Morgunblaðið - 27.02.1971, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGTJR 27. FEBRÚAR 1»71
ómannasíðan
í umsjá Ásgeirs Jakobssonar
Menntun
f iskiskipst j ór a
Mönnum verður nú sífellt ljós-
ara og ljósara að menntun fiski-
skipstjóra hefur ekki fylgt tim-
ans hjóli. Alls staðar meðal fisk-
veiðiþjóða er þetta mál til um-
ræðu nú.
S.G. Keene, skóiastjóri sigiinga
fræðiskólans í Grímsbæ hefur
sagt um þetta atriði í World
Fishing: „Fiskveiðar á þessari
tækniöld eru orðnar svo marg-
siungin atvinnugrein, að hún
krefst hámarks leikni i starfi og
hámarks þekkingar og skilnings
á þvi, hvernig nútímatæki um
borð í fiskiskipi verka til þess
að af þeim fáist fyllstu not."
„Nútíma fiskiskip er orðið svo
margbrotið að stórt fyrirtæki að
hliðstætt fyrirtæki i landi
myndi vera rekið af fjölda sér-
þjálfaðra manna, og stjórnend-
urnir hafa sér til halds og
trausts tæknimenn á hverjum
fingri . . .“ Og enn segir Keene:
. . .„skipstjóraskírteini nú er líkt
og ökuskírteini. Það gefur eng-
ar upplýsingar um, hvort mað-
urinn hafi nokkra hæfileika sem
fiskimaður eða stjórnandi . . .
Fiskveiðar eru að verða eina
nútíma atvinnugreinin, þar sem
menn með hæfileika til starfsins
verða að hala sig upp á eigin
skóreimum ..."
Róbert Bennett, forstöðumaður
tæknistofnunarinnar IDU
(Industrial Development Unit) 1
Húll fjallaði um menntun fiski-
skipstjóra á FAO-ráðstefnunni,
sem haldin var hér í Reykjavík
1 maí á síðastliðnu ári. Hann
segir í erindi sem hann lagði
fram, meðal annars:
„Tækniframfarir siðustu 15-20
ára í skipagerð, fiskileitartækj-
um, veiðarfærum og veiðarfæra-
útbúnaði, vélbúnaði á dekki og
ýmsum öðrum nýjum útbúnaði
um borð — hafa leitt i ljós
áberandi gjá milli tækniþróun-
arinnar og kennslu skipstjórn-
armanna, sérstaklega á fiski-
skipum ..."
Bennett lýsti þannig þeirri
kennsluaðferð, sem fiskiskip-
stjórar flestra þjóða eiga við að
búa:
„Það má heita regla hjá flest-
um fiskveiðiþjóðum, að sjómaður
verði að vinna sig upp úr
hásetastöðu og upp í skipstjóra-
stöðuna um borð í skip-
inu sjálfu. Þessi aðferð hefur
marga ókosti. Til dæmis þann,
að þekking nemendans fer eftir
þekkingu skipstjórans, sem
hann er með hverju sinni og
ekki sízt vilja skipstjórans til að
kenna nemandanum eða stýri-
manni sínum."
Það sem fyrir Róbert Bennett
vakir með þessum málflutningi
er að sýna fram á réttmæti
þeirrar hugmyndar tæknimann-
anna í Húll, að kenna fiskiskip-
stjóraefnum í landi með full-
komnu eftirlikingakennslukerfi
(training simulatorsystem) í
tengslum við tölvu. Húllararnir
hafa í þessu skyni smíðað sér
eftirlíkingu af brú með öllum
helztu fiskileitar- og hjálp-
artækjum sem fiskiskipstjóri
þarf að vinna með á veiðunum,
tengt tækin tölvu, sem þeir mata
með breytilegum viðfangsefnum
eða verkefnum likt og um eðli-
legar aðstæður væri að ræða.
Verkefnin tóku þeir upp á segul-
bandsspólur við veiðar hér og
þar á Norður-Atlantshafi. Nem-
andanum berast upplýsingar úr
útvarpinu um veðrið, upplýsing-
ar um taisstöðina frá öðr-
um skipum um, hvað þau séu
að aðhafast, lóðningar á fisksjá
og ekkólóð, togátak á virana,
hraða skips og stefnu og hann
fær skeyti frá útgerðinni um
markaðshorfur o. s. frv. Hann
stendur svo þarna i brúnni við
fiskidokkuna í Húll með öll
tækin i gangi, eins og hann
væri úti á fiskislóðinni og á nú
að taka ákvarðanir um hvernig
haga skuli veiðunum. Þegar
hann hefur tekið sínar ákvarð-
anir, eru spilaðar fyrir hann aðr
ar segulbandsspólur, sem lika
voru teknar upp á miðunum og
sýna þær honum hvað toppfiski-
skipstjóri gerði við þessar sömu
aðstæður.
Róbert Bennett ræddi lítils-
háttar í erindi sínu um verkefni
fiskiskipstjórans. Hann stikl-
aði á stóru og nefndi aðeins til,
það sem beinlínis kom við veið-
um en sleppti öllu skipstjóra-
starfinu i sambandi við
færslu skipsins og öðru sem að
yfirstjóm lýtur. Verkfræðing-
amir og tæknimennirnir hjá
IDU eru sjálfir margir vanir sjó
menn, þeir státa sig af að eiga
innan stofnunarinnar eina 25
tæknimenntaða menn, sem jafn-
framt eru allvei þjálfaðir sjó-
menn — þessir menn em mikið
um borð í fiskiskipum á veiðum,
I menntun fiskiskipstjóra sitanda
Rússar mjög framariega, þó að
þaS orki tvímælis, hvort þeirra
aðfeTð sé ekki fuÚmikil
„skólaaðferð". Það er engum
vafa undi'rorpið að skólar og
skólaskip veita mönmum mikla
kunmáttu, en það næsrt. ekki
hinm rétti „andi“, sem er eitt
meginatriði fisfkimennsku, með
þeirri aðferð.
I Múrmansk eru starfræktir
tveir sjómannaskólar, og geta
samamlagt verið þar við nám uim
2000 nemendur í einu. Á götum
borgarinnar getur oft að líta
unga menin, sem eru kiæddir
svörtum einkennisbúningum
með gylltum borðuim. Þetta eru
nemendur við sjómannaskólana.
Æðri skólinin af þessum tveim
akóluim útskrifar skipstjóra,
yfirvélstjóra, yfirraffræðinga og
fyrstu stýrimenn Skólinn starf-
ar í þremur megindeildum: sigi-
ingafræðideild, véladeild og raf-
magnsdeild. Nemendafjöldinn í
skólaraum er um 800 manns.
Allir, jafnt karlar sem konur,
fá aðgarag að þessum skóla eftir
18 ára aldur og fram að 26 ára
aldri og mieð undÍTbúnings-
rraenntun, sem svarar gagnfræða-
einkum á Norður-Atlantshafi.
Þeim ofibýður það starf sem lagt
er á skipstjórann. Róbert Benn-
ett sagði um þetta í erindi sinu:
„Okkur varð fljótlega ljóst,
að meginástæðan fyrir þeim
mun, sem er á afla einstakra
skipstjóra, þó að um sömu
skipagerð og tækjaútbúnað sé
að ræða, lá í hæfileikunum til
að draga ályktanir af þeim
mörgu þáttum, sem áhrif hafa á
veiðarnar og taka verður með í
reikninginn hverju sinni. Það er
ekki aðeins um skipulagsatriði
að ræða (strategical basis), svo
sem hvar eigi að hefja veiðarn-
ar, hvenær borgi sig að flytja
sig til á slóðinni og þar fram
eftir götunum, heldur einnig
hvernig farið er að veiðunum
(tactical basis) — svo sem hve-
nær eigi að hífa upp, hvenær
að dýpka eða grynnka á sér,
hvenær skipta yfir, og svo
framvegis. Upplýsingarnar sem
skipstjórinn vinnur úr koma
viðs vegar frá. Skipstjórinn
verður að vinna úr upplýsing-
um frá öðrum skipum, veður-
spánni, kortum, fiskileitartækj-
um og fjölmörgum öðrum upp-
lýsingum, sem berast honum
stöðugt, og loks verður hann að
vinna úr eigin þekkingu og
reynslu á veiðum á tiltekinni
fisiki'sflóð við tiliteiknar aðstæður.
Til þess að flækja þetta allt enn
meira, bætist það við, að skip-
stjórinn verður að hafa í huga
markaðshorfur, hvenær eigi að
selja og hvaða fisk hann eigi
heizt að ieggja áherzlu á að
veiða hverju sinni . . ."
„Allt er þetta svo margþætt,"
segir Bennett loks, „að það er
ekki nein furða, sú staðreynd,
prófi og fulla líkamshreysti. Það
er samkeppnispróf iran í skól-
aran. Þeir unglingar, sem hafa
verið til sjós, þegar þeir sækja
um skólavist, sitja að öðru
jöfrau fyrir.
Þetta er 5)4 árs skóli og
kennslugreinarnar fyrstu tvö
árin þær sömu og í sovézkum
tækniskólum, það er stærð-
fræði, eðlisfræði, efnafræði og
undirstöðuatriði rafmaigrasfræð-
innar, styrkleiki ýmissa efna,
teikning til hagnýtra nota og
svo framvegis. Að liðnum tveim-
ur árum er farið að þjálfa nem-
endurna um borð í 7.550 tonna
skipi, sem var móðurSkip, en nú
notað sem Skólaskip.
Þetta skip fer víða og kemur
á ýmsar hafnir tii að leyfa nem-
endunum að sjá sig um og eru
þetta eins konar kurteisisheim-
sókndr.
Á þriðja ári er tekið að þjálfa
raemiendur í raunhæfu starfi um
borð í fiskiskipum, aðra en þá,
sem eru að nema vélfræði, á við-
gerðarverkstæðum. Skólanám-
inu lýkur síðan rraeð burtfarar-
prófi og réttindaskírteiná.
Við skólann stanfa margir há-
lærðir menn, prófessorar og
að það þarf orðið afburðamenn
til að ráða við þetta."
Þessi kennsla með fullkom-
inni eftirlíkingu í landi, er ekki
að fullu komán i gagnið hjá
Húllmönnunum. Þeir hafa að
vísu smíðað brúna í hominu á
vörugeymsluhúsi á dokkubakk-
anum (ef við réðumst í eitthvað
þessu líkt yrði hér steyptur
milljónakassi og ekkert yrði
eftir til tækjakaupa) — og kom-
ið þar fyrir tækjum, en tölvu-
kerfið var ekki orðið virkt, þeg-
ar ég var þama og þeir sögðu
Norðmenn í Bergen komna
lengra áleiðis i þessari eftirlík-
ingaraðferð.
Þegar ég var úti á togaran-
um Sigurði i sumar fékk ég þá
hugmynd, hvort ekki væri gott
fyrir Stýrimannaskólann að
eiga segulhandsspólur með itar-
legri lýsingu á starfi skipstjóra
á okkar helztu veiðum — tog-
veiðum síldveiðum — neta-
og línuveiðum —-
Inn á þessar spólur þyrfti að
tala þaulkunnugur maður, sem
vissi nákvæmlega, hvað lægi að
baki, hverju sinni, hverri at-
höfn skipstjórans. Skipstjóri
i starfi getur ekki lýst nema
takmarkað hugsun sinni og or-
sökum til aðgerðanna. Maður-
inn, sem talar inn á spóluna þarf
því að geta sig nákvæm-
lega í spor skipstjórans, rakið
þau rök, sem liggja til hvers og
eins. Af hverju eykur skipstjór-
inn eilitið ferðina núna eða
minnkar, af hverju hnikar hann
örlítið til stefnunni, af hverju
gerir hann þetta oig af hverju
hitt? . . . Nákvæm skýrsla af
þessu tagi af starfi fiskiskip
stjóra frá því hann lætur úr höfn
og þar til hann kemur í höfn að
enduðum veiðitúr, væri ekki að-
eins fróðleikur fyrir skipstjóra-
efni heldur og mikill sögulegur
fróðleikur.
Flestir hásetanna á dekk-
inu vita aðeins lítáð eitt
um allt starf fiskiskipstjóra
i brúnni og nemendurnir
í Stýrimannaskólanum því ekki
þekktir vísiindamenn, bæði á
sviði siiglingafræði og vél-, verk-
eða rafmagnsfræði. Þessi skóli á
að sjá fidkiflotanuim á Norður-
At'laratshafi, Eystrasatti, og á
Kyrrahafi fyrir fisktenönraum.
Margir af nerraendum þessa
itekáLa eru raú orðrair leiðandi
Skipstjórar, til dæmis er flot-
anum á norðurslóðum stjómað
af Dimitri Kalyugi, en hann tók
próf frá þessum Murmansk
Skóla.
Hinn sjómannaskóliiran í Mur-
mansk keranir svipuð fög en er
einu og hálfu ári styttri. Prá
þeim skóla geta meran orðið
sigl ingaf ræðiragar, útvarpsvirkj -
ar og vélvirkjar, og þar eru
nemendur um þúsumd.
Mikil áhertela er lögð á „prak-
tiska“ námið hjá þessum nem-
endum, og þeir eru bæði látnir
vera mikið af tíma sínium um
borð í skipum og eins fer nám-
ið mikið fram í vinnustofum þar
sem komið er fyrir tækjum og
vélum, einis og tíðkast um borð
í fiskibátum og fiskiskipum.
Unglingar, 15 ára og eldiri, hafa
rétt ti'l iraragöngu í þennan skóla.
Enska er kennd allan námstím-
ann.
heldur, þar sem þeir eru komn-
ir beint af dekkinu i skólann.
Hvað mikið þeir vita, eftir að
hafa verið stýrimenn og eiga
sjálfir að taka við, er svo und-
ir haelinn lagt, eins og Bennett
bendir réttilega á. Það fer eftir
skipstjóranum, sem þeir eru hjá.
Rétt er að taka það fram, að
hérlendis held ég að flestir séu
sammáia um, að kennsla í landi,
hversu vel sem hún líkist raun-
veruleikanum, getur aldrei
komið í stað reynslunnar um
borð, heldur til viðbótar. Skip-
stjóraefni verður eftir sem
áður að vinna sig upp af dekk-
inu og upp í brú, hörðum hönd-
um. Þar gildir gamla spakmæl-
ið, að enginn verður óbarinn
biskup. Skipstjóraefni gæti
tekið hið ágætasta skipstjórnar-
próf í skóla, þó að það vantaði
aðra nauðsynlega hæfileika
skipstjóra, svo sem kjark og
snarræði í hugsun, þrek, dugn-
að og kapp. Aðferðir Rússanna,
sem eru um margt til fyr-
irmyndar í kennslu skipstjóm-
armanna — þeir hámennta skip-
stjóra í skólum og á skólaskip-
um — eru að sögn ekki eins
árangursríkar og kerfið bendir
til. Þar vantar kannski einn snar
asta þáttimn: þann að byggja upp
hörku og dugnað með því að
láta unglirag vinna við raunveru-
legar aðstæður í stað dundurs um
borð í skólaskipum. —
Það er ekki einskisvert að
unglingurinn byrji að gutla með
honum afa, gömlum og reyndum
karlinum, og vinna síðan við
misjafna aðbúð í nokkur ár á
dekkinu á hinum ýmsu fleyt-
um.
Við megum aUs ekki kasta
okkar gömlu og hefðbundnu að-
ferð, heldur bæta hana. Það
hlýtur að vera okkar gamla að-
ferð að ala fólkið upp um borð og
á fiskislóðinni, sem veldur því,
að útlendingar spyrja stöðugt:
— Það er sama, hvað við búum
skip okkar góðum tækjum, þið
fiskið alltaf mest við Island og
slys eru fátíðust hjá ykkur.
SKÓLAGJALD ER EKKERT
Eiras og að líkum lætur, er
þarna ekkert skólagjaM. Nerni-
eradur búa í svefnskákum og á
tvegigja ára fresti fá þeir ein-
keranisbúninga og tvisvar á ári
vtemuföt. Yfte-hafniir, kuldaúlpur,
nærföt og yfirieitt hvaðeina,
sem uraglingarnir þurfa til sín,
er þeim fengið í hendur. Það eru
einar þrjár máltíðir á dag, og
nemer.dur í æðri sjómarana-
Skólan-uim fá 10 rúblrar á miéuniiði
í vasapeninga, en í lægri sfeól-
anum fá nemendurrair 6 rúMur.
Skólarrair leggja til keranslu-
bækurmair og stílabækur og
þess háttar.
Það er í bá-ðum skólumium vd
séð fyrir raemenduim í frístund-
um þeinra. Þeir hafa skóla-
hljómsveitir, dansara og sön.gv-
ara og margs konar skólalið í
íþróttum, og þau vekja oft mikla
athygii í Múrmansk. Stúderat-
arnir í æðri skólaraum hafa
kapplið í ekki færri en 14 más-
miumandi íþróttagreiraum og 10
listgreina hópa.
Báðir ekóiamir reka bréfa-
námskeið og þar er hægt að lesa
fleiri fög en í skóllumum sjálfum.
Auk þess er hægt að fá sér-
Framliald á bls. 24.
Rússneska
aðferðin