Morgunblaðið - 27.02.1971, Blaðsíða 8

8 MORGUNBLAfHÐ, LAUGARÐAGUR 27. FEBRÚAR 1971
Ljóshendur á ljóðhörpu
í minningu Þorgeirs Sveinbjarnarsonar skálds
I BYRJUN þessa árs hósfsit í Les-
bák Morgum'blaðsimis bákmmenmita-
þáffcfeur, setn nefnist Ljóðsikáld
veíliur úr verfcuan síruum. Það var
vel viðeigandi að Þorgeir Svein-
bjamaraon var fyrsta skáildið,
sem boðað var til leilks. Þorgeir
vaíldi ljóðið Qfan í miffli úr bák
siinni Vísurn Bergþóru og lét að
ásk Maðsins fylgja stufcta grein-
argerð.
Þorgeir lýsir á skýran og
3kemmtillegan háitt lesfcarferðun-
uim igömlu og því að vera sefcbur
ofam í milii. Ljóð hans, sem er í
senm óvenjulegt og hefðbutndið í
tvemns konar skiiningi, er með
atihyglisverðuisifcu Ijóðumium úr
Viisuim Bergþóru og ekki er ónýtt
að eiga uimsögn skáldsims um
það. En Þongeir Sveinbjaimar-
son segir að lokum um Ofan í
miLli eftir að haifa veifct innisýn í
heiim sveitabamsims: „Annars er
Vísan Ofan 1 mil'li mér minniis-
stæð aif annarri orsök. Ég sefcti
hana fyrst saman með hátt-
bundmu rími, en líkaði eklki við
hama þannig gerða og losaði
hana afffla í reipunium."
Vítsiur Bergþóru komu út 1955.
Mairgir könnuðust þá við íþrófcta-
kemnaranm og Sundhailarfor-
stjórann Þorgeir Sveinbjamar-
son, en fáir vissu að hann áfcti
til skáldlegan metnað. Hann var
að viisu hagmæltur eins og fleiri
íslendinigar, en hvaða sögu sagði
það. Al'lit í eimu var koanin frá
honum bók, sem varð að taka af-
stöðu tii: ný og fersk ljóð per-
sómulegs skáldis. Eifcthvað hafði
gerst. Matfchíais Johannessen orð-
aði það á þessa leið i langri
Stefnisgrein: „Ljóð hamis eru
skilgetin afkvæmi síns tima. í
þeim mætaisit fyrsfca sinni í ís-
lenzkum bókmenmtuim ómengað-
ur atómskáldskapur og uppruna-
legur ál þ ýðusk áldsk a pu r. “ Ekki
verða hér nánar rifjuð upp þau
viðhorf, sem fram koma í Stefn-
isgreihinmi, en benrt á að í henni
er lögð áhersla á kunna sifcað-
reynd um Ijóðagerð, sem viil
eiga erindi við samtiðina: að
„endiurvekja þarf sfcáldskapar-
málið“. Það var ekki tilviljiun að
Maitthias Johannessen kaliaði
grein sína 1 skugga öfganna;
heiti hennar leiðir éimmifct í ljós
Bkoðun margra ljóðavina á sfcáld-
skap Þorgeirs Sveinbjamar-
sanar.
★
Islenskri ljóðttiist var það nauð-
syn að fram kæimi skáld á borð
við Þorgeir Sveinbjamarson. 1
auguim manna brúaði hann bilið
miÉli kynislóðanna og ljósit er að
harin flýtifci fyrir síkillningi á hinni
nýju og djarflegu ljóðlist, sem
stefindi markvisst að þvl að
vtana iönd og álfur. Að Þorgeir
Skýldi losa vísuna sína alla I reip-
unium var vísbeeding uim nýjan
ifima.
Ég man ved eftir því þegai
Visur Bergþóru komu út og ég
rnian eftir lofsamlegum urnsögn-
um gagnirýnend’a eins og Heliga
Sæmundissonar um þær. Þeir
báru gæfu til að Skilja að á férð-
ioni var sérkennillegt skáld.
Senniiega hafa víðtökur bókar-
innar komið skáldimu sjáitfu mest
á óvart, en ljóðin í henni eins og
reyndar alllan skálds'kap sinn
þaikkaði hann kornu sinni Berg
þóru Davíðsdótfcur, sem var lát-
in þegar vísu'rnar heninar komu
út.
Sumiuim fannst sigur skáildsins
of auðveidur otg það heyrðust
raddir, sem vildiu gera löitið úr
Víisum Bergþóru. En þær raddir
haifa með fcímanum orðið hjá-
róma. Að leiðarlokum er Þorgeir
Sveinbjarnarson í röð fremstu
ákálda þjóðarinnar. Bftir hann
hafa samt ekki komið út nema
tvær Ijóðabaeikur; sú seinni er
Víisur um draiuminn, 1965, en í
prentun mun vera ný Ijóðabók
eftir Þorgeir.
Þorgeir hélt þvi fram, að hann
dreymdi ljóð sin. Það var hon-
uim ef til vill engta fyrirhöfn að
festa þaiu á blað. En þess ber að
gæta að harnn breytti þeim oft,
fágaði þau af næmleik, „vann“
þau. Honum fannist hamn sjaldan
haifa fuBunnið ljóS. Eimu sinni
þegar ég hafði orð á því við
hann, að ég hefði vamtrú á sí-
felldum breytingum, sagði hann
þessi eftiirminnilegu orð: „Það
er ekkert gaman að þessu öðru-
vísi.“ Þá sfcildi ég að ljóðlistin
va/r homum ekki eimungiis draum-
ur og hjartans mál, heldur lika
íþrótt. H'Etnn gerði stramgar kröf-
ur til sjálfs Sín og annarra og
homuim var skálda Ijósast að án
eiginlegs tóms væri ljóðið 1 ítils
virði; að í eðli Sínu er Ijóðið ein
hin eftirsóknarverðasta hóim-
gairnga mararashugans.
Með Vísum um drauminm vann
Þorgeir eftirminnilegan listræn-
an sigur. Fyrstu línumar í Vis-
um Bergþóru höfðu svo sanmar-
liega rætst:
Láfstrengi
Ijóðhörpu
Ijóshendur sillá.
Unnt er að benda á nokkur
ljóð í Vísum um drauminn, sem
eru með því frumlegasfca, sem
skáld af kynslóð Þorgeirs hefur
ort. 1 þessari bók er eiranig Ijóða-
fiokkurinin Landisiag, litríkur og
hl j ómimikill óður, sem teragir
saman forfcið og nútíð, vekur og
hvetur. íslensku einikennin í ljóð-
um Þorgeirs voru allfcaf rík. 1
Vísuim Bergþóru standa þessi
orð um fjaildirapann: „Okkar
skógiur er fjailldrapinn,/ skakkur
af því/ að skjóta herðum í ros-
ann.“ Þorgeir vissi það líka að
tiiigaragsdaust var að ganga ís-
leraska heiði á úfclendum skóm.
Trúarefni voru Þorgeiri ofar-
iega í huga og skáldsfcapur hans
mótaðiist af þeim. Hann orti um
dýrð á jörð, freisara sinn og há-
tíð Ijóssims. Hann þorði að vera
eðhlegur og heilbrigður maður á
vantrúartiímum, srtyðjast við
borgfirsíkt smalaprik í strauimi
borgarinnar. Ætli það haifi ekki
bjargað skáldskap hans frá að
verða iraraantórraur söngur um
liðraa tíð, því áð sllkur rraaður er
nægilega mikiM heimsborgari til
að sigra tímiann með hans eigin
vopnum. Hann horfir ekki aðeins
afbur. Hans er það, sem við köH-
um frairabíð.
1 Ijóðinu Að velja manninn í
Viisum um dnauiminn fcekur Þor-
gieir Svetabjamarson til umræðu
trúarlegan vanda, áleitið um-
huigsunarefni, og beiltir við það
tæfkni nútímiaskálds, sem hefur
fundið liist sinni þá leið til tján-
ingar, sem ræður úrslitum um
að mikMvægt erindi komist til
skiHa:
Maðurinn
eða Kriisibur.
Kristur er þrá lóunnar
sem filýgur óravegu
tiil að búa óskinni stað.
Haran er effcirvænting brjóstsins
sem bíður ástvinarins.
Hann er löngun þyrstra
efitir vaitninu.
Kristur er ástin,
draumur mannsins.
Að velja manninn
er að haifraa
drauimi hans.
★
Þorgeir Sveinbjarnarson er
eklki einn þeirra manma, sem
gdieymasit fljófct. 1 hlýjum og
stundum f jarrænum augum hans
bjó draurraur skáldsins. Ég man
ekki efitir honum öðruviisi en
uragum og fulluim af nýjum hug-
myndium. Ég m'an sérstaklega
eftir honum fyrir fimm árum, en
þá var hann nýkominn frá Israel,
hafði farið í heimsókn til Þor-
geirs sonar siiras og fjölskýldu
hianis. 1 þeirri ferð urðu til mörg
ný ljóð. Ég fann að þessi fierð
haíði orðið haraum uppspretrta og
ég hl'akkaði til næsibu bókar
hans. En Þorgeir vamn hægt etas
og áður, var allbaf að læra, kynn-
ast nýjum sjónainmiðum og miðla
öðrum aif þekkingu sirani og
reynálu. Við hittumst oftar eftir
að ég kvæntist fræaifcu hans,
enda höfðum við margt að ræða
um. Mér var það lífca styrtour að
hann fylgdist með mér og hiann
lét mig vifca að sfcriif mín um ís-
lenska ljóðlisfc voru honum að
skapi. Ekki heyrði ég Þorgeir
balilimæila öðrum mönnum eins
og fciltt er meðail skáflda og lista-
marana.
Um leið og ég þaklka Þorgeiri
Sveinbjamarsyni samifyligdina og
harma missi hans, veit ég að ég
talla fyrir munn þeirra, sem virða
og mieta góðain skáfclskap, þegar
ég fuUyrði að með horaum sé fall-
ið eitt af heiisbu ag besbu sam-
tímaskáldu-m íslensikrim. Það er
engin hæfcta á að skáldskapur
hans verði settuir ofan í millli.
★
Þorgeir Svein'bjamarsan fædd-
ist 14. ágúst 1905 í Efstabæ í
Skorradal í Borgairfirði. Foreldr-
ar hans voru hjónin Sveinbjöm
Bjamaison bóndi ag Haffldóra
Pótursdðttir. Kvænfcur var Þor-
geir Bergþóru Bavíðsdófctur, sem
lést 1952. Tvö af þrearaur börnum
þeirra eru á liífii: Þorgeir og
María. Þeim og öðrum aðstand-
endum Þorgeirs Sveinbjarnar-
sonar filyt óg iraniHega saimúðar-
kveðju.
Jóhann Hjálmarsson.
Kveðjur
NÚ, þegar Þorgeir SvrMnbjamar-
son er til moldiar hniginn og
lagður upp í hina löragu ferð, vil
ég fára raofckruim orðum um þáfct
hans í starfi íþrótrtasaimtakanna.
Þegar lögum Iþróttasambands
Islan'ds var breyfct á áriirau 1943
á þann veg, að inn í stjóm sam-
bandsins Skyl'du kam-a fullfcrúar
landsfjórðuinganna, var kosinn
sem fullfcrúi Norðllendinga Þor-
geir Sveinbjiarnansioin, iþrófcta-
kenraari á Laugum i S-Þinigeyjar-
sýsdiu. Því vali réð enigin tilvilj-
un. Þongeir var þá, þótt ungur
væri, kunnur fyrlir atfskipfci sín
af íþróttamálu-m og var orðstir
hans sfllífcur, að þegar stjóm ISl
ákvað á árinu 1944 að ráða fram-
kvæmdaistjóra, réð hún Þorgeir
Sveinbjamarson. Varð hann
þannig fyrsti framkvæmdastjóri
íþróttasambands ísiands.
Það starf hans var því í raun
réfctri brautryðjandasrtarf, sem
hann ieysti með ágæfcum, þótt
um skamiman fcíima væri að raeða,
þar sem tæpu ári siiðar var hann
gerður að forstjóra Sundihallar
ReykjavílkuT.
Eigi var það mieð lokið afskipt-
um Þorgeirs af Iþróttasamband-
irau, því árið 1945 var hann kos-
inn varaforseti þess og sait í
stjóm ÍSl samfieytít til ársins
1952 að eimu ári undanslkildu.
Þá átrti hann og sæti í Olympíu-
nefnd Isflian-ds er undirbjó þátt-
töfcu íslands í Olympiuleikunum
1952.
Ég, sem Mnur þessar rita, átti
þvi láni að fagna að starfa um
ákeið með Þorgeiri Sveinbjarnar-
syni í sljórn íþrátfcajsambandis Is-
iandis og Olympíiuneifind. Var það
mér þarfur og lærdómsríkur
skóli.
Þorgeir var mjög vei gefinn
maður, frjór í hugsun og gjör-
buiguM, svo oft dáðist ég að því,
hversu rnargar hliðar hann gat
séð á etau og sama málimu, sem
flestir aðrir sáu aðeiras einn flöt
á. Sl'íkur hæfiileiki gait að vísu
lenglt meðferð mála, en tryggði
þó engu að síður viturlegustu
niðuirstöðuna.
Ég held, að ei'gi sé oifsagt, að
Þorgeir hafi verið einlægur og
grandvar maður, sem framar
öllliu í sfcartfi siinu og trúnaðar-
stöðum fyrir iþróttasamtökin
viMi 'gera vel og tókst það.
Nú, að leiðariokum, fýlgja Þor-
geiri Sveinbjamarsyni þaikkir
íþróttas'amban'ds ísflands fyrir
þábt hanis í framvtadu íþrótta-
mála í þesisu landi.
Hermann Guðmundsson.
Kveðjum við í dag
þann dreng, þann mann,
er draumi sínum
orðsins búmirag íaran,
listalklæði, —
Þessar IjóðMnur eru eftir þann
mann, sem í dag verður lagður
til hinzitu hvíflju, Þorgeir Svein-
bjamarson, skáld og sundhaliar-
forstjóra. Hann hafði áfct við
langvarandi veifeindi að stnða,
en bar siran sjúfedóm með hreysti
ágætrar karlimenmsku. Hann var
íþróttákennari að menrut og þeim
málefnum hel'gaði bann starfs-
krafta sína. Aðrir munu verða
til að gera ævi hiams fylllri skil.
En þeim, sem hefur átit því láni
að faigna að eiga hann og fjöl-
skyl'd'u hans að vinum í tæpan
aJldarfjórðung, verður hiu'gisað til
Skáldistas góða, sem sagði, að nú
rílkti harmur í húisum og hryggð
á þjóðbraiurtuim
Þorgeir var kvsennibur frú Berg-
þóru Davíðsdófcbur, fjödllesinni og
mararabaðri feoniu, sem andaðisrt
1952, lamigt fyrir aldur fram. Var
það þumgur feross, sem þeir feðg-
ar og dóttir báru með einistöku
æðruleysi ag hetjullund. Veilt éig,
að Þorgeir tregaði sína miikjH-
hæfu ei'gL'nfeonu mjög og fyrri
ljóðabók sína nefindi hann Viisur
Bergþóru, þegar hann fynst fcvað
sér hljóðs á skáldaþingi og orrti
síin fevæði við ærna snillli að dómi
filetstra. —
Þargeir var maður bófeeflislfeur,
trúaður og barst jafnam libt á.
Hainn lilfði alflia fcíð reglusömiu og
sparbversfeu lífi. Hann var þjóð-
legur iraaður ag þjóðernissinnað-
ur í bezibu mierkingu þess orðls.
Deillur ag iillindi l'eiddi hamn hjá
sér ag lagði til SMfes harks hvorki
arð né verk.
Harnn var sfcundum gl'ettinn 1
Ijóðuim og samræðum, en iHkviitt-
inn var hann aldrei, þóbt hann
sneri á gieðil við einhvern eiins
og sagt er í Sturi'uragu.
Þau Bergþóra og Þongeir eign-
uðuist tvö böm, sem kippir i kyn-
ið, bæði gjörvuleg og fil'uggáfuð,
en þau eru María, félagsráðgjiaifi,
gift Hannesi ValdimEurssyni,
verkfræðingi, og Þorgeir, læknir,
sérmenntaður í meinafræði.
Hamn er kvEerafcur Kriistínu Am-
dall og eiga þau þrjú efnileg
böm, Berg, Lilljiu og Finn. Heim-
illi fjöLskyldunnar hefur verið
mifct amiraað heimilli i tæpan alld-
acnfjórðung og er mér tregt
tungu að bræra till að Mita í ljós
þakklæti mitt.
Nú er sól Þorgeirs Sveinbjam-
arsonar að setri 'komin, en í Áma
sögu biskups segir, að listir lifi í
bókum, þótt heitmuriran geriist
gamalil.
List Þorgeirs Svembjamarson-
ar mun lifa í bókum hans og
drengsfcapuir hans í minmum
þeirra, sem honuim kynnfcuist.
Bömuim hans, tengdabömum,
barnabörnum og systTUim svo og
öllium ættinigjium flyt ég hug-
heilar samúðarkveðjur.
Volter Antonsson.
ÞEGAR mér barst fregniu um
andlát Þorgeirs Sveinbjarnarson
ar leituðu fram miraningar lið-
inna ára.
Þorgeir var kennari minn í
Laugaskóla. Við nemendurnir
dáðum hann og virtum. Hamn
var mikill og skilningsríkur
félagi okkar, hafði góð tök á
starfi sínu, leyfði á stundum
ærsl og gaman, en missti þó
ekki stjórnartaumana.
Minningamar frá Laugaskóla
em mér kærar. Samveran með
góðum skólasystkinum og ágæt-
um kermurum er og verður
ógleymanleg. Þó margt sé
breytt leitar hugurinn oft til
þingeyskra byggða, heim að
Laugum. — Með okkur Þorgeiri
og hinini ágætu konu hans, Berg
þóm Davíðsdóttur, tókst góð
vinátta, sem entist til æviloka
beggja. Þau vom lífsglöð og
einkar lagin á að koma öllum 1
gott skap í kringum sig. Það
var gott að koma á heimili
þeirra. — Ég minnist stunda
starfs og gleði en ég minnist
einnig stunda mikillar reynslu
og sorgar. Komungur sonur
þeirra Bergþóm og Þorgeirs
lézt á Laugum af slysfömm.
Allur skóltan var þungum
harmi sleginn. Kom þá í ljós,
hve miklum sálarstyrk og sam-
heldni þau • hjónin bjuggu yfir,
þau urðu ekki síður að hugga
en láta huggast. Og enn kom
sama þrekið fram þegar Berg-
þóra gekk með sinn erfiða sjúk-
dóm og bæði hjónin og bömin
vissu að hverju dró. Til hinztu
stundar leiðbetadi hún börnum
sínum og gat talað um burtför
sína með bros á vör.
Sannarlega er mikilhæfur
maður genginn, þar sem Þor-
geir var. Góður og traustur vin-
ur, sem á margan hátt hefur
markað spor til blessunar þeim,
sem hann fræddi og leiðbeindi,
til blessunar fyrir land og lýð.
Bömum hans og öðrum að-
standendum flyt ég iranilegar
3amúðark veðj ur.
Páll V. D&níelsson.
Óska eftir
að taka á leigu 5 herbergja íbúð, 4 svefnberbergi.
Upplýsingar í síma 11021 kl. 3—5 iaugardag og síma 36103,
sunnudag kl. 3—7.
Karlmaður
vanur kjötafgreiðslu óskast strax.
GARÐAKJÖR. Garðahreppi.
Upplýsingar í síma 42923.