Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRlL 1971
N:r

„Mildasta
leiðin var sú
eina rétta“
— segir Erik Eriksen
fyrrverandi forsætis-
ráðherra Dana
Erik Eriksen fyrrverandi forsætisráð
herra Dana, er flestum íslendingum að
góðu kunnur, sem mikill og sannur bar-
áttumaður okkar i handritamálinu. Um
síðustu helgi hitti fréttamaður Mbl.,
Eriksen að máli i Óðinsvéum, sem eru
um 20 km frá Svendborg, þar sem for-
sætisráðherrann fyrrverandi rekur nú
stóran búgarð. Þrátt fyrir að Eriksen
hafi beðizt undan endurkjöri við síð-
ustu kosningar og hætt þingmennsku,
er hann önnum kafinn maður og sífellt
á þönum, þannig að erfitt getur verið
að mæla sér mót við hann, en á endan-
um var ákveðið að fréttamaður Mbl.
færi með hraðlest frá Kaupmannahöfn
til Óðinsvéa og hitti Eriksen á braut-
arstöðinni þar kl. 16.23. Þá ætti hann
lausan klukkutíma. Þetta fór allt
skv. áætlun og viðtalið hófst í veitinga-
salnum á Grand Hotel yfir glasi af
tunnubjór, sem Eriksen bauð upp á.
— Hvenær hófuð þér afskipti af
handritamálinu ?
— Það þarf að fara langt aftur í tím-
ann til að komast að því. Það má segja,
að ég hafi haft áhuga á handritamál-
inu frá þvi að ég fyrst byrjaði í undir-
búningsskóla, því að þá voru okkur
sagðar sögur af víkingum og kempum,
úr Islendingasögunum. Ég held að ég
ýki ekki, er ég segist hafa vaxið úr
grasi með Islendingasögunum. Héraðið,
sem ég fæddist og ólst upp í, var mikið
samnorrænt menningarhérað og börnin
voru alin upp í samnorrænum anda og
þar á meðal auðvitað vináttu til Islands.
— Hvernig háttaði málum, þegar þér
voruð forsætisráðherra á árunum 1950
—1953, var handritamálið til umræðu
þá?
—Já, það var oft á dagskrá, þótt
ekki væri það í sjálfu þinginu. Við
ræddum málið frá öllum hliðum og má
segja, að við höfum verið að undirbúa
jarðveginn, en það voru ýmsir erfiðleik
ar i veginum, sem þurfti að yfirstíga.
— Mynduð þér vilja skýra það nán-
ar?
— Persónulega efaðist ég aldrei um
farsæla lausn málsins, það var aðeins
tímaspursmál, hvenær lausnin fengist.
Hinn almenni borgari í landinu hefur
alltaf verið hlynntur því að Islendingar
fengju handritin aftur. Það vissu allir,
að þau höfðu verið skrifuð á Islandi og
að þar voru hin einu sönnu heimkynni
þeirra. Á hinn bóginn voru það svo vis-
indamennirnir, sérfræðingarnir, sem
máttu ekki heyra á afhendinguna minnzt.
Ég skil þessa eldgömlu bókaorma vel,
þeir voru búnir að liggja yfir skrudd-
unum og grúska í þeim í áratugi og svo
átti allt i einu að fara að taka handrit-
in af þeim. Þetta viðhorf gerbreyttist,
þegar Ijósmyndun handritanna kom til
sögunnar, og ljóst var að það var yfir-
leitt auðveldara að vinna að rannsókn-
arstörfum eftir ljósmyndum. Svo var
annað, sem taka varð með í reikninginn
fyrir 20 árum og það var sambandið
milli Islendinga og Dana. Mörgum Dön-
um gramdist það, þegar Islendingar
sendu öldruðum konungi skeyti og lýstu
því yfir að þeir ætluðu að stofna sjálf-
st.ætt riki. Það er rétt að það var gert
miklu meira úr þessu, eins og oft vill
v;rða, en það særði ýmsa, að íslending-
ar gerðu þetta, meðan Danmörk var her
n’imið af Þjóðverjum. Þetta og ýmislegt
annað, gerði það að verkum, að það var
rv uðsynlegt að flýta sér hægt.
— Hver var bezta leiðin?
— Viðræður og aftur viðræður og
undirbúningur. Ég veit ekki hversu oft
ég bað Sigurð Bjarnason núverandi
sendiherra ykkar i Kaupmannahöfn, að
yna að fá Islendinga til að tala ekki
svona mikið og hátt um málið. Þá var
mildasta leiðin sú eina rétta, eins og oft
vill vera.
— Hverjir voru beztu samherjar yð-
ar?
— Það er svo mörg nöfn að nefna, að
ég veit ekki hvort það er rétt að byrja,
en þó held ég að mér sé óhætt að nefna
þá sérstaklega, Jörgen Jörgensen fyrr-
verandi kennslumálaráðherra og K.B.
Anderson, fyrrverandi kennslumálaráð-
herra. Ég vil einnig taka það fram, að
þegar Sigurður Nordal var sendiherra
þá lagði hann mikið af mörkum, með
því að undirbúa jarðveginn á klókan
og skynsamlegan hátt, en á þeim tima
þarfnaðist jarðvegurinn slíks undirbún
ings, því að eins og máltækið segir „ekki
tína ávöxtinn, fyrr en hann er full-
þroskaður". Það má heldur ekki láta
undir höfuð leggjast að nefna lýðhá-
skólahreyfinguna, því að hún hefur átt
sinn stóra þátt í þessu máli, og þá eink-
um hér áður fyrr. Þá var nauðsynlegt
að fara að öllu með gát, og taka ekki
of sterkt til orða, til að særa ekki and-
stæðingana.
— Eignuðust þér óvini vegna hand
ritamálsins ?
— Nei, enga persónulega óvini. Það
var að vísu oft tekið hressilega til orða,
en ekki svo að það leiddi til fjandskap-
ar.
— En vini?
— Já, ég eignaðist marga góða vini
og minningarnar eru margar og dýrmæt
ar. Ég minnist þess t.d. einu sinni er ég
var á íslandi fyrir nokkrum árum og
var á leið frá hótelinu mínu, kom til
mín kona og færði mér forkunnarfagr-
an blómavasa, með gríðastórum blóm-
vendi í. Á vasann voru máluð þessi orð
„Guð blessi yður. Með þakklæti fyrir
allt sem þér hafið gert fyrir ísland I
handritamálinu." Ég eignaðist líka
marga góða vini á Islandi meðal stjórn-
málamanna úr öllum flokkum og ég
minnist hinna mörgu viðræðufunda með
mikilli gleði. Hjá þeim nam ég mikil-
vægan fróðleik, sem ég gat notað í rök-
ræðum við mína eigin landsmenn.
— Nú er stundin runnin upp og
fyrstu handritin eru á leið til íslands.
— Já, og það er mikil gleðistund. Hér
er um að ræða atburð, sem vart á sér
hliðstæðu í veraldarsögunni. Þessar
tvær litlu þjóðir sameinast í vináttu á
þessari stundu og láta allar slæmar til-
finningar lönd og leið. Málið er komið
í örugga höfn og ég held að þeir, sem
roru á móti afhendingunni muni sjá
það, að Danmörk verður ekki fátækari
við að skila handritunum, heldur þvert
á móti miklu auðugri, því að hún skap-
ar sér svo mikla góðvild með afhend-
ingunni.
— Hlakkið þér til Islandsferðarinn-
ar?
— Já, ég hlakka alltaf til að koma til
Islands, en nú er það stóra stundin,
sem runnin er upp. Á slíkum stundu
vill maður verða viðkvæmur og ég
sakna þess mest að tveir látnir vinir
minir, forsætisráðherrarnir Bjarni
Benediktsson og Ólafur Thors, skyldu
ekki fá að lifa þessa stund, en ég held
ekki að þeir hafi nokkurn tima efazt
um farsælar málalyktir.
— Eitthvað að lokum?
— Ég er stoltur yfir að hafa verið
með í handritamálinu. Danir hafa sagt,
handritin voru skrifuð á Islandi og þvi
eiga þau að fara þangað. Það hefði ef
til vill verið skemmtilegra að geta gefið
gjöf, án þess að þyrfti að koma til mála-
ferla, en nú hefur hæstiréttur kveðið
úr um, að handritin skuli heim til Is-
lands og þar með er málinu lokið fyrir
fullt og allt.

:

\ < '
■
Jónas Kristjánsson
Framhald af bls. 13
það er mikil skammsýni þegar íslenzk-
ir menn yppta öxlum með fyrirlitningu
og segja sem svo: Harla lítið varðar
mig um þessar gömlu skinnskræður,
varla fer ég að grúska i þeim! Þess er
raunar ekki að vænta að allir Islend-
ingar gerist handritafræðingar. En
handritin eru hinir fegurstu gripir að
ytri gerð, og vel þess virði að menn
ómaki sig upp í Árnagarð og renni til
þeirra augum. Þó kunna sumir að segja
að slíkt sé hinn mesti hégómi, og litla
fegurð sjái þeir í þessum skorpnu
skinnblöðum. Þá það, hver hefur sinn
smekk. En við slíka forherðingarmenn
vil ég segja þetta að skilnaði: Dæmið
varlega, útskúfið ekki gömlu handrit-
unum. Ef við lesum gamla vísu eða
sögubrot, þá hefur það vissulega varð-
veitzt I handritum, enda þótt við sjáum
það í prentaðri bók, kannski með nú-
tíðar stafsetningu. Ef við heyrum ein-
hvern fróðleik frá íornum timum, um
menn eða atburði, þá eru allar líkur
til að þetta sé komið úr handritum eða
skjölum sem eru næstum einu heim-
ildir okkar um sögu lands og þjóðar.
Ef við tökum okkur sjálf penna I hönd,
þó ekki sé til annars en skrifa vini
okkar sendibréf, þá er orðfæri okkar,
þótt óvitandi sé, mótað af þeim bók-
menntum sem geymdar eru í gömlu
handritunum. Öll nútímamenning ís-
lenzku þjóðarinnar á rætur sínar í þeim
gömlu skinnbókum sem nú koma heim,
eftir langa vist í öðru landi.
'