Morgunblaðið - 03.02.1971, Blaðsíða 12

r-
12
MOGRUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. FBBRÚAR 1971
(frtfrtfr4ffrffrf%(fr(frtfrtfr%tt/(frtfr(tfttftfr(fr%tfrtfrtfr%tfr%(fr^ftfrttftfrtfrtfrtfrtfrtfrtfrfrr(fr(frtfr(frtfrtfr(frtfr(frt?ftfrtfr(frtfr(fr(tf(fr
Blaðamaðurinn Kenneth Harris,
sem starfar hjá brezka blaðinu Ob-
server átti fyrir skemmstu langt og
ítarlegt viðtal við Goldu Meir, for-
sætisráðherra ísraels. 1 fyrri hluta
viðtalsins, sem birtist hér á eftir í
lauslegri þýðingu rifjar hún upp
bernskuár sín í Rússlandi og síðar i
Bandaríkjunum og greinir frá heim-
komunni til ísrael.
Harris: Unið þér vel því ábyrgðar-
mikla hlutskipti að vera forsætis-
ráðherra?
Golda Meir: Ekki get ég sagt, að ég
hafi legið á bæn og beðið guð um
að svona færi. Fyrir fimm árum,
þegar ég hafði verið utanríkisráð-
herra í nokkur ár, hætti ég af-
skiptum af stjórnmálum. Síðar
voru á ný send boð eftir mér. Og
hér stend ég og get ekki annað.
Harris: Hver sendi eftir yður og
hvers vegna?
G.M.: Þáverandi forsætisráðherra
Levi Eshkol lézt mjög skyndilega.
Almenn stjórnmálaviðhorf okkar
höfðu um margt farið saman. Við
vorum bæði félagar í stærsta
flokknum, ísraelska verkamanna-
flokknum, sem er stjórnmálaarmur
Histadruth, stærsta verkalýðssam-
bandsins. Við höfum nokkra
stjórnmálaflokka og stjórnin er og
var samsteypustjóm. Það var
nauðsynlegt að kveðja þann til,
sem naut mests stuðnings Verka-
mannaflokksins og hinna flokk-
anna. Forseti Israels Zalman
Shazar sendi eftir mér.
Harris: Mæltist sú hugmynd vel fyr-
ir að fá konu sem forsætisráð-
herra?
G.M.: Forsetinn sendi ekki eftir mér,
af þvi að ég var kona. Hann sendi
eftir mér, vegna þess að hann
taldi, að ég nyti stuðnings meiri-
hluta þingsins. Sjö mánuðum sið-
ar voru þingkosningar og flokkur
minn vann helming þingsæta og
fimmtán flokkar skiptu hinum með
sér. Svo að i því birtist alténd
engin andstaða gegn konum.
Stundum er ég spurð: „Finnst yð-
ur það hafa verið yður fjötur um
fót í forsætisráðherrastarfinu, að
þér eruð kona?“ Ég verð að svara
því til, að ég veit það ekki. Ég
veit ekki, hvernig er að vera karl-
maður og forsætisráðherra. Konur
eru oft sagðar láta tilfinningarn-
ar stjóma sér. Konur eru yfir-
leitt gæddar meiri móðurtilfinn-
ingum, en karlar geta verið til-
finningasamir. Og sumir karlmenn
eru móðursjúkir.
Alla tíð hef ég unnið með karl-
mönnum ekki siður og þeir hafa
komið fram við mig í samræmi við
mína eigin verðleika. Ég hef aldrei
vitað til þess að karlmaður léti
undan fortölum minum, fyrir það
eitt að ég væri kona — nema mað-
urinn minn — og þeir hafa haft
opinn og jákvæðan hug fyrir skoð
unum mínum, og fallizt á þær, hafi
þeir álitið þær réttar. Og ef meiri-
hlutinn er á móti mér, hef ég tek-
ið því eins og hverju öðru, jafn-
vel þótt ég vissi að það væri hug-
mynd karlmanns og hún röng! Það
er ekkert sérstakt sældarbrauð að
vera forsætisráðherra, hvort sem
viðkomandi er karl eða kona.
Oft fá konur slæma útreið fyr-
ir þá sök eina, að körlum er fyr-
Meir
Fyrri hluti viðtals
við ísraelska
forsætisráðherrann
eftir brezka
blaðamanninn
Kenneth Harris
irmunað að skilja um hvað málið
snýst eða sjá það í raunhæfu ljósi.
Ég get nefnt yður lítið dæmi.
Einu sinni voru umræður innan
stjórnarinnar, vegna þess að hvað
eftir annað hafði verið ráðizt á
konur að næturþeli. Einn ráðherr-
ann stakk upp á útgöngubanni
sem lausn; konur skyldu halda sig
innan dyra eftir myrkur. Ég sagði:
„Það eru karlmennimir, sem eru
að ráðast á konurnar. Ef setja á
útgöngubann, er þá ekki nær að
karlmennimir haldi sig innan
dyra, en ekki konurnar?"
Harris: Nú spyr ég yður ekki sem
konu, heldur sem forsætisráðherra;
hvaða lífsreynsla hefur mótað yð-
ur mest ?
G.M.: Barnæska mín í Rússlandi;
fátækt, Gyðingaofsóknir og stjóm
málakúgun. Foreldrar mínir og
eldri systir mín, ég kynntist verka
lýðsmálum í gegnum foreldra
mina, sóslalisma hjá systur minni.
Eiginmaður minn: hann kenndi
mér að njóta þess sem menntir og
listir hafa upp á að bjóða, tónlist-
ar, bóka, hugmynda.
Harris: Viljið þér segja mér frá
bamæsku yðar í Rússlandi?
G.M.: Æksa mín var í engu frá-
brugðin æsku mörg hundruð þús-
und Gyðinga þar í landi. Við vor-
um annars flokks borgarar, ferða-
frelsi var skert, við fengum að-
eins að búa á ákveðnum ’svæðum
og máttum ekki fara út fyrir þau
mörk, við fengum ekki að eiga
land, fjölmargar aðrar hömlur, boð
og bönn. Lærðir iðnaðarmenn
nutu þó nokkurra forréttinda og
þar sem faðir minn, Moshe Mabo-
vits var trésmiður naut hann þess.
Ég fæddist í Kænugarði, næst elzt
þriggja dætra. Foreldrar minir
eignuðust einnig fimm sonu, en
þeir dóu allir í frumbernsku. Við
vorum bláfátæk. Hafragrautur
var lúxusfæða. Ég sé móður mína
fyrir mér, þegar hún er að skipta
graufhum á milli okkar og það er
hátið á heimilinu. Við sættum ekki
ofsóknum, en ég man, að faðir
minn óttaðist einu sinni, að það
væri yfirvofandi og negldi bjálka
fyriir giiuggana; kviisazt haföi út að
eitthvað stæði til. Enn hljóma ham
arshöggin i eyrum mínum, þegar
faðir minn er að negla fyrir glugg-
ana og ég man eftir barnahópn-
um, sem stóð þögull úti fyrir og
horfði á. Það gerðist ekki neitt.
En ég man, hvemig það var að
bíða og búast við að eitthvað
gerðist.
Harris: Hvernig vék því við að þið
komust hjá þvi að sæta ofsókn-
um?
G.M.: Foreldrar mínir ákváðu að
koma sér i burtu. Fáeinum mánuð-
um síðar fór faðir minn til Banda-
ríkjanna. Við áttum að koma á eft-
ir honum þegar hann gæti greitt
fargjaldið. Á meðan fórum við til
heimabæjar móður minnar, Pinsk,
og öll þau forréttindi sem við
höfðum notið féllu úr gildi, þegar
faðir minn var farinn á brott. 1
Pinsk stóð okkur mjög mikil ógn
af Kósökkunum. Einn góðan veð-
urdag var ég að leika mér við
önnur börn á götunni, þegar hóp-
ur Kósakka þeysti þar um. Þeir
gerðu ekki svo mikið sem hægja
á sér, létu hestana rétt si sona
stökkva yfir okkur. Þeir voru góð-
ir hestamenn og ekkert barnanna
meiddist. En við vorum nær dauða
en lífi af hræðslu. Ég man mig sitja
í eldhúsinu og hlusta á Shönu,
eldri systur mina, hún var 16 ára,
— ég var 7 ára — ræða um bylt-
ingarsósíalisma við jafnaldra sína.
Ég man eftir að hafa vaknað við
sársaukaópin I ungum mönnum,
sem var verið að misþyrma á lög-
reglustöðinni. Ég man „blóðuga
sunnudaginn" árið 1905. Rússnesk-
ir verkamenn gengu í friðsamlegri
skrúðgöngu úti fyrir keisarahöll-
inni og voru skotnir niður eins og
hundar. Ég man að maður kom til
mín og annars barns á götunni.
Hann barði saman hausunum á
okkur — ekki harkalega, þetta
var í gamni — en hann sagði:
„Þetta gerum við við Júðana, við
lemjum hausunum á þeim saman
og losum okkur við þá.“ Hafið þér
heyrt um hvernig það bar að, að
faðir Moshe Sharetts varð skyndi-
lega síónisti. Hann var að ganga
eftir götu í Pinsk og skyndilega
skall eitthvað niður við fætur hon
um sem hafði verið hent út um
glugga. Það var barn. Ráðizt hafði
verið á Gyðingafjölskyldu og
barninu hafði verið hent út um
gluggann.
Harris: Margir Gyðingar sem fóru
frá Rússlandi, þegar þið settust að
í Bandaríkjunum eða Bretlandi,
aðlöguðust sínu nýja landi. Þeim
datt ekki í hug að rétta fram
hjálparhönd við að stofna Gyð-
ingaríki i Palestínu. En hvers
vegna gerðuð þér það?
G.M.: Mörg persónuleg atriði eiga
þátt í því. Foreldrar mínir héldu
áfram að vera Gyðingar í húð og
hár í Bandaríkjunum. Heima töl-
uðum við alltaf jiddish. Þetta var
ekki Gyðingaheimili í þrengsta
trúarlega skilningi orðsins, en
menningarlega séð var það Gyð-
ingaheimili. Auk þess voru for-
eldrar mínir verkalýðssinnar og
Golda Meir 73 ára.
sósíalistar. Eftir nokkra hríð flutti
faðir minn til Milwaukee. Mil-
waukee gat státað af sterkri sósíal
iskri hefð. Þegar ég var tólf ára
stofnaði ég félag í hverfinu til að
afla fjár til að kaupa fyrir
kennslubækur. Það var ekki
vegna þess að ég væri svona mik-
ill mannvinur. Það var vegna þess
að ég var reið og hneyksluð.
Kerfið var þannig að börnin gátu
fengið kennslubækur endurgjalds-
laust, ef þau gátu sannað að þau
væru fátæk. Mér fannst þetta
óréttlæti — það þýddi yfir-
heyrslu. Ég varð einnig smám sam-
an fyrir áhrifum frá Shönu, syst-
ur minni, sem var mjög eindreg-
inn sósíalisti. Hún hafði veikzt af
berklum og fór á heilsuhæli fyrir
Gyðinga í Denver. Þar giftist hún.
Ég hljóp að heiman, fimmtán ára
gömul til að komast til hennar.
Harris: Hvers vegna?
G.M.: Ég hafði ákveðið að verða
kennari. Móðir mín var felmtri
slegin. Það var regla í Wiscounsin
þá, að gift kona gat ekki orðið
kennari. Móðir mín sá mig í anda
verða gamla og gráa piparjónku.
Hún var bezta kona, móðir mín,
en hún sá enga ástæðu til að ég
gengi menntaveginn, henni fannst
menntun aðeins vera fyrir karl-
menn. Ég skrifaði systur minni og
hún svaraði: „Komdu og búðu hjá
okkur og þú getur menntað þig
rétt eins og þig lystir.“ Svo að
ég fór. Shana skrifaði mér og
sagði mér, hvernig ég ætti að fara
að. Ég man siðustu setninguna:
„Aðalatriðið er að verða aldrei
æst, vera alltaf köld og róleg.
Takist það nærðu líka árangri og
færð því' framgengt sem þú ætlar
þér. Vertu hugrökk."
Harris: Þér sögðuð að eiginmaður
yðar hafi haft mikil áhrif á yður.
Hvernig kynntust þér honum?
G.M.: Þarna í Denver. Ég vann I
þvottahúsi. Hann bjó með móður
sinni og átti þrjár systur og ein
þeirra var á þessu heilsuhæli. Svo
að við áttum það sameiginlegt að
vera Gyðingar, að vera fátæk og
að vera sósíalistar.
Þetita var ást frá beggja hálfu
frá þvi fyrsta. Af öllum þeim sem
hafa haft áhrif á mig eða átt þátt
í mótun minni og þroska voru
hans áhrif mest. Hann kenndi mér
að njóta þess sem kallað er menn-
ing — skáldskapur, tónlist, heim-
speki. Við lásum bækur saman.
Byron, til dæmis, og Jobsbók. Og
af því að við áttum enga peninga
urðum við að fara á tónleika
þar sem aðgangseyrir var enginn
eða hlusta í skemmtigörðunum.
Harnn hét Marris Meyerson.
Hann var ekki zíonisti. Hann taldi
að með þróun alþjóðlegs sósial-
isma myndi Gyðingavandamálið
hverfa úr sögunni. En nú var ég
orðin sannfærður zionisti. Og ég
var þeirrar trúar að væri maður
zíonisti yrði maður að fara til
Zíon. Sumir zíonistar voru fúsír
að fella sig við að heimkynni Gyð-
inga yrðu til dæmis í Afríkuríki
— til dæmis í Uganda. Ég var á
móti því. Stundum þegar ég hef
verið á ferð í Afríku á siðustu
árum hef ég hugsað með mér: Guð
minn góður, að hugsa til þess að