þauihafi
orðið fýrst til að yrkja l'jóð í
iraýjum stíl, en þau eru rökrétt
afleiðing styrjaldarimmar og
þesis nýja heimis, sem tók við að
henmi lokinni.
Jón Óskar er ekki feimiinm við
að játa bókmenntalegar syndir
símar, eina og til dæmis stæl-
ingu á sonmettu Jónasa.r Ha.ll-
.grímissonar Ég bið að heilsa:
„Nú amdar suðrið sæla vindum
þýðuim.“ í ljóði Jóns, sem birt-
ist í Vísi árið 1941, stenduir: „Nú
amdar hlýftt úr suðri sætum
vindi.“ Óliaflur Jóhanm Sigurðls-
son kallaði kvæðdð íe i rburð og
spurði Jón: „Hversu mikið var
af kandís í vindinum.“ Sdðar
leiddi Ólafur skáldið af Skipa-
Skaga á fund Kristins E. And-
résisonar.
Fumdmir snillinigar, er bók
sem vekur forvitni. Hún er mieð
athygliisverðustu bókum þessa
árs. Jóni Óskari ber að þakfca
fyrir hreinskilminia. Hér er á
ferðinni lifamdi bófcimienntasaga;
mér list þannig á að eran meiri
tíðinda sé að værata frá Jóni
Ótfcari. Margir mumu bíða eftir
fraimihaldinu m.:ð eftirvæniti.n.gu.
Jóhann Hjálmarsson.
uggði efcki að sér og hamdsam-
aði hanm. Matthías segir að
þetta hafi verið kalllaðir galdr-
ar, en gátam verið sú, að önn-
inm horfðd á móti sólu og fékk
ekki varast piltinn.
„Skýringin á þessu er þó öran-
ur“, segir Árrai Ólia og fær í ldð
með sér Jodhum Eglgertsison.
Jodhum skrifaði greim í Lesbók
M'Orgunblaðsins 1956, og telur
að örninm í Hergilsey hafi ver-
ið „fastur á fótum“. Eftir úrvals
mál'tíð þóitti erninum gott að fá
sér blund, sagir Jodhum Egigerts
son, á grasi grónum hól með
fclænnar á kafi í sverðiraum.
Árni dregur þá ályktum af
greim Jodhums, að örmdmm í Við-
ey hafi eimmig verið fastur á
flótum þegar verkamennirnir
hlllóðu honum: „Jafnan er ég
hugsa um þessa sögu, virðist mér
það líklegaist að Arnarhóli í
Reykjavík hafi fengið nafra sAtt
af erni, sem þar hafi verið tek-
iran í varpinu, fastur á fótum,“
bætir Ármi við.
Arnarsagain varpar ljósi á lif-
amdi fræðimieminsku Árna Óla.
Þess vegn.a er hún tekin mieð
hér. Enda þótt Árni sniðga.n.gi
efcki staðreyndir, gl'eymir hanra
efcki að skemmta lesendum sím-
um; kemur stunduim með frum-
legar till'gátur, sem vekja til utm-
hugsumar jafnframf því, sem
þær gæða frásögn hans llífi.
I kafla um ritstörf í Viðeyjar-
kla.ustri, 'Jeiðir Árni tid dæmis
getuim að því, að Leggur Torfa-
eom sé höfuindutr Njáiu og Huinig
urvöku, Árni ber samian mianm-
lýsiragar í báðum bókunum og
áMtur þær furðu keimllíkar. Árni
teliur að Leggur hafi verið í Við
eyjarfclaustiri; hasnn segiir: „Nú
vsrða meran að hafa í hiuga, að
Sniorri Sturl'uson studdi rmjög að
því að komia klauistrinu á flót.
Væri þá efcfci ólíklega til getið,
að honum hefði verið það metm-
aðarmál, að það klaustur bæri
af öðrum klauistrum á sviði bók
menmta og ístenzkra fræða.
Harnn miun hafa þekkt Legg
prest og treyst honum vel til
þess að gera Viðeyjark'liauis'tur
að fræðasetri. Magnúsi bistoupi
mun og hafa verið manraa fcunm-
Árni Óla.
ugast um riithöflumdar'hæfiffleika
Leggs prests.“ Að ráða fram úr
þessu, er verkefni fyrir þá
Helga al'vitrirag á Hrafinikelss'töð
um og Sigurð í HvLtárholti.
Bók Árraa . Óla er að vonuim
mjög fróðlegt yfirlif um V’ið-
ey j arklaustur. Sbemmtiliegasti
hluiti hennar, er frásögnin af því
þegar kl'austrið var rænt af
Diðrife von Minden og félögum
hans, sem flestir voru þýsfcir of-
stopamenm. Afflir voru þeir
dreprair síðaT, og uim þau mál,
sem af því hluitusit, fjalliar bók-
in ítarlega. Undir lokin er sagt
frá Jóni Arasyni og ferð hans til
Viðeyjar í þvi Skyni að rétta
hlu<t kiliaustursins, og himumsorg
legu örlögum hanis, sem tákm-
uðu endaliok hins kaþólska tíma
billis á ísiandi. Hvað ísliendinigar
fengu í staðinn, vita allir, en þá
flór mjög að halla undan fæti í
íslerusfcri menningu; dýrmætur
þráður var slitinm.
Engar fræðilegar niðurstöður
verða hér dregnair af bók Árna
Óia urn ViðeyjarfclauiS'tur, en
sem alme mn.ur lesandi blýtur
undirritaður að þafcka vel skrif-
aða bók, sem sameinar tvo mifcil
vasga kosti: hæfffleilkann að
skemmta og þá list að fcunraa að
miðla forvitnil'eguim fróðl'eifc.
Árnd Óla er þekfctur og vin-
sællll leiðisögumaður ferðamamna,
Þeir, sem hafa átt þess kost, að
njóta leiðlsagnar hans, undrast
margir hve fróður hanm er um
alllt það, sem mætir augum
mararaa á leið um landið. Árni
hefur nú gerst tei'ðsögumaðuir
um Snæfefflsmes með efltirminni-
legum hætti. Bók hans Undir
Jökli, er þægifliegur féla.gi og
ómeta'nll'eg fyrir þá, sem hafa huig
á að ferðast um þessar slóðir,
sem nú eru í tísku.
Eins og að líkum íætu.r, rifjiar
Árni Óla upp sögur og saignir
uim leið og hanm lýsir landshátit-
um og dagl'egu Jífi uindir Jöfcli
fyrr á tírrauim. Hann eyðir ekki
tnifclu rúmi í nútímanm fyrir vest
an, og miinnir að því leyti á aran
an ágiætam sagnamanm, Oscar
Clia.usen, sem skrifað h.2fur um
sama efmi og Árni Óla. Það etru
ekki prinspólótiímiar í bófcuim
þeirra Árna og Oscars, enkjarn
mifcldr menm og konuir. Bárður
Snæfellsás er það goð, sem þar
er mest dýrkað.
Kunrauigir menn umdir Jökli
miunu __ ekki firaraa margt nýfct í
bök Árraa Óla. Hún er ekki
verri fyrir það. í fyrsta kafllia
bókariminar, kemst Árni þannig
að orði um Snæfefflsmes: „I
híeiidarsvip landsins er Snæfeíls
nes mjög áberandi, þesisi mjói og
hrikalegi fjafflúhryggur, sem
teygiist 80 fcm vestur í haf, klýf-
ur sundur tvo stærs'tu firði
landsins, Breiðafjörð og Faxa-
flóa, og á sitt haesta fjall áyztu
þröm, með skínandi hvítum jöfcli
er hefur sig hátt upp í himin-
bllámiann. Silfct mes sést eigi á
neinu öðru Jandi hér á jörð. Ég
veit ekki við hvað mætti líkja
því, svo að sam.lífciragin gæti orð
ið því samboðin. Það heflúr nokk
urn svip af tíguilegum vita iraeð
voliduigan og bjartan Ijóshjálm
á höfði, en sú samilíking dregur
þó m.jög úr mikilfleraglieik þess,
eða ámóta og ef saumnál væri
SSfct við KJeopötrumiáliraa, Hu.gsa
mætíti sér einnig, að þetta væri
arrrateggur landsins með steytt-
an hnefa í átt til Græm.lands,
er florðum seiddi mamnval frá
þessurn héruðum og skiilaði eng
uim afltur.“
Árni Óla fjaiJlar um það svæði,
sem kailast „undir Jökli“, af
.næmuim skilningi gestsims. Hanm
ber virðingu fyrir landi og fólfci
og það gerir gæflumumimin. Und-
ir Jöfcflli, veirður að teljiasit mieð
því skynsamlegasta, sem um
So.æfel'lsraes hefur verið ritað.
Báðar bækur Árna Óla, eru
vel úr garði gerðar. Viðteyjar-
klaustur er yfirflætislaus bók og
prýða haraa nokfcrar m.yndir.
Undir Jökli, er glæsilega gefim.
út af Setbergi m.eð fjölda mynda,
sem aufca gildi hennar.
Jóhann Hjálmarsson.
AF hverju getiur engimm hriifizt tengur?
Glaðzt? Af hverju eru adllir sern skirifla
nú orðið einis og það sé mógröf í brjósit-
inu á þeim? Af hverju er engimin 'Jífls-
gJaður lengur nema Sigunbjörm í Vísi
og Canl OJsen? Og af hverju er eng-
inn eJdisip'úaodi af æiskiu miema Guð-
brandur í áfleiragiinu? Um þetta hef ég
verið að hiuigsa. En nú er óg hættur
því. Memin eágia ekiki að huigisa nú á
tímiu.m. AJlatr nýtízkulegar hugsamiir í
dag eru orðmar gamaildiaigs á morgum.
SÚM er tiliraum til að vera nýtízlku-
lagur á miorguin. En það er ekfci beiigl-
uim hierat, a,m.k. efcki ef Aluigsiamigömig-
ur verða með sama hæitti og hingað til.
Þá benast myodir af heyisiátum flljótar
mieö Time-miagaisiíni f.rá Ameráikiu em
með póstinuim úr Skagaf.irði. Það er
mjög alvartagt máfc Gæti j'afinivel kippt
stoðunum undain ísienzkium lamdbúm-
aði.
Ég 'hef af eiinlhverjum ástæðum einm-
ig verið að huigsia um 'þetta: hvers
vegna fær bainin Valtýr Pétumsom
aldnei að vera í firiði Hann hefiuir e'kki
við að bjarga menningunni. Hvað ger-
ir til, þótt harnm sé eklkii flastuir aðdá-
aindi Ragnars Pális. Ekiki getur það ver-
íð dauðasynd. AJlir isiliemzkir máJarar
ættu svo siararaairiJeiga að geta liflað í flrið-
samlegri sambúð. Hér er eraginm fyrir
öðrum, öll þessi yfirgeragilega fram-
JeiðáJa ísJenzkra málara renmur út eims
og heitar lummur. Það er rétt sem
Bragi Asgeimsson saigði uim söiJuma á
sýniragu Ragnars Páls: „Gerir efckert
tiL Þetta flól'k kaupir hvort eð er ekiki
aif ofckur.“ Og Bragi veit bvað hamm
syngur.
Um allt 'þetta hef ég verið að huigisa
vegraa þesis hvað lítið beftur verið ræfct
hér á Jandi um EFTA undainfarið.
Hvernig ætlli standi annars á því? Og
af hverju hefuir hamin Jábanmes úr
Kötllum eltiki kiomizt fyrr upp í heiðiuirs-
flllolfck Jistaimamiraa, eins og hainn hefluir
stuitt við bakið á sovézfcum skáM-
bræðrum sínuim undianifiarið? Svo heí
óg verið að reyna að hugsa efcki um
próflkjör Framisófcn.armiainina í Norður-
Jandigkjardœmi vesitira. Ég veit efcki
af hverju, En að mór setur einshvem
ugg. Bg voraa bara að þeár fari ekki að
kjósa Eykon í efsta sætið á lista Fram-
sðfcnar í þeisau fcjördæmi HaiflHða Más-
sonar.
En — flyrst ég er flarinin að tala í gát-
um langar mág a(ð tvimoa ion í þetta
eftinfarairadi gestalþrauit í lofcin: Hvað
ætli hafi birzt mangar myndir aif Tóm-
asi Karlsisymii í Tímainium undaofairið?
Eitt sinmi taldii Árnii Ólia fcríiuirmiair í
Þerney. Þær voru 3129, ef ég mam. rétt.
En eteki rraunidi ég treysta mér að tielja
myndirnar aif Tómasi í Tímamium und-
anfarið. Ég sé efcfci befcur em hamn haifi
talað á ölluim flundum, sem hafldmir
hafla verið undanfar.ið, enda vel till þess
faJlinn. Hamm er t. d. sanouir aod-
fcommúnistá, þaogað til anoað fcemiur
í Jj ós. Bn af bverju hefiur Heimdaillliuir
efcki fenigið baran til að fjaiJla tii dæmr
is um efinið: Jist og heimilisdðoaður?
E'ða Víisir?
Matthias Johannessen.
Bókmenntalegar
endurminningar