Morgunblaðið - 04.09.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. SBPTEMBIBR 1970
17

Bak við grímuna
í Tékkóslóvakíu
Eftir Neal Aschersson
AIois Indra.
Tvö ár ern nú liðin frá því
að skriðdrekarnir komn. Er
maður lítur út um gluggann,
er lítið hæg't að sjá í iðu
götulífsins, sem gætt gefið vís
bendingu um þær gífurlegu
breytingar, sem átt hafa sér
stað hér á sl. tveimur árum.
Sömu nöfnin gjalla í eyr-
um manns úr útvarpinu, Dub
cek, Smrkovsky og Sik og
þeim fylgja lýsingar á afrek-
um þeirra eftir innrásina
1968, hvernig þeir stjórnuðu
útvarpinu, hvernig þeir skil-
greindu sósíalískt lýðræði og
hvernig þeir níddu Sovétrik-
in. En með nokkurra mínútna
millibili, grípur þulurinn
fram í og ryður úr sér gróf-
um lýsingarorðum, eins og
„and-sósíalískt“, „tækifæris-
sinni“, „hægrisinni" o.s.frv.
og heldur síðan áfram að
rekja atburðarásina frá 1968.
Þetta er vægast sagt mjög
óraunverulegt. Halda þulirn-
ir raunverulega að þeir séu
að sannfæra fjöldann um að
atburðirnir 1968 hafi verið
gagnbylting? Hafa þeir
aldrei áhyggjur af, að þeir
séu aðeins að endurvekja
hlýjar minningar um „Prag-
vorið"? Kæra þeir sig
kannski kollótta? Þetta veit
enginn, þvi að enginn veit
hverjir þulirnir eru, þeir
koma fram undir dulnefnum
nú þegar hið opinbera í land
inu segir, að ástandið sé að
færast í eðlilegt horf. 1 sjón
varpinu er gagnrýnin mild-
ari, því að andlit þekkjast.
Bak við grímu kreddunnar,
felur Tékkóslóvakía Husaks
andlit, sem er markað línum
efasemda og samvizkubits.
Hreinsanirnar hafa hrak
ið tugi þúsunda úr flokknum
og þ.á.m. þúsundir úr hópi
tæknimenntaðra manna, er
stjórnuðu efnahag landsirís.
Það er að heyra á flestum,
að algera nauðsyn beri til að
smygla ungu forstjórunum aft
ur í stöðurnar, sem þeir voru
reknir úr, en enginn veit
hvernig fara á að því. Fjöl-
miðlunartækin í landinu ráð-
ast á formann v-þýzku við-
skiptanefndarinnar og saka
hann um að reyna að kaupa
Tékkóslóvakíu úr búðum sósí
alismans, en á hinn bóginn
hefur innflutningur frá V-
Þýzkalandi vaxið um 45%
fyrstu 6 mánuði ársins, og ut-
anríkisráðuneytið í Prag hef
ur gefið í skyn, að það kynni
að hafa áhuga á samninga-
viðræðum við Bonn-stjórnina.
Gustav Husak, aðalrltari
tékkóslóvakíska kommúnista-
flokksins, hefur sl. mánuði
unnið sleitulaust að því að
tryggja stöðu sína gagnvart
harðlínumönnunum og orðið
talsvert ágengt. Þeir, sem
fylgjast með þróun mála í
Tékkóslóvakíu, vona nú að
honum takist að halda stjórn
arvöldum, en til þess að svo
megi verða, verður Husak að
sigla krókóttar leiðir.
Réttarhöldin eru gott
dæmi um þetta. Nú bend-
ir allt til, að 9—10 menn, sem
I ágúst sl. ár lögðu beiðni
fyrir þingið um að það for-
dæmdi ekki endurbótastefn-
una frá 1968, verði leiddir
fyrir rétt. Þrír þeirra eru nú
í fangelsi, þeir Ludek Pach-
man skákmeistari, sagnfræð-
Husak, Svoboda og Dubcek í 1. maí-göngunni í Prag vorið 1968.

ingurinn Jan Tesar og Jan
Battek, fyrrverandi aðstoðar-
ráðherra. Aðrir, sem réttar-
höld eiga yfir höfði sér eru
rithöfundarnir Vaclav Havel
og Ludvik Vaculik, háskóla-
prófessorarnir Lubos Kohout
og Lakatos svo og blaðamenn
irnir Jiri Hochmann og Vladi
mir Nepras (Emil Zatopek,
olympíuhlauparinn frægi hef-
ur látið í ljós iðrun og mun
nú bera vitni í stað þess að
vera sakborningur).
Enginn mun hafa áhuga á
að þessi réttarhöld verði
haldin, nema harðlínumenn
irnir, og sömu sögu er að
segja um væntanlegan her-
rétt yfir Prchlik hershöfð-
ingja, sem gagnrýndi aðgerð-
ir Varsjárbandalagseíkjanna
í Tékkóslóvakíu 1968 og stór
móðgaði þannig Rússa, sem
auðvitað er dauðasynd.
Vandinn, sem Husak er á
höndum, er tvíþættur: Verði
engin réttarhöld geta and-
stæðingar hans sagt, að það
sé merki um veikleika. Verði
aftur á móti réttarhöld, þar
sem fjöldi manns yrði dæmd-
ur, myndi það ekki aðeins
hafa alvarleg áhrif á almenn
ing í landinu, heldur einnig
hvetja harðiínumennina til að
heimta meiri réttarhöld, jafn
vel yfir Dubcek sjálfum. -Orð
rómur í Prag segir, að hugs-
anlegt sé, að Pachmann verði
dæmdur í fimm ára fangels-
isvist, en að honum verði
gefnar upp sakir eftir eitt
ár. Prchlik er sakaður um
vanrækslu, en ekki um að
hafa af ráðnum hug ljóstrað
upp hernaðarleyndarmálum,
og því er líklegt að hann fái
aðeins skilorðsbundinn dóm.
Rithöfundur í Prag sagði
nýlega, að ýmislegt benti til
þess, að betri tímar væru
framundan. Husak og Svo-
bota forseti reyna nú ásamt
nokkrum öðrum í flokksráð-
inu að takmarka eyðilegg
ingu hreinsananna. Yfirleitt
greiða þó samstarfsmenn
þeirra atkvæði gegn þeim
eins og t.d. þegar þeir voru
í andstöðu við brottvikningu
Dubceks úr flokknum, en
þessir samstarfsmenn (Alois
Indra, Strougal forsætisráð-
herra og Josef Kempny)
stóðu með Husak, er hann
barðist við harðlínumennina í
júní sl.
Átökin milli Husaks og
harðlinumannanna voru hörð
og vægðarlaus. Meðal harð-
línumanna er þröngur hópur
öfgafullra stuðningsmanna
Sovétríkjanna, sem nefndur
er „Cechie-hópurinn“ (eftir
fundarstað þeirra í Prag).
Þessi hópur hefur myndað
fylkingu í neðri deild þings-
ins. Þeirra maður í æðstaráð-
inu er Antonin Kapek og í
miðstjórninni Rytir hershöfð-
ingi, sem er einnig milli-
göngumaður milli stjórnarinn
ar og sovézka hernámsliðsins.
Sterkasta virki þeirra er þó
í neðri deild þingsins.
1 vor leit út fyrir, að þeir
væru að ná töglum og högld
um í þróun mála. Þeim tókst
að fá því framgengt, að hert
var á inntökureglum flokks-
ins og einnig, að heimkvaðn-
ingu Dubeeks yrði flýtt. Á
þingfundum kröfðust þeir op
inskátt að pólitísk réttar-
höld yrðu haldin, (ræður
þeirra voru aldrei birtar op-
inberlega), og þeir undir
bjuggu árás á Husak á fundl
Gustav Husak.
miðstjórnarinnar, sem halda
átti 16. júní. Þá var það, sem
babb fór að koma í bátinn.
Það er ef til vill kaldhæðni,
en það voru hetjur harðlínu
mannanna sem brugðust
þeim. Þegar Svoboda forseti
var í heimsókn í Moskvu í
apríl sl., afhenti Brezhnef
honum að gjöf skýrslu harð-
línumanna, sem þeir höfðu
sent til Moskvu, og var sú
skýrsla full af gagnrýni á
leiðtogana í Prag. Annað
leynibréf til Brezhnevs frá
Josef Jodas, foringja harð-
línumanna, komst á einhvern
hátt í hendur Husaks. Hus-
ak boðaði Jodas á fund sinn
og hellti sér svo rækilega yf-
ir hann, að hann datt niður
dauður nokkrum klukku-
stundum síðar. Karel Mestek
var næstur tekinn fyrir og
honum sagt, að ef hann gagn
rýndi leiðtogana á fundinum,
yrði flett ofan af misgjörðum
hans í stjórnartíð Novotnys.
Mestek féll saman. Næst
frestaði Husak fundinum í
tvær vikur. Furðuleg blaða-
grein eftir harðlínumanninn
Jaromir Lang í herblaði, sem
gagnrýndi leiðtogana og var
ætlað að koma sem sprengja
um miðjan fundartímann,
missti algerlega marks,
og Rude Pravo hið opinbera
málgagn flokksins tætti hana
i sundur og sagði hana Mao-
iska. Þegar miðstjórnin loks-
ins kom saman, var Rytir
hershöfðingi sá eini, sem bar
fram gagnrýni. Husak sagði
honum, að væri hann að
reyna að kalla stjórnina tæki
færissinnaða, skyldi hann
segja svo hreint út og byrja
að viða að sér sönnunargögn-
um.
Það sem hér hefur farið á
undan, hefur ekki áður birzt
opinberlega, og það sýnir, að
Husak er enginn aumingi,
Þetta sýnir einnig hversu
mikil tvöfeldni er í afstöðu
sovézkra ráðamanna í garð
Tékkóslóvakíu. Harðlínumenn
irnir sækja greinilega stuðn
ing í aðalstöðvar sovézka hers
ins í Milovice í grennd við
Prag, en aftur á móti virð-
ist sem Brezhnev fari ótrauð
ur á bak við litlu vinina sina
í Prag, til að halda Husak
traustum i sessi. Þessi tvö.
feldni er að áliti Tékka og
Slóvaka, merki um, að sov-
ézkir ráðamenn hafi enn ekki
fundið lausn á hvað gera skai
við Tékkóslóvakíu og því
stungið vandamálinu ofan í
skúffu í bili. Sovézkir leið-
togar hafa nú nóg á sinni
könnu við að reyna að teysta
aðstöðu sína fyrir flokksþing
ið, sem halda á í marz n.k.
og er því hugsanlegt, að Hus
ak fái tima og frið til að ná
föstum tökum á sínum eigin
flokki.
Öll þessi skæruliðastarfsemi
fer auðvitað fram bak við
tjöldin og almenningur fær
ekkert að vita annað en full
komin eining riki innan flokks
ins og æðsta ráðsins og að
efnahagsringulreiðin sem æv-
intýramennirnir frá 1968 or-
sökuðu sé nú brátt úr sög-
unni. Til frekari áherzlu er
svo stöðugt verið að telja
upp misgjörðir Dubceks í út-
varpi, sjónvarpi og blöðum.
Framhald á bls. 23