Morgunblaðið - 21.04.1971, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1971
Langt og
strangt
samningaþóf
Dr. Gylfi Þ. Gíslason
skýrir frá samningum
við Dani um íslenzku
handritin
HANDRITAMÁLINU er nú að fullu
lokið milli íslendinga og Dana — sátt-
máli landanna staðfestur og fyrstu
tveir dýrgripirnir að koma til íslands.
Málið hefur verið erfitt viðfangs, mörg
viðkvæm atriði hafa komið upp og feng
ið lausn. Sá ráðherra ríkisstjórnarinn-
ar, sem mest hefur mætt á í þessu
máli er án efa menotamálaráðherra, dr.
Gylfi Þ. Gíslason. Hér í viðtali við
Morgunblaðið skýrir ráðherra frá ýms
um atriðum handritamálsins, sem farið
hefur verið leynt með til þessa. f fyrstu
var menntamálaráðherra spurður að
því, hver hefðu verið upptök málsins,
og hann svaraði:
* HANDRITAMÁLIÐ FYRST
Á DAGSKRÁ
— Þegar eftir stríðið fóru fram
viðræður milli danskra Og íslenzkra
stjórnarvalda um mál, sem leiddu af
sambandsslitunum. í þeim viðræðum
var því hreyft af hálfu íslendinga, að
Danir afhentu íslenzk handrit í dönsk-
um söfnum. Danirnir, sem þátt tóku
í viðræðunum, töldu sig þá ekki hafa
umboð til þess að ræða neitt slíkt.
— Við svo búið hefur ekki verið látið
sitja?
— Nei. Þetta varð til þess, að danska
stjórnin skipaði nefnd í málið 1947 og
var hún skipuð bæði stjórnmálamönn
um og fræðimönnum. Nefndin skilaði
ítarlegu áliti 1951 og aðeins einn nefnd
armanna studdi þar óskir íslendinga.
— Einhverjir Danir hafa þó haft á-
huga á að leysa málið?
— Margir málsmetandi danskir stjórn
máiamenn höfðu mikinn áhuga á því
að finna á málinu iausn. Leiddi það
til þess að Hans Hedtoft, forsætisráð-
herra og Júlíus Bomholt, menntamála
ráðherra beittu sér fyrir því 1954, að
íslendingum yrði gert tilboð um lausn
málsins á þann veg, að handritin skyldu
verða sameiginleg eign íslendinga og
Dana, og þau varðveitt í einni stofn-
un, sem hefði deildir í Reykjavík og
Kaupmannahöfn. Skyldu þau handrit,
sem sérstaklega vörðuðu ísland flutt
til Reykjavíkur, en hin verða áfram í
Kaupmannahöfn — hins vegar ljósrit á
báðum stöðum.
★ LOKAÐUR FUNDUR ALÞINGIS
Áður en þetta tilboð var sent ís-
lenzku ríkistjórninni, birti danska blað
ið Politiken frétt um það. Dr. Bjarni
Benediktsson, sem þá var menntamála-
iáðherra, hafði áður frétt um málið
í Kaupmannahöfn og varað eindregið
við því, að íslenzku ríkistjórninni yrði
sent tilboðið. Þegar fréttin birtist í
Politiken, hélt Alþingi lokaðan fund
um málið og samþykkti þar einróma,
„að tilboðið væri ekki aðgengilegt“.
Var það því aldrei sent til íslands og lá
nú málið niðri í nokkur ár.
—■ Hvenær er það svo tekið upp að
nýju?
— Það er 1956, þegar stjórn Her-
manns Jónassonar er mynduð. Þá var
að sjálfsögðu, eins og venjulega er í
nýjum ríkisstjórnum, rætt um verk-
efni stjórnarinnar. Ég var þá mennta-
málaráðherra og eitt þeirra mála, sem
ég nefndi, að taka bæri upp, var hand
ritamálið. Voru allir á einu máli um
það og var ákveðið að stinga upp á því
við dönsku stjórnina, að skipuð yrði
nefnd danskra og ísl. stjórnmálamanna
til þess að ræða málið. Lagði ég til,
að málið yrði flutt sem mál, er varð-
aði stjórnmálaleg og menningarleg
tengsl Dana og íslendinga, en í mál-
flutningi af íslendinga hálfu hafði fram
til þessa mikið borið á því sjónarmiði,
að þeir ættu handritin og gætu gert
réttarkröfu til þeirra. Var þetta sam-
þykkt. í ágúst átti ég erindi til Sví-
þjóðar og var þá ákveðið, þótt ekki væri
skýrt frá því opinberlega, að ég skyldi
koma við í Kaupmannahöfn og stinga
upp á nefndarskipuninni. í Kaupmanna
höfn hafði ég fyrst samband við sendi
herra fslands, dr. Sigurð Nordal, sem
var þessari málsmeðferð sammála. —
Síðan ræddi ég við H. C. Hansen, for-
sætisráðherra, vegna Þess að hann
. þekkti ég persónulega, en ekki við
Jörgen Jörgensen, menntamálaráðherra,
sem ég þekkti þá ekki. Kvaðst H. C.
Hansen mundu ræða málið í ríkisstjóxn
sinni.
- í þessari nefnd hafa átt að vera
fulltrúar állra flokka?
— Vorið 1957 samþykkti Alþingi ein-
róma þingsálykturiartiilögu um hand-
ritamálið. í júní 1957 héldu mennta-
málaráðherrar Norðurlanda fund í
Stokkhólmi. Ákvað ríkisstjórnin, að
þar skyldi ég taka málið upp við
Jörgen Jörgensen. Áður en ég fór utan
á fundinn skýrði ég formanni þing-
flokks stjórnarandstöðunnar, dr. Bjarna
Benediktssyni, frá hugmyndum okkar
og fyrirætlunum. Mun hann hafa rætt
málið í þingflokki sínum og sagði mér,
að hann væri sammála hvoru tveggja —
hugmyndinni um nefndarskipunina og
hvernig málið skyldi flutt. Kvað hann
SjálfstæðLsflokkinn mundu tilnefna full
trúa í slíka nefnd.
í Stokkhólmi átti ég ítarlegar við-
xæður við Jörgen Jörgensen, sem
stakk upp á því, að ég kæmi til Kaup-
mannahafnar og ætti þar áframhald-
andi viðræður við sig og fleiri danska
ráðherra. Gerði ég það. Þar eð undir-
tektir þeirra undir hugmyndina um
nefndarskipunina voru góðar, skrifaði
ríkisstjórnin 25. júlí 1957 dönsku stjórn
inni bréf, þar sem formlega var stung
ið upp á nefndarskipuninni.
* ANDSTAÐAN í DANMÖRKU
GEGN AFHENDINGU
— En stjórnarandstaðan í danska
þinginu var mjög mótsnúin íslending-
um og óskum þeirra í málinu?
— Já. Því rniður kom í ljós, að stjórn
arandstaðan í Danmörku var hugmynd
inni andvíg og kvaðst ekki mundu til-
nefna fulltrúa í nefndina. Ég átti enn
margar viðræður við Jörgen Jörgen-
sen og fleiri danska ráðherra, sem
sögðu mér, að andstaðan kæmi raunar
ekki aðeins frá stjórnarandstæðingum,
heldur væri einnig andstaða innan rík
isstjórnarinnar. Þar var um að ræða
Viggo Starcke, ráðherra fyrir Retsfor
bundet. — Hér heima gerist það á með-
an, að 11. maí 1959 gerir Alþingi enn
ályktun um málið, og er samkvæmt
henni skipuð 5 manna ráðgjafanefnd —
skipuð fuiltrúum þingflokkanna undir
forsæti Einars Ólafs Sveinssonar, pró-
fessors.
— Höfðu ekki þingkosningar í Dan-
mörku einhver áhrif á gang mála?
— Jú — svo heppilega viidi til, að
haustið 1960 fóru fram kosningar í
Danmörku. Stjórnarflokkarnir — Jafn
aðarmenn og Róttækir unnu sigur, en
Retsforbundet missti þingsæti sín, og
var þar með andstaðan innan ríkis-
stjórnarinnar úr sögunni.
— Hvenær hefjast svo formlegar við
ræðui'?
.. í febrúar árið eftir, sendi danska
stjórnin skilaboð um, að hún væri
reiðubúin til þess að taka málið upp,
og var óskað formiegrar vitneskju um
sjónarmið íslendinga í málinu. Málið
var rætt ítarlega í ríkisstjórninni og
mér falið að undirbúa tillögur af hálfu
íslenzku ríkisstjórnarinniar. Málið var
rætt ítarlega við ráðgjafanefndina og
íslenzka sérfræðinga og þá fyrst og
fremst við Einar Ólaf Sveinsson, pró
fessor. Samin var greinargerð um mál
ið og skrá um þau handrit sem íslend
ingar teldu eðiilegt, að þeim yrðu af-
hent. Slík skrá hafði aldrei áður verið
samin og varð síðar fræg meðal and-
stæðinga afhendingarinnar í Danmörku
— en er grundvallarverk varðandi end
an-lega lausn málsins.
★ HANDRITIN — GJÖF
í febrúar 1960 hélt Norðurlanda-
ráð fund i Kaupmannahöfn. Fundinn
sóttu af íslands hálfu Ólafur Thors, for
sætisráðherra og Guðmundur í. Guð-
mundsson, utanríkisráðherra. Kamp-
mann, forsætisráðherra Dana, bauð
þeim þá til fundar ásamt Krag, utan-
ríkisráðherra, Jörgensen menntamála-
ráðherra og Bomholt félagsmálaráð-
herra. Þar lýstu Danirnir yfir því, að
til athugunar væri að gefa íslendingum
íslenzk handrit í dönskum söfnum, og
spurðu þeir, hvort íslendingar myndu
veita þeim viðtöku sem gjöf. íslenzku
ráðherrarnir lýstu ánægju sinni yfir af
Framhald á bls. 15
WWHWi

í Í-'tíK'