Morgunblaðið - 08.10.1971, Side 8

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1971
Hvers vegna
erfitt með að
sumir
læra að lesa?
Rætt um lestrarörðugleika og „orðblindu46 og
lesverið í Melaskóla heimsótt
„Greyið, hann var svo heirnsk
ur, að tiann gat ekki lært að
lesa og fermdist því upp á Fað-
irvorið.“ Þetta hefur verið sagt
mn margan fslrndinginn og þótt
nú nrðið sé hætt að tala um að
hörn fermist upp á Faðirvorið,
þá eru lestrarerfiðleikar enn í
hug-um margra tengdir orðinu
heimska. Því hvað annað get-
ur valdið því að barni gengur
illa í skóla eða að fullorðinn
maður er ekki almennilega
læs? Og það hér í þessu mikia
bókmenntalandi, sem státar af
því í opinberum skýrslum að
allir séu læsir og færir um að
lesa þær fjölmörgu bækur, sem
árlega eru gefnar út.
Það er reyndar ekkert und-
arlegt að heimska skuli um ald
ir hafa verið talin sjálfsögð
ástæða fyrir þvi að einhver gat
ekki lært að lesa. Það lá eng-
in önnur skýring fyrir — fyrr
en undir síðustu aldamót er
bre25kur augnlæknir, Pringle
Morgan skrifaði grein í
brezkt læknatímarit um dreng,
sem hann hafði fengið til rann-
sóknar. Drengurinn, sem hét
Percy, virtist langt ofan við
meðallag að greind, en haunn
átti í miklum erfiðleikum með
lestur og stafsetningu. Til dæm
is hafði hann alltaf stafavíxl í
nafni sinu og skrifaði það
Precy og þegar hann átti að
skrifa orðið „song“ (söngur)
skrifaði hann „scone". í grein-
inni lýsir Morgan þessu fyrir-
bæri og kallar það meðfædda
orðblindu.
Eftir að læknirinn hafði
skrifað grein sina fóru augu
liækna og kennara að opnast
fyrir því að í tilvikum, svipuð-
um Percy litla, væri liklega
einhver önnur orsök fyrir
ftestregðunni en heimska. Og
á þeim 70 árum, sem liðin eru
frá því Morgan skrifaði þessa
merku grein, hefur mikið ver-
ið um þessi mál skrifað
og margt gert til þess að hjálpa
því fólki, sem á við þennan
vanda að stríða. Hér á landi
fer þeim kennurum stöðugt
fjölgandi, sem hafa sérmennt-
un í að hjálpa lestregum nem-
endurn, og í sumar útskrifuð-
ust 46 kennarar úr framhalds
deild Kennaraskólans, eftir
þriggja missera nám í því, sem
að gagni má koma við að
hjálpa þeim nemendum, sem af
einhverjum ástæðum geta ekki
fyílgzt með í skólanum. Var
þetta í annað skipti, sem fram-
haldsdeildin starfaði.
HVAÐ ER I.ESTREGBA?
En hvað er nú lesblinda og
lestregða, eða dyslexia, eins og
þetta fyrirbæri er nú orðið
kallað á flestum málum, því í
rauninni á svokölluð lesblinda
ekkert skylt við bMndu.
Hversu algeng er dyslexia,
hvað veldur henni, hvernig lýs
ir hún sér og hvemig má
hjálpa þeim, sem henni eru
haldnir?
Með þessar spurningar för-
um við fyrst til Þorsteins Sig-
urðssonar sérkennslufulltrúa á
Fræðslu skrifstof u Rey k j a vík-
ilr, en hann er þessum málum
hvað kunnugastur hér.
— Því hefur enn ekki verið
svarað með neinni vissu, hvað
dyslexía er, segir Þorsteinn.
Margar kenningar hafa verið
uppi um höfuðorsök hennar og
greinast þær aðallega í
tvo flokka, annars vegar sjón-
armið læknanna og hins vegar
sjónarmið uppeldisfræðing-
anna. Læknar, einkum tauga-
læ'snar, sem hafa miðtaugakerf
ið að sérgrein, vilja rekja þetta
til skemmda á ákveðnum stöðv
um heilans. Danski læfcnirinn
Knud Hermann, sem er yfir-
læknir • „Ordblinde-institutet" í
Danmörku, hefur skrifað merki
legt rit um þessi mál, þar sem
hann segist hafa fundið greini
legan skyldleika milli dyslexíu
og vissrar tegundar táknferlis-
galla (afasi). Segir hann að
fólk, sem orðið hefur fyrir
heilaáverka, sem staðsetja má í
máistöðvum heilans, sýni sömu
einkenni og hinir, sem ekki er
vitað til að hafi orðið fyrir
skaða, en eiga þó' erfitt með
lestur. Eitt af einkennun-
um er að viðkomandi á mjög
erfitt með að átta sig á hvað er
hægri og hvað vinstri, hvað
snýr upp og hvað niður á sum-
um hlutum og þegar hann les
eða skrifar hættir honum við
að víxla stöfum. Hann á t.d. í
erfiðleikum með að greina mun
á stöfunum d, b og p, sem eru
í raun og veru sama táknið,
sem snúið hefur verið á mis-
munandi hátt. Niðurstaða
Knud Hermanns er sú, að sam-
kvæmt skilgreiningu Al-
þjóða heilbrigðismálastofnun-
arinnar sé dyslexia sjúkdómur,
sem ýmist er meðfæddur og þá
líklega arfgengur, eða þá staf-
ar af skemmdum, sem orðið hafa
á heilanum af einhverjum or-
sökum, fyrir, í eða skömmu
eftir fæðingu.
— Uppeldisfræðingar líta á
dyslexíu frá öðru sjónarhorni.
Þeir haída þvi fram að lestregð
an sé ekki annað en viss skort-
ur á verkhæfni, eðlilegt frá-
vik frá meðallaginu, hliðstætt
Þessi ungi maður er að leysa smá þraut. Ilann á að setja réltu
orðin á réttu myndirnar og hér er hann þegar búinn að finna
tvö og er að setja spjaldið með orðinu mús á myndina af Htln
músinni.
því, sem finna má í flestum
greinum. Á hverju sviði séu
einstaklingar, sem spjari sig
mjög vel, aðrir mjög illa, en
langflestir einhvers staðar mitt
á milli. Þeir leggja ekki dóm á
orsakir dyslexíu, þar sem þeir
segja ekkert hafa verið sannað
í málinu, en benda á að ýmis-
legt geti valdið henni, sumt
meðfætt, annað vegna slysa en
flest stafi af umhverfisáhrifum
í víðri merkingu.
FIMM ORSAKIR?
— Norski uppeldisfræðingur
inn dr. Gjessing, sem stendur
raunar mitt á miUi framan-
greindra sjónarmiða, heldur
því fram að dyslexía eigi sér
einkum 5 orsakir, sem greina
megi sem sjúkdóma með þvi að
láta fóUcið glíma við ákveðin
greinandi úrlausnarverkefni
og flokka siðan eftir viMunum.
Telur hann heyrnar- og hreyfi
treglæsi einn aðalflokkinn, þvi
að lesturinn er mikið undir
snj
Orðaforða er oft ábótavant og
ýmsum ráðum beitt til að anka
hann. Ilér er t.d. hjálparlisti yf
ir nokktir orð, sem öll eru tengd
vetrinum.
heyrnar- og hreyfiskyni kom-
inn. Næsta flokk telur Gjess-
img sjóntreglæsi, svipaðs eðlis
og það, sem Iæknarnir kalla
orðblindu. í þriðja flokki kem-
ur uppeldistreglæsi, þar sem m.
a. er um kennt óheppilegum
kennsluaðferðum og í fjórða
flokknum er geðrænt treglæsi,
sem orsakast af skapgerðar- og
tilfinningaveilum og í fimmta
flokk setur hann blandað form
heyrnar- og sjóntreglæsis og
telur það erfiðast viðureignar.
— Hve algeng er dyslexia
talin ?
— Hún er mismunandi frá einu
landi til annars og byggist þar
fyrst og fremst á því hve hljóð
rétt málin eru. í Finnlandi er
hlutfail fólks með dyslexiu
ekki hátt enda er finnskan
mjög hljóðrétt mál. 1 enskumæl
andi löndum er hlutfallið aftur
á móti mjög hátt — ég gæti
trúað allt að 20% — því fram-
burður er mjög ólíkur rithætti
og gerir fólki erfiðara fyrir. í
Danmörku er talið að um 10%
barna þurfi einhvern tíma á
skólaferlinum á hjálp að halda
vegna dyslexíu. Stuðningurinn
getuo- varað allt frá fáum
stundum upp í mörg ár. Hér á
landi er ekki vitað hve algeng
dyslexía er, en ætia má að tiðn
in sé svipuð og í Danmörku.
En við stöndum þó engan veg-
in eins vel og Danir í því að
hjálpa þessu fólki.
ER HÆGT A» LÆKNA
LESTREGÐU?
- Hverjir eru möguleikarn-
ir á að ,,lækna“ dyslexíu?
-— Möguleikarnir á bót eru
góðir, en meðferðin getur tek-
ið langan tíma. Það þarf að
taka þessa einstaklinga í
kennslu einn eða fáa saman og
því er þetta dýr kennsla. En
nú eru stöðugt að koma betri
kennslu'gögn og tæki og
því þróaðri sem kennslutækn-
in er, þvi fleirum er hægt að
hjálpa samtímis.
— Hvernig er ástandið i
þessu hér?
Fram til þessa hefur þró-
un í hjálp við lestregðu verið
hæg, en nú hefur verið gert
talsvert átak til að sérmennta
fólk tii þessara starfa. Það er
varla hægt að tala um neina
sérkennslu á þessu sviði hér,
fyrr en 1957, en þá var gerð
fyrsta tilraunin til þess að sér
þjálfa fölk og alimargir kenn-
arar sendir til Svíþjóðar. Áð-
ur hafði það eingöngu verið
undir þekkingu og lagni hvers
kennara komið hvaða árangur
náðist. — Nú er svo komið að í
öllum barnaskólum i Reykja-
vík er kennari, sem sinnir les-
tregum börnum og utan
Reykjavikur fer sérmennt-
uðum kennurum á þessu sviði
fjöligandi. Til dæmis veit ég að
það eru fimm slikir starfandi á
Akureyri. í sumum barnaskól-
unum í Reykjavik hefur verið
komið upp sérstöku lesveri, en
með orðinu lesver höfum við
reynt að þýða orðið skólaklin-
ik, sem aðrar þjóðir nota um
svona staði. í lesverinu starfar
kennari, sem hjálpar nemend-
um, sem eru með eðlilega
greind en hafa af einhverjum
ástæðum ekki náð, með venju-
legum kennsluaðferðum, vaidi
á lestri eða stafsetningu eða
hvoru tveggja. Þar kennir
hann nemendunum einum sér
eða fáum saman í hóp, og þeir
fá þessa kennslu samhliða því,
sem þeir stunda nám í venju-
legum bekk. Sums staðár er-
lendis eru treglæs börn einnig
látin i sér bekki, en stefnan
hér hefur verið sú að taka þau
ek'ki úr venjuiegum bekk held
ur veita þeim sérhjálpina sam-
hliða.
f LESVERINU
I Melaskólanum í Reyikja-
vík hefur verið komið upp les-
veri, þar sem smám saman er
verið að bæta við kennslu-
gögnum og tæfcjum. Rannveig
Löve kennari, sem hjálpað hef
ur lestregum nemendum, jafn-
framt venjulegri kennslu, verð
ur nú í vetur í fullu starfi í
lesverinu. Þangað heimsóttum
við hana til þess að fá að
heyra hvernig hún vinnur.
Lesverið er ósköp venjuleg
kennslustofa, sem breytt hefur
verið þannig, að í stað þess að
hafa stóla og borð í venjuleg-
um röðum hefur við einn vegg-
inn verið komið upp þremur

Þorsteinn Sigurðsson,
sérkennslufulltrúi
litlum „básum“, líkt og í bóka-
safni. Lítil skilrúm eru á milli
básanna, svo að vinnan í ein-
um trufli ekki vinnuna i öðr-
um. Fleiri borð eru í stofunni,
skápar og hillur undir kennslu
gögn og á veggjum eru stafir
og myndir, sem margt má af
læra. Á borðum getur að líta
tæki eins og lesvél, sem hefur
mikið aðdráttarafl fyrir unga
fólkið og einnig talvél.
A»> IJTRÝMA TORTRYGGNI
OG ÁHUGALEYSI
— Hér fer allt mjög rólega
fram, segir Rannveig. Við reyn
um að flýta okkur ekki, held-
ur láta lesturinn verða að
skemmtiilegum leik. Hér er aðal
atriðið að gera námið skemmti-
legt svo það vefci áhuga hjá
nemandanum og útrými um leið
tortryggninni og áhugaleys-
inu, sem jafnan helzt i hendur
við lestrarörðugleikana. Þegar
barnið finnur, að það get-
ur ekki fylgzt með í skólan-
um og veldur ekki viðfangsefn
inu fyllist það oft leiða og miss
ir kjarkinn. Þess vegna þurf-
um við hér að byrja á því að
breyta viðhorfinu til námsins
með þvi að gera það skemmti-
legt og gæta þess að hafa við-
fangsefnin aldrei svo erfið, að
barnið geti ekki leyst þau. Við
byrjum á því að nota myndir,
myndasögur, látum þau hafa
þrautir o.s.frv.
— Er ekki misjafnt hve
mikla hjálp þessir nemendur
þurfa?
- Jú, það er mjög misjafnt
og það hæfir enigum tveimur
nákvæm'lega sama hjálpin. Ef
nemandinn þarf ekki nema
nokkra tirna til þess að komast
á réttan kjöl er ekfci um neitt
vandamál að ræða — þá hefur
þarna aðeins verið einhver smá
hindrun, sem að Mkindum hefði
farið af sj'álfu sér með tíman-
um.
b — d — p
f — t
Til þess að skýra ganginn í
þessu frekar nefnir Rannveig
dæmi um tvo jafnaldra drengi,
A og B. A var í venjulegum
befcfc þegar hann var 7 ára, en
árangurinn eftir veturinn var
enginn, hann var neikvæð-
ur og áhugalaus. Við greindar
po
— óoc/c/a
dol/á —
Hér eru nokkur dæmi um hvernig nemendur ruglast á d. b, p, t.
Dæmin eru t ekin af prófblöðum.