Morgunblaðið - 26.01.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1971
Sjómannasíðan
í umsjá Ásgeirs Jakobssonar
Úr vélarrúminu

Það eru bátar ar pessu tagl, Jiað er litlir línubátar, reknetarar
og snurrvoðarar, sem Jón borgari hefur aðallega stundað sjóinn
á og áreiðanlega er enginn maður honum fróðari um útbúnað
slíkra báta . . .
Jón borgari
John Burgess, gem hægt er
með góðu móti að nefna Jón
borgara á íslenzku, er frægur
meðal fiskveiðimanna um heim
allan. Hann ritar greinar i Fish
ing News, bæði vikublaðið og
mánaðarritið og hann hefur
einnig gefið út allmargar bæk-
ur um fiskveiðitækni, einkum á
smærri bátum.
Þennan mann fór ég að hitta,
en hann býr um borð í báti sín-
uim í Woodbridge en það er
þorp skammt frá Ipswieh í East
Suffolk. Á ánni skammt frá ár-
mynninu lá bátur John Burgess,
36 feta fleyta. Á þessum báti
rær John Burgess einn og gerir
margvíslegar tilraunir, einkum
með kaðla, víra og spil og segir
hann að meira en 120 tilraunir
með nýjungar af ýmsu tagi hafi
hann gert um borð i báti sínum.
— Af hverju ertu einn á báti
við veiðitilraunir þínar?
— Fóturinn. Hann er bilaður,
og ef ég væri með mann eða
menn með mér, gæti ég ekki
hvílt mig eins og ég þarf við
veiðamar og tilraunimar.
Af þessu svari var ekki ann-
að hægt að ráða en það, að
John Burgess væri svo kapp-
samur, að hann vissi sig myndi
ganga fram af sér, ef hann
þyrfti að vinna með öðrum.
John Burgess var elztur
þriggja soraa bómulllarverk-
smiðjueiganda í Lancashire og
átti að taka við fjöldkyldufyrir-
tækinu, sem var stórt og traust
fyrirtæki og fjölskyldan hafði
rekið það mann fram af manni.
Fjölskyldan átti heima á
ströndinni við írska hafið og
Burgess kynntist sjómönnum,
fékk að róa með þeim og þeir
kenndu honum sjóverkin og
sögðu honum sögur af sjó-
mennsku og sjóferðum. John
Burgess gekk menntaveginn og
lauk prófi frá Cambridge og
tók síðan til starfa í fyrirtæk-
inu. Hann undi ekki í skrif-
stofunni. Hann þraukaði þó þar
til bróðir hans annar hafði ald
ur til að taka við starfi hans,
en þá mannaði Jón sig upp í það,
að segja föður sinum, að hann
fengi sig ekki með nokkru móti
til að starfa áfram við fyrirtæk-
ið, heldur ætlaði hann sér til
sjós.
Jón lenti strax í sinni fyrstu
sjóferð I miklum hrakningum og
hefur ekki i annan tíma séð
hann svartari.
Af því að maðurinn var harð-
ur af sér, varð þetta honum
fremur hvöt en uppgjafarefni
og hann tók til að læra
sigliingafræði og anrnað er að
sjómennsku laut. Það var komið
fast að striði sem Jón sá fyrir
að verða myndi, likt og ýmsir
raunsæir landar hans, þegar
John Burgess: — Þá var ég ung-
ur og sprækur . . .
Hitler tók að færa út kvíamar,
Jón taldi víst, að ef hann hefði
siglingafræðikunnáttu, fengi
hann inngöngu í sjóher hans
hátignar.
Það varð lika og Jón var á
kafbátaveiðum hér upp við Is
land, og viðar og varð comman-
dör með mörgum heiðunsimerkj-
um áður en stríðinu lauk. Ekki
var hann fyrr laus úr hemum
en hann tók að vinna að upp-
fyllingu draums síns um fiski-
mennskuna og skriftimar.
Hainin gerðist eiins konar út-
vegsbóndi við Twofoldflóa
í Ástralíu. Keypti sér þar eyði-
býli skammt frá sjó og kom
sér fljótlega upp allstóru búi og
stundaði sjóinn með, því þama
var margs konar fisk að fá.
Þegar hann hafði komið sér
sæmilega fyrir í þessari jarðn-
esku paradís, því að þarna er
bæði afburða fagurt og veður-
sæld mikil, þá brunnu hjá hon-
um öll peningshús og girðingar
í skógareldi. 1 sama mund tók
sig upp fótarmein, arfur
frá stríðinu. Jón hafði þvi ekki
tök á að byggja upp aftur, held
ur seldi jörðina og flutti með
f j ölskyld'innia (kanu og tvo
drengi), til Sidney, keypti sér
5: feta bát og bjó um borð. Hann
stundaði svo fiskveiðar, ljós-
myndaði og skrifaði greinar fyr-
ir fiskveiðitimarit. Veiðar hans
þama í höfninni í Sidney, en
hafnarsvæði Sidney er geysi-
víðáttumikið, leiddu til bókar
um höfnina, legupláss, dýpi,
botnlag og fiskislóðir. Þegar
bókin hafði verið gefin út, bár-
ust Jóni borgara beiðnir um
fleiri slíkar bækur frá öðrum
stöðum og lífshlaup hans var
þar með fallið í þann farveg,
sem hann hafði alltaí dreymt
um, að róa til fiskjar, ijósmynda
og skrifa.
Jón borgari býr ekki stórt í
Woodbridge en notalega hefur
hann hreiðrað um sig við þrönga
götu með bar á næsta homi.
Hann sækir hann þó sennilega
ekki mikið, því að hann bruggar
sjálfur öl gott, sem hann segist
gefa Norðmönnum, þegar þeir
komi í heimsókn. Honum finnst
réttilega öiið hæfa víkingum,
enda er það rétt skoðun.
Meðal bóka Jðns, sem gaman
væri að fá á íslenzku er Fish-
ing Boats and Equipmennt:
(Fiskibátar og útbúnaður
þeirra).
Eins og kunnugt er hefur
svartolíunotkunin hjá togara-
flotanum valdið nokkrum deilum
með sérfróðum mönnum.
1 meginatriðum snýst deilan
um það, hvort sá verðmismunur
sem er á gasolíu og svartolíu
tapast ekki í tima og sliti á
vélunum, ef svartolían er not-
uð.
Jóhann Jóelsson, l.vélstjóri á
Sigurði, hefur ekkert til þessara
mála lagt opinberlega, en segist
I verulegum atriðum vera sam
mála stéttarbróður sinum, Sigur-
jóni, l.vé'lstjóra á Vikingi, i
þvl efni, að notagildi svartolíu
á vélar fiskiskipa orki mjög
tvimælis.
Þegar við lönduðum í Bremer-
haven voru allir ventlamir
teknir upp og voru vélstjór-
amir að vinna við það, þessa
fjóra daga, sem við stönzuðum
úti. Það veir þó ekki búið að
keyra nema um 800 tíma á þess
um ventlum, og vélstjóramir
sögðu, að það væri alls ekki
nógu gott, ef það þyrfti, að
stanza til að skipta um alla
verutla í öðrum hverjum eða
jafnvel hverjum fiskitúr.
Einin daginn var ég niðri í vél
arrúmi að horfa á Jóa renna
stykki í dælu inni á verkstæð-
inu, en um borð er fullkomið
verkstæði og mikið unnið að
viðgerðum, enda segir Jóhann,
að hlutverk vélstjóranna sé nú
óðum að breytast og færast frá
vélgæzlunni, sem er orðin meira
og minna sjálfvirk og yfir i við-
gerðir bæði í vél og á dekki.
Vélstjóramir til dæmis, skipta
um allar rúllur í pollum og gálg-
um og endurnýja þær, en þetta
var mikill kostnaðarliður um
borð í togara.
Dæmið um ventlana er annað
dæmi um vinnu, sem vélstjórar
inna af höndum í viðgerðum.
Þessi ventlaaðgerð hefði kostað
þó nokkra upphæð hefði hún
verið unnin af vélaverkstæði.
Með þessari breytingu, sem er
orðin á starfi vélstjórans, hann
er að vera meir og meir við
gerðarmaður, þá hlýtur sú
spurning að vakna, hvort nám
vélstjórans sé í samræmi við
þetta nýja hlutverk. Margir
telja, að vélstjóri þurfi í þessu
nýja hlutverki að ráða yfir meiri
vinnuleikni en hann fær við nú-
verandi námstilhögun. Skoðan-
ir eru þó deildar í þessu efni,
þvi að hin aukna sjálfvirkni,
Nýtt fiskileitartæki
1 haust sem leið var keypt um
borð í Sigurð nýtt fiskileitar-
tæki af gerðinni Atlas 700, en
það er endurbætt gerð Atlas-
600, sem verið hefur í notkun
hér í mörgum skipum. Atlas 700
virðist taka eldri gerðinni langt
fram að gæðum, bæði ekkólóð-
ið sjáift og fisksjáin. Rétt er að
taka það fram, að ég veit ekk-
ert um nema það kunni að vera
komnar á markaðinn endurbætt
ar gerðir af Elac, Hughes eða
Simrad, svo nokkrar þeirra teg-
unda séu nefndar, sem hér eru
í notkun. Það er þvi ekki verið
að leggja neinn dóm á það hér,
að Atlas 700 sé betra en eitt-
hvert annað tæki frá öðru fyrir
tæki, heldur aðeins að það sé
betra en Atlas 600 og það er
fullkomnasta fiskieitartæki,
sem ég hef séð. Munurinn ligg-
ur fyrst og fremst í styrkleika
og nákvæmni en einnig í stærri
sjónskermi, gleggri fiskisjá,
fleiri skölum og margbreyti-
legri stillingu.
Hinn aukni styrkleiki sendis-
ins byggist, að sögn á notkun
harðari málma í sendinum en
notaðir hafa verið. Tækið lóðar
botn á 2000 faðma dýpi, torfur
á 500 faðma dýpi og einstaka
fiska á 150 faðma dýpi. Geisl-
inn hefur tvær stillanlegar
breiddir 19 og 10 gráður. Aðal-
skalarnir eru 35 en 15 þeirra
eru millistillanlegir. „Gráa lln-
an“, er stillanleg, hægt að
mjókka hana eða breikka eða
sleppa henni alveg. Timastillir
er einnig á tækinu. Skermirinn
er 230x290 mm. og er þvi miklu
stærri en á eldri gerðinni.
Fisksjáin er sambyggð og er
með 3 skölum, 12,5 föðmum, 25
föðmum og 50 föðmum og nær
niður á 2000 faðma.
12,5 faðma botnlæsingin nær
niður á 800 faðma. Leiftrið á
sjánmi er stil'ltara og skýrara ein
á eldri gerðinni, einkum erbotn
inn betur afmarkaður á þessari
Atlasgerð.
Mér finnst þessi nýja Atlas-
gerð svo miklu betri en eldri
gerðir, sem ég hef séð, að mér
finnst fyllilega athugandi fyrir
sjómenn að athuga, hvað sé að
gerast á tækjamarkaðnum. Það
borgar sig ævinlega, segja mér
beztu fiskimennimir, að hafa
bezta fáanlega fiskileitartækið
um borð.
Togarinn Sigurður hefur svo
oft borið af með afla, að það er
ekki gott að fullyrða neitt um
það, hvort það sé þessu nýja
tæki eitthvað að þakka, hvað
hann bar mikið af tvo fyrstu
túrana, eftir að hann fékk það,
en ekki væri óllklegt að það
ætti einhvem þátt þar í. Það
skyldi þó haft I huga, að veld-
ur, hver á heldur.
krefst einnig aukinnar þekking-
ar vélstjórans á því sviði. Þann-
ig að í rauninni virðist þurfa
að bæta við námið í báða enda.
Aukin sjálfvirkni gefur vél-
stjóranum tíma til viðgerða, sem
hann þarf þá að kunna eitthva'ð
til, en jafnframt krefst sjálf-
virknin nýrrar þekkingar,
svonefndrar sjálfstýrikunnáttu,
sem er heil námsgrein út af fyrir
sig.
En menntun vélstjóra er nú
mál, sem er svo viðamikið að
það er ekki hægt að ræða það
um leið og annað, og er þvi
tekið héir út af dagskrá, og horf-
ið aftur niður á viðgerðarverk-
stæði til Jóa vélstjóra.
Á borði í verkstæðinu stóð
ventill úr vélinni og ég fór að
virða hann fyrir mér og notaði
tækifærið til að spyrja Jóa ít-
arlegar um svartolíunotkunina.
— Þú sérð þarna á ventlinum,
sem þú heldur á hvað gerist.
Þessar rákir þama í brúninni á
ventlinum stafa af því, að vent-
illinn brennur. Svartolían nær
ekki að brenna til fulls, heldur
myndast aska, sem sezt eins og
skán á ventlinn, og þá fer að
gefa með honum og hann brenn-
ur.
Enn hefur ekki tekizt að finna
nógu haldkvæmar aðferðir til að
viinma bug á þessum skemmdum.
Menn hafa reynt að láta ventil-
inn snúast lítið eitt og skánina
skafast af, og einnig hefur verið
reynt að kæla ventilkeiluna, en
ekki hefur það gefið nógu góð-
an árangur. Vonir standa til að
efni verði framleitt til að koma
í veg fyrir þessa öskumyndun,
en eins og nú er málum komið,
er svartolíunotkunin vægast
sagt vafasöm. Við urðum að
taka upp ventlana eftir 800 tíma
keyrslu, eins og þú vissir úti I
Bremerhaven. Á þeim tíma höf-
um við notað rússneska olíu,
sem við tökum á Islandi, en
svartolia sem við höfum fengið
bæði í Þýzkalandi og Bretlandi
hefur ekki haft eins skaðleg á-
hrif.
Ef horft etr á olíueyðsluna eimia
saman, sparar svartolíunotkun-
in e.t.v. eina og hálfa til tvær
milljónir á ári, en tíminn er líka
peningar og ekki sízt á skipi
eins og Sigurði, sem , ef vel
gengur, veiðir fyrir 4-500 þús-
und á dag, og því er þessi verð-
mismunur fljótur að étast upp,
ef það þarf að fara að stanza
marga daga á ári í höfn vegna
viðgerða af völdum svartolí-
unnar.
Það er hægt að gefa sér tíma
til svona viðgerða á fragtskipum,
sem liggja svo og svo
marga daga í höfn að losa eða
lesta, en á fiskiskipi eins og
togara, sem þarf að halda stanz-
laust áfraim orkar þetta áreið-
anlega tvímælis. Auk þess er
svo að nefna annað slit á vél-
inni, við notkun svartoliu. Af
hverju heldurðu, að Þjóðverjar,
sem eiga aðgang að miklu fleiri
oliutegundum en við, noti ein-
vörðungu gasoliu á skip svip-
uð okkar? Það er búið að
nota svartollu á hæggengar
þungbyggðar vélar um fjölda
ára, svo að þetta er engin
nýjung. Það er barnaskapur að
halda það. Ég og fleiri teljum
bara að þetta henti ekki fiski-
skipum, nema eitthvert efni
finnist eins og nú standa vonir
til, sem gerir svartolíuna
brennsluhæfari en hún nú er.
MYNDAMÓTHF.
AÐALSTRÆTI 6 — REYKJAVlK
PRENTMYNDAGERÐ SlMI 17152
OFFSET-FILMUR OO PLÖTUR
AUGLÝSINGATEIKNISTOFA SlMI 25810