Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRlL 1971
Fyrsta
frumvarp
mitt sem
ráðherra var
um handritin
— sagði K.B.
Andersen, fyrrum
kennslumálaráðherra,
í viðtali við
Morgunblaðið
K. B. Andersen var kennslumála-
ráðherra Danmerkur, þegar handrita
lögin voru samþykkt í siðara skiptið,
árið 1965. Hann á ekki lengur sæti
Þjóðþinginu, þvi hann sagði af sér þing
mennsku fyrir rúmu ári til að geta tek-
ið við framkvæmdastjórastörfum fyrir
danska jafnaðarmannaflokkinn. Sem
ráðherra hafði Andersen mikil áhrif á
endanlega lausn handritamálsins.
Morgunblaðið heimsótti K. B. Ander
sen i skrifstofu hans i aðalstöðvum
jafnaðarmannaflokksins og ræddi við
hann um handritamálið og þá einkum
um afskipti hans af því. K. B. Ander-
sen sagði:
— Það má segja, að fyrstu beinu af-
skipti mín af handritamálinu hafi byrj-
að árið 1961, en ég átti sæti i nefnd
Þjóðþingsins sem fjallaði um málið. Þá
greiddi ég atkvæði með þeirri lausn,
sem þá varð með samþykkt frum-
varpsins um afhendingu handritanna.
— Eftir samþykkt laganna komu
fram óskir um það, að framkvæmd lag-
anna yrði frestað þar til nýjar kosn-
ingar hefðu farið fram í Danmörku,
einkum vegna ákvæðanna um eignar-
nám. Kosningarnar fóru svo fram 22.
september 1964.
— Nokkrum dögum eftir kosningarn
ar varð ég kennslumálaráðherra í ríkis
stjórn þeirri sem Jens Otto Krag mynd
aði.
— Fyrsta lagafrumvarpið, sem ég
fjallaði um sem ráðherra, var frum-
varpið um afhendingu handritanna, sem
leggja átti fyrir þingið aftur.
— Fljótlega eftir myndim ríkisstjórn
arinnar áttum við Krag fund með
Stefáni Jóhanni Stefánssyni, þáverandi
sendiherra íslands í Kaupmannahöfn.
Á þessum fundi skýrði ég frá þvi, að
ég væri reiðubúinn með frumvarpið og
það yrði lagt fram stráx og þingið
kæmi saman eftir kosningarnar.
— Það varð svo og frumvarpið um
afhendingu handritanna var fyrsta
frumvarpið sem ég lagði fram i Þjóð-
þinginu sem ráðherra. Þá hófst mikil
deila um málið og urðum við að leggja
mikla vinnu fram allan veturinn, en á
stundum var fjör í hlutunum.
— Aðalandstaðan gegn frumvarpinu
kom frá vísindamönnunum, en einnig
nokkrum stjórnmálamönnum. Helzti
andstæðingurinn meðal stjórnmála-
manna var Poul Möller, einn helzti leið
togi íhaldsmanna.
— Ég get sagt frá skemmtilegri sögu
í þessu sambandi um ferð dönsku full-
trúanna á þing Norðurlandaráðs í
Reykjavík árið 1965, þegar deilurnar
um handritamálið voru enn í algleym-
ingi.
.— Ég man það, að v/ð Erik Eriksen,
fyrrum forsætisráðherra, og Poul Möll
er fengum herbergi á Hótel Sögu, sem
er ágætt hótel. Við Erik Eriksen feng-
um stór og rúmgóð herbergi, en Poul
Möller hafði af einhverjum ástæðum
fengið mjög lítið. Poul Möller hafði orð
á þessu og kvartaði undan herbergi
sínu. Erik Eriksen, sem er mjög
spaugsamur maður, sagði þá við Möll-
er: „Láttu þér ekki koma til hugar
annað, en að íslendingar ætli sér að
launa þér lambið gráa með þessu."
— Ríkisstjórn Krags stóð einhuga á
bak við frumvarpið um afhendingu
handritanna. Það gerðu allir sem einn
í þingflokki jafnaðarmanna. 1 öðrum
flokkum voru skoðanir skiptar.
— Ég vil taka það fram, að Erik
Eriksen, sem er gamalreyndur ráð-
herra, var mér nýgræðingnum í ráð-
herraembætti mjög hjálplegur. Sem
dæmi um einlægan vilja hans um að fá
frumvarpið samþykkt get ég nefnt, að
mjög harðar deilur urðu i flokki Erik-
sens út af pólitísku máli í Danmörku.
Tveir eða þrír úr flokki hans greiddu
atkvæði með einu af frumvarpi ríkis-
stjórnarinnar og olli það sprengingu I
flokknum og varð sambúð rikisstjóm-
arinnar og þingflokks Venstre mjög
erfið. En þá kom Erik Eriksen til min
og sagði, að ég gæti verið alveg róleg-
ur hvað viðkæmi handritamálinu. Hann
myndi standa fast að baki ríkisstjóm-
inni í þvi máli.
— Það var mjög mikilvægt að fá
handritafrumvarpið samþykkt á þessu
þingi og lagði ég mikla áherzlu á það,
þvi annars hefði málinu enn verið skot
ið á frest
— Það rak einnig mjög á eftir okk-
ur, að Stefán Jóhann Stefánsson bjó
sig undir að láta af embætti sendiherra
í Danmörku og hann hafði unnið mjög
mikið að lausn málsins um árabil. Það
væri því mjög gaman fyrir Stefán Jó-
hann að vita um úrslit málsins áður
en hann léti af embætti. Og það tókst.
Tveimur eða þremur dögum áður en
við kvöddum Stefán Jóhann við skips-
hlið samþykkti Þjóðþingið endanlega
frumvarpið um afhendingu handritanna
til íslands. Lögin voru samþykkt með
104 atkvæðum gegn 58, 3 greiddu ekki
atkvæði og 14 voru f jarverandi.
— Ég vil taka það fram, að margir
þeirra, sem greiddu atkvæði gegn frum
varpinu voru í sjálfu sér ekki mótfalln
ir því að íslendingar fengju handritin.
Þeir voru mótfallnir því formi, sem
frumvarpið gerði ráð fyrir. Andstaða
þessara manna var af ýmsum ástæðum.
— Eftir samþykkt laganna var reynt
að safna undirskriftum um áskorun um
málið. Sú tilraun tókst ekki og tel ég
það mjög gott. Ekki vegna þess, að ég
hafi óttazt úrslit þjóðaratkvæða-
greiðslu, heldur vegna þess að þá hefði
hafizt áróðursbarátta, sem aðeins hefði
valdið skaða og leiðindum.
— Eftir að tilraunin um þjóðarat-
kvæðagreiðsluna fór út um þúfur varð
kyrrð um málið í Danmörku. En ég
minnist þess, að einmitt þegar ég hélt
að málið væri leyst þá varð skyndileg
sprenging vegna þess, að blöðin fengu
pata af trúnaðarskjali i sambandi við
handritamálið og hafði lekið út um það
í Reykjavík.
— Það vildi svo til, að ég átti einmitt
að mæta á fundi þennan dag í nefnd
Þjóðþingsins, sem fjallaði um handrita
málið. Ég man ekki lengur hvað stóð í
þessu skjali, en ég spurði sjálfan mig
hvernig ég gæti brugðizt við þessu,
því það var rétt að trúnaðarskjalið var
til í ráðuneytinu.
— Ég greip þá til þess ráðs, að láta
Ijósrita skjalið og dreifði þvi svo með
al nefndamanna þegar ég kom á fund-
inn og sendi einnig eintök til blaðanna.
En þá lognaðist málið út af, þvi það
var ekkert spennandi lengur við það,
þegar skjalið var orðið opinbert og eng
in leynd yfir því lengur.
— Nú, siðar hófst svo málarekstur-
inn út af þvi, hvort handritalögin væru
brot á stjórnarskránni. Ég efaðist
aldrei um úrslitin, en samt þegar hand-
ritadómurinn féll i byrjun vetrar 1966
hafði ég undirbúið tvenns konar yfir-
lýsingar, sem ég bar í vasanum. Önn-
ur, og sú, sem gefin var út, fjallaði um
staðfestingu Hæstaréttar á lögunum, en
hin um málið, ef dómurinn gengi á móti
okkur. En ég var ekki lengi að fara í
vasann og rífa þá yfirlýsingu í tætlur,
þegar mér bárust úrslitin.
— Afhending handritanna naut stuðn
ings manna úr öllum flokkum. Fyrsta
ríkisstjórnin, sem tók handritamálið
upp, var stjórn Hans Hedtofts. Hér var
norrænt málefni á ferðinni og það var
ekki rétt, að einu áþreifanlegu hlutim-
ir um menningararf Islendinga lægju í
Kaupmannahöfn. Handritin komu til
Danmerkur vegna ríkjasambandsins og
vegna þess að háskóli Islendinga var í
Kaupmannahöfn. Réttur Islendinga til
handritanna var því óvéfengjanlegur.
— Um tíma voru margir sem óttuð-
ust, að afhending handritanna hefði al-
varlegar afleiðingar á alþjóðavettvangi
og hún yrði fordæmi fyrir kröfum um
afhendingu hvers konar menningarverð
mæta. Þessa ótta varð m.a. vart á hin-
um Norðurlöndunum.
— En þessi ótti er algerlega ástæðu-
laus. Handritamálið er einsdæmi og það
er hvergi hliðstæða þess í öðrum nor-
rænum löndum.
— Ég vil minnast á það í sambandi
við lausn málsins, að við lögðum mikla
áherzlu á það, að vísindalegar rann-
sóknir á handritunum gætu farið fram
eftir flutning þeirra til íslands. Enda
er ég þess fullviss að svo verði og að
Islendingar veiti Dönum sem öðrum að-
stöðu til vísindalegra rannsókna í
Reykjavík. Auk þess verða tekin ljós-
rit af handritunum áður en þau verða
flutt til íslands og loks mun unnið að
viðgerð þeirra, svo Islendingar fái þau
í sem beztu lagi.
— Því var haldið fram um tíma, að
Islendingar hefðu ekki stundað vís-
indalegar rannsóknir á handritunum
að neinu ráði í Kaupmannahöfn. Við
létum gera könnun á þessu, meðan deil
an stóð yfir, og það kom í ljós, að það
voru fyrst og fremst Islendingar sem
höfðu stundað handritarannsóknirnar.
— Ég hef aldrei séð Árnagarð full-
gerðan í Reykjavík og það gleður mig
að fá tækifæri til þess við afhendingu
fyrstu handritanna. Ég er sammála
sænskum vísindamanni, sem sagði, að
það gleddi hann að fara til Islands til
að rannsaka handritin, því þar væru
þau í réttu umhverfi og þar ríkti hið
rétta andrúmsloft.
— Þess má geta, að um langt árabil
var búið illa að handritunum hér í
Kaupmannahöfn. Þegar Bomholt var
Framhald á bls. 15