Morgunblaðið - 21.03.1970, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 21.03.1970, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21, MARZ 1970 21 Árni G. Eylands; Úrelt fræði KLEMENZ A KORNVÖLLUM í hartnær 50 ár hefir Klem- enz Kr. Kristjánsson fengizt við komrækt, þar af í 40 ár sem til- Sámsstöðum. Þetta þarf ekki að kynna, allir kannast við hina þrotlausu baráttu hans fyrir kornræktinni. Hitt er minna kunnugt og allt of lítið aðgætt, með hverjum tökum hann hefir á Sámsstöðum ræktað tugi ha úr órækt til túna, og síðar um 20 ha á Komvöllum, þar sem hann nú býr og heldur áfram ræktun artrúboði sínu. K.K.K. hefir aldrei ræktað eina einustu dag- sláttu án forræktunar né öðru víai en að plægja landið að minnsta kosti tvívegis, nema þeg ar um tilraunir hefir verið að ræða, sem krefjast minni og ein faldari vinnslu. Við mikið af ræktun sinni hefir hann gert meira en að viðhafa það sem kallast getur venjuleg forrækt- un til túna. Hann hefir sem sé notað sáðskipti til fleiri ára, með kornrækt, bæði sem rækt- unarlegan og fjárhagslegan stuð ul undir túnræktina, er á eftir fór. Hefir túnræktin á Sámsstöð- um þá verið tóm mistök og ráð- leysa? „byggð á misskildum hlið stæðum frá erlendum ræktunar- venjum og úrelt fræði,“ eins og segir í áramótaboðskap J.J. i Frey? Átti K.K.K., burtséð frá kornræktartilraunum sínum, að rækta landið á Sámsstöðum með því að plægja það og vinna að- eins einu sinni „og sem fyrir- hafnarminnst," var allt annað óþarfa brölt og fyrirhöín, sem hafði „alls ekkert við að styðj- ast?“ Mér skilst að nú standi það á endum, að K.K.K. nær 75 ára aldri og á að baki 50 ára starfsferil við ræktunarstörf, og að honum er færður slíkur boð- skapur frá leiðbeiningaþjón- ustu B.í. í jarðrækt, í Frey. Samt er K.K.K. ekki deigari en svo, að í blaðagrein ekki alls fyrir löngu (í Tímanum 24.—25. apríl 1968), boðar hann ekki að- eins forræktun við nýræktun, heldur einnig sáðskiptiræktun þar sem ræktun koms, grænfóð- urs, fóðurkáls og einærs rýgres- is fellur inn í ræktunina, allt eftir því sem henta þykir. Og hann gengur enn lengra, hann bendir ákveðið á nauðsyn þess að endurrækta túnin, við þessa hætti, jafnvel á 10—15 ára fresti. Um þetta segir K.K.K.: „Þó að kalinu sé ekki til að dreifa, þá þarf víða og raunar alls staðar að endurrækta tún- in á 10—15 ára fresti eða jafn- vel á skemmra tímabili og með því að taka upp reglubundið sáð skipti yrðu einæru jurtirnar ræktaðar reglulega innan þess ramma sem sáðröðin setur.“ Hins vegar varar K.K.K. við því: „—■ að rækta einærar jurtir lengi á sama stað en hafa þær í skipt- um við endurvinnslu túnanna.11 — Og loks áréttar hann þetta um endurvinnsluna: — „Eflaust þurfa túnin að plægjast upp annað veifið.“ Hér ber þeim ekkert á milli til raunastjórnunum Klemenzi og Ólafi annað en það að Ó.J., með Norðurland að starfasviði, legg- ur minni áherzlu á kornið. Fyrr hefi ég nefnt þau ummæli Ó.J., að víða sér endurræktun lélegra nýrækta „miklu meira hagsmuna mál heldur en aukning þeirra.“ Um þetta segir Ó.J. raunar líka 1948 (Nýrækt bls. 94); „Það er mikið álitamál, hvort eigi' sé hagkvæmt og eðlilegt að endurrækta gömlu slétturn- ar, ekki aðeins vegna þess, að þær þýfast, heldur einungis til að yngja þær upp og auka af- köst þeirra. Bóndi sem hefði 10- 15 ha ræktað graslendi, gæti t.d. endurræktað 1/10 hluta þess ár lega, ræktað þar grænfóður eitt ár eða aðeins plægt landið að hausti og fullunnið það til gras- fræsáningar næsta vor, því að ef slétturnar yrðu aldrei meira en 10 ára er líklegt að jarðvinnsl an yrði tiltölulega auðveld." Margt er breytt á 22 árum síð an þetta var ritað, en að réttu mati tel ég, að það sem þá var rætt sem „álitamál" sé nú orð- in allvel ljós sannindi, bæði um forræktun til túna og endur- ræktun þeirra „annað veifið,“ eins og K.K.K. kemst að orði, hitt getur ef til vill oltið á ýmsu, hve oft þarf að endur- rækta þau, allt eftir gerð tún- anna og gæðum. Hið dapra er, að ennþá horfa leiðbeininga- menn og löggjafar yfirleitt ekki hærra i þessu máli, en að hugsa sér alla endurræktun túna bundna við kal og arfa, og vilja láta þar við sitja. V. OG SVO ER ÞAB ÁRNI G. EYLANDS. — Sennilega er ég mestur villu- trúarmaðurinn og afvegaleiðslu prédikarinn, sem rætt er um í nýársboðskapnum í Frey, þar sem varað er við mönnunum — ekki „ráðunautum í jarðrækt“ — sem „nú anr.að veifið“ hafa haldið uppi kenningum sem eru „úrelt fræði.“ Ber þar mest til, að ég hefi skriíað allmikið hin síðustu ár, um vandaðri nýrækt un og endurræktun lélegra túna, eigi hvað minnst nýlegu túnanna sem ræktuð hafa verið — sem kallað er — síðustu 1.0—20 ár in, á þann hátt er ég nefni harkaræktun og annað ekki. Ég hefi tekið undir kenningar Ó.J. og leitast við að styðja þær og útbreiða, Hið sama gildir um flest í ræktunarkenningar K.K. K. Hins vegar er ólíku saman að jafna: annars vegar, mikilli tilrauna- og fræðareynslu til- raunastjóranna tveggja, og hins vegar vísindalausu sýsli mínu við jarðrækt og ræktunarmál um 57 ára skeið. Það ætti ekki að vera hlaupið að þvi að vísa orðum og gjörðum tilraunastjór- anna, varðandi mikilsverð rækt- unarmál, á bug með öllu. Hitt er sennilega minni vandi að benda bændum á fánýti og jafn- vel skaðsemi þeirrar forræktun ar við túnrækt, sem ég hefi lengi klifað á, jafnvel allt fá því 1920. En ekki fæ ég annað skilið, þótt ótrúlegt sé, en að ég dragi þá Ó.J. og K.K.K. nokkuð með mér í fallinu, þegar ég og skoðanir mínar eru að velli lagð ar. Hið sama gildir um endur- ræktunarkenningar mínar og skrif. Óþarft mun að rifja upp margt af því sem ég hefi skrifað um bætta túnrækt. Læt nægja fáein ar setningar: „Tekin verði upp forræktun með plægingu fullum fetum — landið tvíplægt að minnsta kosti — áður en sáð er til túns. Og umfram allt, ræktunin ekki sótt fastara en svo, að hægt sé að rækta hverja spildu til frjó- semdar, með búfjáráburði sem plægður er niður í flögin, þótt tilbúinn áburður komi auðvitað líka til.“ (1968). „Er þá komið að því, sem sem stærst er á stykkinu, verk- efninu stóra, sem ég hefi marg- klifað á bæði í ræðu og riti, það er að endurrækta þúsundir ha af harkaræktuðum nýræktum frá síðustu áratugum, og gera þau tún að ræktaðri jörð og sómasamlegum vaxtarstað fyrir góð túngrös." (1968). En því minnist ég líka á endur ræktun túna í þessu sambandi, að hér er meira í efni en að for ræktun lands til túnræktar sé nú fánýt og jafnvel skaðleg tal- in, af þeim sem mestu ráða í ræktunarmálum, svo sem ég hefi rætt, heldur eru bændur frædd ir um það, að samkvæmd til- raunum „komi ekki fram - - - neinn verulegur árangur, af því að vinna upp gömul tún, sem ekki eru áður skemmd af kali eða af öðrum orsökum." (Hand bók bænda 1969, bls. 218). Læt ég svo útrætt um þá hlið þessara mála. VI. EITT REKUR SIG Á ANNARS HORN. — Það ættu að vera bændum mikil gleðitíðindi, að nú er upp- lýst, að það er óþarft með öllu að eyða tíma og erfiði í að for- rækta land sem rækta skal úr órækt til túns. Það fást ekkert betri tún með því móti að við- SIÐARI HLUTI Klemenz Kristjánsson hafa forræktun, því hún veldur fremur skaða og það mjög al- varlegum, þar eð það reynist „þeim mun erfiðara að fá gras- ið til að ná fótfestu og varan- leika, sem oftar hefir verið sáð í landið og því umbylt." Hér er ekki lítið í húfi, bændur geta átt á hættu að fá lélegri tún eftir forræktun heldur en án hennar. Stefna sú og aðferð sgm nú tíðkast mest, að rækta í einu snarkasti og vinna landið að- eins einu sinni, er því rétt, sam- kvæmt hinum nýju fræðum, ann að verður ekki séð né skilið, af skrifum þessum. En svo kemur heldur en ekki babb í bátinn. Samtímis því að öll forræktun er sögð óþörf með öllu og til skaðsemdar, eru bænd ur eggjaðir lögeggjan að rækta grænfóður — meira grænfóður, Þeim er ráðlagt að mæta kóln- andi árferði með aukinni nýrækt og aukinni ræktun grænfóðurs. Enginn mælir því í gegn, þótt ég telji að bætt túnrækt sé eigi minna né óvænlegra úrræði. En hér lendir allt í mótsögnum og það svo herfilega, að ótrúlegt má heita. Svo er einnig í hinni umræddu grein í janúarblaði Freys 1970. Ekki þarf mikla glöggskyggni né athugun til að sjá, að ef saman á að fara aukin nýræktun og aukin grænfóður- rækt hlýtur forræktun grænfóð urs í nýræktarflögunum að vera snar þáttur í slíkum ræktunar- aðgerðum. Og það sem meira er, aukin og árviss ræktun grænfóð urs hlýtur óumflýjanlega að leiða til þess að farið verði að endurrækta gömul tún, sérstak- lega harkaræktuðu nýræktartún in lélegu, sem nú eru mörgum bóndanum bæði til skaða og ar- mæðu. Ekki hentar öllum bænd um að rækta nýtt land árlega og án afláts og afla sér grænfóðurs með þeim hætti. Hvað eiga þeir þá að gera? Auðvitað að fara að endurrækta gömlu túnin msð skipulögðum tökum og rækta grænfóður í því sambandi, ann að tveggja sem eins árs forrækt- un eða/og sem skjólsáð um leið og þeir sá til túns á ný. Um grænfóðurræktunina vil ég endurtaka nokkur orð mín frá 1968: „f umræðum og skrifum um ár lega ræktun grænfóðurs af fleiri tegundum, hefir því verið langt of lítill gaumur gefinn að benda bændum á hvernig þeir eiga að fella grænfóðurræktunina inn i túnræktina." Það væri áreiðanlega þarfara verk að snúast jákvætt við þess- um þætti ræktunarmálsins, held ur en að halda því að bændum með ákveðnum orðum, að skyn- samleg forræktun komi ekki að neinu gagni til bóta í túnrækt- inni, trú á slíkt og ráð þar að lútandi hafi „alls ekkert við að styðjast," en séu „úrelt fræði“ og ekkert annað, og þó annað verra, þar eð forræktunin verði til skaða við túnræktina sem á eftir fer. VII. HIN NÝJU FRÆÐI. — Gömul fræði ganga sér til húð ar og verða úrelt, en oftast er varlegra að afneita hinum fornu fræðum ekki að fullu fyrr en ný og betri fræði eru fund- in og geta talizt fullsönnuð. Og þá er illt í efni, ef bændurnir njóta ekki öruggari leiðbeininga en svo, að það sem þeim er ráð- lagt eindregið í ár, er talið mein gallað næsta ár og þeir varaðir við því, það talið „úrelt fræði.“ Fræðin um fánýti og skaðsemi forræktunar virðast vera næsta ný af nálinni. Árið 1968 er bændum leiðbeint í jarðrækt með al annars með þessum orðum: „Það er ætíð til bóta, ef þess er kostur, að láta líða alllang- an tíma (1—3 ár) frá því land er frumunnið og þangað til gengið er frá því til sáningar. Við það kemst nokkur fúnun í efsta jarðvegslagið, og leysir það næringarefni.“ — Og enn frem- ur: „Þeir, sem árlega standa í ræktunarframkvæmdum eiga því stöðugt að hafa undir svæði á mismunandi vinnslustigum." (Handbók bænda 1968). Hér er raunar rætt um mismunandi vinnslustig en ekki ræktunar- stig, en það er sjálfgefið að bóndinn, sem er eggjaður á að rækta grænfóður og telur sér það henta, sáir til grænfóðurs í landið eitt eða jafnvel tvö ár, sem hann er að vinna það frá frumvinnslu og til þess er hann gengur frá því til sáningar og sáir grasfræi í það. Hér er því ráðlögð skipuleg forræktun. Þau „fræði“ eru virt og í góðu gildi. Rúmu ári síðar, í ársbyrjun 1970 er þetta allt umhverft orð- ið, forræktunin sögð fánýt og vita gagnlaus og blátt áfram til þess fallin að spilla gerð túns- ins er til grasgróðursins kemur. Forræktunin „úrelt fræði.“ —. Hverju eiga bændur svo að trúa? Skorturinn á kunnáttu í tún- rækt með nýjum háttum og nýrri tækni er tilfinnanlegur og mistökin mörg. Þótt sumar til- raunir bendi til þess að ekkert sé unnið við forræktun varðandi gæði túnsins eftir á, er það full sannfæring mín að hið síðasta orð um gagnsemi og réttmæti forræktunarinnar er enn ekki sagt, tilraunirnar, sem enn eru ógerðar eiga eftir að tala sínu máli. Læt nægja að minna á hversu það er óreynt með öllu, á tilraunabúunum og bændaskól unum, hverjum árangri til jarð- vegsbóta er hægt að ná við rækt un mómýra og mókenndra mýra með forræktun á þann hátt, að djúpplæging er frumþáttur vinnslunnar. Á sama hátt má heita óreyndur sá sjálfsagði bú- hnykkur við forræktun, að plægja niður mikið magn af bú- fjáráburði, að loknum grænfóð- ursslætti, áður en landið er búið undir grasfræsáningu og fræinu sáð. Á ÞRENNT VIL ÉG MINNAST. — Þrennt er það sem ég tel mikil vægast og augljósast til bóta við að rækta grænfóður í ný- ræktarflögunum að minnsta kosti eitt ár, en ógjarnan meira en tvö ár, áður en landið er gert að túni með grasfræsán- ingu: Verulega þýft land verður ekki sléttað og jafnað svo að í lagi sé nema með því að plægja það tvisvar. Er þá sjálfgefið að rækta í því grænfóður eitt sum- ar, sem forræktun. Tyrfið og seigt mýrlendi, þótt elrki sé það stórþýft, verður að plægja tvisvar til þrisvar sinnum til þess að það taki að fúna og myldast áður en það er gert að túni. Samhliða því sígur mýrin og jafnast. Grænfóðrið hjálpar drjúgum til að feyja torfið leysa næringarefnin. Þá er til lítils barizt að rækta mýrar allvel auð ugar af torleystri jurtanæringu- ef ekki væri með heppilegri vinnslu og forræktun reynt að losa um næringarefnin, svo að þau notist túngróðrinum. Annað atriði sem blátt áfram kallar á nokkra forræktun við hart nær alla nýræktun, er hin brýna og nær ófrávíkjanlega þörf á að koma ríkulegu magni af búfjáráburði niður í jörðina, sem á að verða að túni. Niður í moldina með hann, þarf að verða kjörorð bændanna við meðferð og notkun búfjáráburðarins. Og þetta verður ekki gert svo að í lagi sé nema með því að plægja áburðinn niður, samfara því að grænfóður er ræktað í nýrækt- arflaginu samsumars. Áburður- inn plægður niður að haustinu að loknum grænfóðurslætti. Það er marg sannað að bú- fjáráburðurinn nýtist tvöfalt og jafnvel þrefalt betur þegar hann er plægður niður heldur en við yfirbreiðslu. Að herfa áburðinn niður í flögin er ekki hálfur vinningur, plægingin er það sem gildir. Þetta er ekkert hégóma mál, en hefir þvi miður verið að engu haft við jarðrækt hér á landi eiginlega alla tíð síðan ofanristuaðferðin lagðist niður — af eðlilegum ástæðum. En að sjálfsögðu stoðar ekki að ræða þetta við þá oflærðu menn sem telja að búfjáráburðurinn sé einskis nýtur, það borgi sig ekki að nota hann, mykjan sé bezt komin í bæjarlækinn. Þriðja atriðið sem mælir með forræktun, alltaf eitt sumar, stundum tvö, en helst ekki leng •ur, er þörf bóndans að hafa grænfóður til gjafar annað hvort ferskt að haustinu eða sem vot- hey að vetrinum. — Þetta eru boðorðin þrjú um grænfóður og forræktun, sem ég fæ ekki séð að verði svo auð- veldlega strikuð út sem „úrelt fræði.“ Svo þegar bóndinn telur sér ekki lengur neinn akk í því að auka við sig nýræktuðu landi, finnst túnið vera orðið nógu stórt, þá, og oft löngu fyrr en það kemur að verkefninu stóra að endurrækta túnin, sum léleg, önnur skárri, en oftast og nær öll undir þá gleðilegu sök seld, að það er auðvelt og arð- samlegt að bæta þau með skyn- samlegri endurræktun, með þeirri þekkingu og tækni sem við ráðum yíir, ef við aðeins vilj um nota hana, og búnaðarfræðsl an og búnaðarlöggjöfin greiðir fyrir því á eðlilegan hátt á, að sú þekking og tækni komist í gagnið. IX. ENN ÞÁ EITT. — Ég vil ekki skiljast svo við þessa umræðu um „úreltu fræð- in“ okkar úreltu mannanna, að ég minnist ekki á eina þá aðferð við nýræktun, sem vel má líka kalla forræktun, þótt með nokk uð sérstökum hætti sé. Mér er aðferðin gamalkunn frá æskuár- um austur á Jaðri, ræddi um hana í bókinni Ræktun 1928, hefi vikið að henni oft síðan og síðast 1968. Þetta er einfaldlega, að hraðrækta landið, sérstak- lega ef um mýrlendi er að ræða, og sá í það til túns þegar á fyrsta ári, svo sem hér er nú mest tíðkað að gera Nota svo túnið, þannig að harkaræktað, til slægr.a og beitar í 3—4 ár. Svo er þetta tún plægt að nýju og unnið að fullu, missig jafnað, búfjáráburður í ríkulegum mæli Framhald á bls. 23

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.