Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1971
11

KiííSsS
....xil
Með lausn
handrita-
málsins er
lokið þætti
lífi mínu
sagði Bent A. Koch
í viðtali
við Morgunblaðið
Fáir eða engir Danir hafa lagt jafn
mikla vinnu af mörkum til að berjast
fyrir málstað Islendinga í handritamál-
inu og Bent A. Koch, ritstjóri Kriste-
ligt Dagblad í Kaupmannahöfn. Þær
eru ótaldar greinamar, sem hann hef-
ur skriíað um handritamálið, og hann
hefur mætt á fundum víða um Dan-
mörku til að rökræða um handritamál-
ið og skýra málstað Islands.
Morgunblaðið hitti Koch að máli í
skrifstofu hans að Frederiksborggade
5, þar sem Kristeligt Dagblad er til
húsa, og ræddi við hann um baráttuna
fyrir lausn handritadeilunnar og þá
einkum um hans þátt í henni.
Bent A. Koch sagði:
— Ég kom til Islands 1 fyrsta sinn I
byrjun sjötta áratugarins, þá ung-
ur blaðamaður, 23 ára að aldri. Ég
hreifst mjög af Islandi og skrifaði marg
ar greinar eftir heimkomuna. Handrita-
málið hreif einnig huga minn.
— Nokkrum árum seinna beitti ég
mér fyrir stofnun nefndar einstaklinga
sem hét á dönsku: „Udvalg i 1957 ved-
rörende de islandske hándskrifter.“
Var ég kosinn formaður nefndarinnar.
Hún leit á það sem sitt meginhlutverk
að fræða almenning í Danmörku um
handritamálið og hafa áhrif á stjóm-
málamenn á þann veg, að Islendingar
fengju handritin til baka.
— Það var engin tilviljun, að ég
fékk áhuga á handritamálinu, því ég
var góður vinur manna eins og C.P.O.
Christiansen og Jörgen Bukdals í
Askov, Poul Ingbergs og margra
fleiri slíkra manna. Ég deildi skoðun-
um með þessum mönnum um, að kóróna
sjálfstæðisbaráttu Islendinga ætti að
vera endurheimt handritanna, þjóðar-
dýrgripanna.
Nefndin starfaði mjög á bak við
tjöldin til þess að hafa áhrif á danska
valdamenn. Ég hafði t.d. nána sam-
vinnu við ýmsa danska kennslumála-
ráðherra og íslenzka sendiherra í
Kaupmannahöfn. Ég tel of snemmt að
skýra frá þessu starfi mínu og nefnd-
arinnar í smáatriðum, en mjög snemma
tókst gott samstarf við H.C. Hansen,
fyrrum forsætisráðherra, og Jörgen
Jörgensen, kennslumálaráðherra.
Þessir tveir menn báðu mig að fara
til Islands árið 1957, óopinberlega að
sjálfsögðu, og kynna mér afstöðu ís-
lenzkra stjómmálamanna. Þegar ég
kom heim lagði ég skýrslu mína fyrir
H.C. Hansen og Jörgen Jörgensen. Síð-
an fór ég sex eða sjö sinnum til Is-
lands, m.a. í þágu þessa málefnis. Ýmsir
islenzkir stjórnmálamenn í öllum
flokkum eru góðir vinir mínir. Vil ég
nefna Bjarna Benediktsson, en hið sorg
lega fráfall hans hafðí mikil áhrif á
mig, Gylfa Þ. Gíslason, sem ég hef haft
mikið saman við að sælda. Úr röðum
Alþýðubandalagsmanna vil ég t.d.
nefna Kristin E. Andrésson.
— Ég hugsa með gleði til samstarfs
míns við Stefán Jóhann Stefánsson,
fyrrum sendiherra í Kaupmannahöfn,
sem einnig varð góður vinur minn.
Hann hefur lýst samvinnu okkar í end-
urminningum sínum og tel ég því ekki
ástæðu til að fara nánar út í það. Ég
minnist einnig með áneegju samstarfs
við Gunnar Thoroddsen, sendiherra, og
nú Sigurð Bjamason, sem gegnir sendi-
herrastörfum í Kaupmannahöfn. Þegar
hvað mest hreyfing var á handrita-
málinu þá kom iðulega fyrir, að við átt
um með okkur daglega fundi.
Bjömstjerne Björnsson segir í einu
kvæða sinna:
Hvem tæller vel, sá
sejrens dag de
tabte slag?
Nú er sigurdagur, en maður á ekki
að gleyma því, að i Danmörku voru
löng og bitur átök um handritamálið.
Mér er vel Ijóst, að það voru þrjár
hliðar á málinu, lagaleg, vísindaleg og
stjórnmálaleg. Það var ljóst, að Islend-
ingar höfðu engan lagalegan rétt til
handritanna. Hinn siðferðilegi réttur
þjóðarinnar var hins vegar miklu ljós-
ari. Sú fullyrðing danskra vísinda-
manna, að Islendingar hefðu ekki not-
afl handritin á vísindalegan hátt, gat
augljóslega ekki staðizt. En það hafði
mjög mikla þýðingu samt, þegar nefnd
mín fékk bandamann í virtri og gáfaðri
vísindakonu, dr. fil. Lis Jacobsen. Hún
skrifaði grein, þar sem hún tók afstöðu
gegn dönsku vísindamönnunum.
— Þegar við lítum til baka til bar-
áttu þessara ára þá vil ég taka fram,
að persónulega hafði ég þá trú, að
handritin færu til Islands, en því er
ekki að neita að á köflum var útlitið
ekki sem bezt.
— Þegar það tókst að fá meirihluta
í Þjóðþinginu fyrir samþykkt hand-
ritalaganna þá lék enginn vafi á því,
að úrslitum réðu skoðanir jafnaðar-
manna á samskiptum þjóða í milli og
þau áhrif, sem lýðháskólahreyfingin
hafði haft á hugarfar dönsku þjóðar-
innar um margra áratuga skeið. Lýð
háskólaihreyfingin studdi sjálfstæðis-
baráttu norrænna þjóða, t.d. Noregs,
íslands og Færeyja, og það er þessi
skoðun um samhug norrænna þjóða,
sem einkennt hefur flokk Jörgens
Jörgensens, De radikale venstre, og
flokk Eriks Eriksens, Venstre. Þess
vegna fékkst svo mikill meirihluti fyr-
Ir samþykkt handritalaganna I Þjóð-
þinginu. Báðir fyrrnefndir stjórnmála-
menn hafa haft náið samstarf við lýð-
háskólahreyfinguna í Danmörku.
— Er nokkur sérstaklega spennandi
þáttur úr handritabaráttunni, sem þú
minnist öðrum fremur?
— Jú, það get ég sagt. Þegar úrslita-
viðræðumar fóru fram í Danmörku um
lausn málsins kom hingað nefnd frá
Islandi og áttu sæti í henni þeir Gylfi
Þ. Gíslason, menntamálaráðherra,
Gunnar Thoroddsen, þáverandi fjár-
málaráðherra, Stefán Jóhann Stefáns-
son, sendiherra, Sigurður Nordal, próf-
essor, og Einar Ólafur Sveinsson, próf-
essor.
— Þessi nefnd kom saman á
d’Angleterrehóteli og það var mikið um
að vera þann dag. Ég hafði samband
við nefndina og Jörgen Jörgensen,
kennslumálaráðherra, og Viggo Kamp-
mann, forsætisráðherra.
Á vissri stundu slitnaði upp úr við-
ræðunum. Það var vegna bóka í Kon-
ungsbókhlöðu. Ég man, að ég talaði þá
við Jörgen Jörgensen og fékk hann til
að taka á móti Sigurði Nordal, sem
hann þekkti vel frá því hann var sendi
herra í Kaupmannahöfn. Þar með kom-
ust samningaviðræður á aftur og þá
tókst að ná samkomulagi um skiptingu
handritanna og á því samkomulagi
byggjast lögin um afhendingu handrit
anna.
Ég vil taka fram, að ég dáist að ís-
lenzkum stjórnmálaflokkum og ís-
lenzku þjóðinni fyrir þolinmæðina sem
hún hefur sýnt. Það hefði getað farið
svo, að samkomulagið, sem íslenzka
nefndin gerði í Kaupmannahöfn, hefði
dregizt inn i kosningabaráttuna á Is-
iandi, en það gerðist ekki. íslenzku
blöðin sýndu einnig mikla þolinmæði,
því þau hefðu getað gagnrýnt harðlega
þann drátt sem varð á afhendingu.
— Það hefur valdið mér vonbrigðum,
að lagaflækjur hafa tafið málið, en ég
tel nú, að það hafi orðið til góðs, þvi
nú getur enginn með neinum rétti sagt,
að ekki hafi verið staðið rétt að mál-
inu.
— Það hefur verið mér mikil gleði
að hafa unnið að farsælli lausn máls-
ins, oftast að tjaldabaki. Raunveruleg-
ur árangur norræns samstarfs hefur
ekki verið svo mikill. En hér höfum
við þó eitt dæmi hans. Ég tel Danmörku
hafa vaxið af þvi að gefa Islandi þessa
gjöf. Ég tel okkur hafa sýnt umheim-
inum hvernig við á norðurslóðum get-
um leyst vandamál, sem þúsundir
manna telja mikið tilfinningamál. Það
er von mín, að endurheimt handritanna
til Islands verði íslenzku þjóðinni til
aukinnar gæfu á þeim tíma, sem hið
forna og hið nýja hrærist í þjóðarsál-
inni.
— Hvað viltu segja um hlut Kristelig
Dagblad í baráttunni?
— Um dönsku blöðin er það að segja,
að það var aðeins eitt blað, Jyllands-
posten, sem að segja má að hafi staðið
við hlið Kristeligt Dagblad um stuðn-
ing við málstað íslendinga af öllu
hjarta. Flest blöðin voru volg i afstöðu
sinni og sum þau stærstu voru mál-
staðnum andsnúin.
Ég hafði þá ánægju, að fyrirrenn-
ari minn í stöðu aðalritstjóra, Edvard
Petersen, studdi málstað Islendinga. 1
bréfi til mín getur Bukdal þess t.d., að
hann hafi fyrr á árum skrifað grein um
handritamálið, sem hann hafi hvergi
fengið birta nema I Kristeligt Dagblad.
Ég fylgdi þvi stefnu blaðsins, en þá
má geta þess að menn í stjórn blaðsins
voru þessu andvígir.
Með lausn handritamálsins er lokið
þætti í lífi mínu sém hefur aflað mér
margra óvina í Danmörku, en aflað mér
ennþá fleiri vina á íslandi. En þessi
tími hefur verið mér ómetanlegur. Ég
hef undir höndum fjölda bréfa og
skjala um málið, sem með tíð og tima
verða afhent Ríkisskjalasafninu, og
þar verða þau að bíða birtingar um
árabil.
Sem betur fer hef ég enn náið sam-
band við Island og Islendinga. Það
gladdi mig að geta tekið þátt í störf-
Framhald á bls. 15
,

* ..J

II