Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ, MÍÐVTKUDAGUR 21. APRÍL 1971

*
Ogleymanlegt
að fylgja
Flateyjarbók
og Sæmundar
Eddu til skips
á Hólminum
Samtal við Sigurð
Bjarnason, sendiherra
í Kaupmannahöfn
t>AÐ hefur vissulega verið lærdómsríkt
og ánægjulegt að fylgjast með síðasta
þætti handritamálsins það rúma ár, sem
liðið er frá þvi að ég tók við sendi-
herrastarfi hér. Eitt fyrsta embættis-
verk okkar Ólafar var að vera viðstödd
dómsuppkvaðningu í málinu í Eywtri-
landsrétti 13. marz í fyrra. Sá dómur
gekk eins og kunnugt er danska mennta
málaráðuneytinu og okkur Islendingum
í vil. Meirihluti réttarins taldi, að ráðu-
neytið væri ekki skaðabótaskylt gagn- .
vart Árnasafni. Þessum dómi áfrýjaði
stjórn stofnunarinnar til Hæstaréttar,
sem staðfesti dóm landsréttarins að
öðru leyti en því, að bætur skyldu
greiddar fyrir hluta Islands af legati
Árna Magnússonar samkvæmt lögunum
um afhendingu handritanna. En danska
stjórnin ákvað strax að sækja um fjár-
veitingu til að greiða þessar bætur.
Hæstaréttardómurinn var kveðinn upp
18. marz sl. og þar með var endir bund-
inn á málaferlin um afhendingu hand-
ritanna. Ríkisstjórn Danmerkur hafði
unnið algeran sigur í viðureigninni við
stjórn Árnasafns. Enda þótt þessi mála-
ferli. væru innanrikismál Dana fylgd-
umst við Islendingar auðvitað með
þeim af miklum áhuga og eftirvænt-
ingu. Sigur dönsku stjórnarinnar var
jafnframt okkar sigur. Með fullgildingu
samningsins frá 1965 um afhendingu
handritanna er málið komið heilt í höfn.
Bollaleggingar um að stefna þvi fyrir
Mannréttindadómstól Evrópuráðsins
verða varla teknar alvarlega.
Þannig komst Sigurður Bjarnason,
fyrrum þingforseti og nú sendiherra ís-
lands í Kaupmannahöfn m. a. að orði
er Morgunblaðið hitti hann að máli sl.
sunnudag og bað hann að segja sitt álit
á síðasta stigi handritamálsins.
— Finnst þér ekki ánægjulegt að vera
sendiherra hér þegar fyrstu handritin
fara heim og samningurinn um afhend-
ingu handritanna kemur tU. fram-
kvæmda ?
— Vitanlega þykir mér vænt um að
eiga hlut að svo miklum og giftusam-
legum atburðum í sambúð Islendinga og
Dana. Þó er mér ofar i huga starf fyr-
irrennara minna hér að þessu mikla
máli, starf íslenzkra og danskra stjórn-
málamanna og fjölmargra vina okkar
hér i Danmörku.
— Við, sem áttum sæti á Alþingi þá
áratugi er handritamálið var fyrst og
fremst í deiglunni munum einnig minn-
ast þess með gleði og þakklæti að hafa
átt okkar þátt í að marka stefnuna af
Islands hálfu í þessu mikla menningar-
máli.
— En þess má enginn ganga dulinn,
að það eru réttlætistilfinning og víðsýni
Dana, sem réðu úrslitum í þessu máli.
— Hvernig fannst þér að hlýða á mál-
flutninginn í handritamálinu fyrir
Hæstarétti?
— Það var mjög lærdómsríkt. Færir
og mikilhæfir lögfræðingar fluttu málið
fyrir báða aðila, Árnasafn og mennta-
málaráðuneytið. H. G. Carlsen, málflutn
ingsmaður Árnasafns, flutti nærri 7
kist. frumræðu, sem flutt var á tveim-
ur dögum. Vitnaði hann mikið í alis
konar fræðirit um eignarrétt og eignar-
nám. Var ræða hans afar fróðleg frá
lögfræðilegu sjónarmiði. Poul Schmidt,
kammeradvokat, málflutningsmaður
ráðuneytisins, var miklu stuttorðari.
Frumræða hans stóð aðeins hálfu
þriðju klst. Var ræða hans skýr og
gagnorð.
— Hver voru fyrstu viðbrögð þín,
þegar þú fréttir um dómsúrslitin í
Hæstarétti?
-— Málflutningurinn stóð í þrjá daga.
Hann hófst 10. marz og lauk 12. marz,
sem var föstudagur. Gert var ráð fyrir,
að dómur yrði kveðinn upp úr 20. marz.
En Hæstiréttur lauk meðferð málsins
og kvað dóm sinn 18. marz um hádegis-
bil. Engir voru viðstaddir dómsupp-
kvaðningu nema tveir eða þrir blaða-
rnenn. Skrifstofa kammeradvokatsins
hringdi samstundis til min og tilkynnnti
mér úrslitin.
— Auðvitað urðum við í sendi-
ráðinu glöð og fegin. Ég sendi
utanríkisráðuneytinu tafarlaust skeyti
og pantaði hraðsamtöl við Jóhann Haf-
stein, forsætisráðherra og Gylfa Þ.
Gíslason, menntamálaráðherra, og
skýrði þeim frá úrslitum málsins.
— Hvernig var athöfnin í Kristjáns-
borg þegar afhendingarsamningurinn
var fullgiltur?
— Athöfnin var látlaus, en markaðist
af einlægum feginleik og gleði, bæði
okkar Islendinganna og Dananna.
— Hefur sendiráðið orðið vart við við-
brögð dansks almennings vegna mála-
lokanna?
— Já, töluvert. Við höfum fengið
bréf, skeyti, jafnvel blómasendingar,
með heillaóskum og vinarkveðjum.
Þessar kveðjur hafa lýst einlægum hlý-
hug I garð Islands og íslenzku þjóðar-
innar.
— Ég get ekki stillt mig um að segja
frá einni þessara kveðja. Sendiráðinu
hafði borizt munnlega heillaósk frá gam
alli konu, ekkju C. P. O. Christiansens,
lýðháskólastjóra Grundtvigsskólans. En
hún liggur mikið veik í sjúkrahúsi.
Maður hennar var einn af áhrifamestu
forystumönnum lýðháskólastjóranna,
sem sendu skorinorðar áskoranir til
þjóðþings Dana um að afhenda Islend-
ingum handritin.
— Mér fannst árnaðarósk þessarar
veiku konu svo hlý og elskuleg, að við
sendum henni blómvönd og einlægar
þakkir fyrir stuðning hennar og manns
hennar við íslenzka málsstaðinn í hand-
ritamálinu.
— Nokkrum dögum seinna barst mér
bréf írá syni frú Christiansen, J. C3hr.
Christiansen, svohljóðandi:
„Móðir mín, frú Margrethe Christian-
sen, hefur beðið mig að láta í Ijós við
yður innilegt þakklæti fyrir hin fögru
blóm, sem henni bárust frá yður að
sjúkrabeði hennar í Lyngby spítala.
Engar kveðjur, sem henni hafa borizt
I hinni löngu og þungbæru sjúkralegu
hennar, hafa haft eins mikil áhrif á
hana og þessi kveðja frá yður. Það eru
svo mörg ár liðin síðan barátta hófst
fyrir afhendingu handritanna, að móður
minni kom það fullkomlega á óvart að
munað væri eftir þætti C. P. O.
Christiansens og hennar i því máli. Af-
staða þeirra til handritamálsins svipti
þau jafnvel vinum og veikti aðstöðu
þeirra á ýmsa lund. En þau drógu aldrei
i efa réttmæti þess að skila Islending-
um aftur því, sem þau töldu að tilheyrði
Islandi með réttu. Ég hefði getað unnt
föður mínum að lifa það, sem nú er að
gerast.
Ég er þess vegna margfaldlega þakk-
látur yður og ríkisstjórn yðar fyrir það,
að þér munduð eftir móður minni og
senduð ljósgeisla frá hennar kæra og
fjarlæga íslandi að sjúkrabeði hennar.
Með kærri kveðju,
yðar einlægur,
Jac. Chr. Christiansen.“
— Þetta bréf er glöggur vottur þess,
hve hlýlega margir Danir hugsa til ís-
lenzku þjóðarinnar.
— Þið hjónin voruð viðstödd þegar
danska herskipið lagði úr höfn með
Flateyjarbók og Sæmundar-Eddu.
Hvaða tilfinningar voru þér þá helzt í
brjósti?
— Þakklæti og virðing fyrir þeirri
staðreynd, að sagan endurtekur sig.
Árið 1656 kom Flateyjarbók til Kaup-
mannahafnar sem gjöf frá Brynjólfi
biskupi Sveinssyni til Friðriks III. kon-
ungs Danmerkur og Islands. Árið 1662
fluttist Sæmundar-Edda hingað af sömu
ástæðum. Á fjórða hundrað ár hafa
þessar gömlu skinnbækur, sem geyma
sál og sögu íslands, raunar allra Norð-
urlanda, haft viðdvöl hér. Nú eru þær
á heimleið. Þegar þetta samtal okkar
birtist verða þær komnar heim yfir
íslandsála.
— Það verður ógleymanlegt að hafa
fylgt þessum þjóðardýrgripum okkar
til skips á „Hólminum“ í Kaupmanna-
höfn og tekið á móti þeim i Reykja-
víkurhöfn fimm dögum síðar.
— Hvað viltu segja um þitt nýja starf
og eins árs dvöl í Danmörku?
— Það hefur verið nóg að gera hér
þennan tíma. Ýmsir merkir atburðir í
sambúð þjóðanna hafa gerzt á þessu
tímabili. Fyrst heimsókn forseta Is-
lands og frúar hans, sem tókst mjög
vel og varð íslandi til sóma. Síðan
opnun og rekstur íslandshússins og nú
loks endanleg niðurstaða í handritamál-
inu.
— Þá er það einnig þýðingarmikið, að
landanir íslenzkra fiskiskipa hafa stór-
aukizt hér á sl. ári, sala á lambakjöti
eykst og aðrir viðskiptamöguleikar
glæðast. Islenzkir iðnrekendur hafa
haldið hér sýningar og ný verzlunar-
tengsl skapazt. Á það verður að leggja
mikla áherzlu í framtíðinni. Stór is-
lenzk listsýning stendur yfir hér. Sam-
vinna fslendinga og Dana á sviði ferða-
mála eykst. Starfsemi P',lugfélags Is-
lands og Loftleiða á stórkostlegan þátt
í sterkum og lifandi tengslum milli
þjóðanna. Mjög vaxandi áhuga verður
hér vart á ferðum til Islands. Gullfoss
þekkja allir.
— Að lokum vil ég taka fram, að
við Ólöf hlökkum til að koma heim og
taka þátt í handritahátíðahöldunum.
mm