Morgunblaðið - 03.11.1971, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1971
Jóhann Hafstein á Alþingi;
Stóriðja eflir iðn
þróun landsins
Alþingi kjósi stóriðjunefnd
Á FUNDI sameinaðs þings í
gær talaði Jóhann Hafstein
fyrir þingsályktunartillögu
sinni og fleiri þingmanna
Sjálfstæðisflokksins þess efn-
is, að Alþingi kysi 7 manna
stóriðjunefnd, er kannaði
möguleika til aukinnar stór-
iðju í landinu í tengslum við
stórvirkjanir í fallvötnum
landsins eða aukna hagnýt-
ingu jarðvarmaorku.
í ræðu hans kom m.a. fram:
Til þess að efnahagsþróun
hér á landi geti haldið í horf-
inu við þróunina í hinum iðn-
þróuðu þjóðfélögum Evrópu
er vísast að freista þess að
renna fleiri stoðum undir ein-
hæft atvinnulíf.
Hver ný iðnvæðing í land-
inu leiðir að jafnaði til örv-
unar annarri iðnþróun, beint
og óbeint.
Varlega má ætla, að hrein
gjaldeyrisöflun á fjárfesta
krónu vegna álframleiðslunn-
ar er a.m.k. helmingi meiri
en við nýstofnun fyrirtækja
í aðalatvinnuvegi okkar,
togaraútgerð og frystihúsa-
rekstri.
Hrein gjaldeyrisöflun leiðir
að jafnaði til f jórfaldrar aukn
ingar þjóðartekna.
Álverið greiddi til inn-
lendra aðila 466,2 millj. kr.
1970 og er áætlað, að það fari
upp í 812 millj. kr. þegar
Norrænn
sáttmáli
- um menn-
ingarmál
Á FUNDI í sameisn'uöu þingi i
gær mæliti Eysteinn Jónsson fyr-
ir nefndaráliti U'tajnirííkisimála-
nefndar um þiogsál y'ktunar t il -
lögu þess efnis að ríkisstjórninni
sé heimilt að fullgilda fyrir Is-
landshönd samning mi'lli Norður-
landanna um samstarf á sviði
menningarmála, sem undirritað-
ur var í Helsingfors 15/3 '71. Var
hér um síðari umræðu að ræða,
en við fyrri umræðu hafði til-
lögunni verið visað tii utanrikis-
málanefndar. Nefndin varð sam-
mála um að mæla með samþykkt
ti'llögunnar.
Eiinnig tók Magnús Torfi
Ólafsson, menntamálaráðiherra,
til máLs við umræðiuna, en að
svo búnu var tillagan afgreidd
í einu hljóði til rikisstjórnariinn-
ar sem þingsályktun sameinaðs
Aiþingis.
verksmiðjan er fullgerð, á
verðlagi ársins 1970.
Tekjur Atvinnujöfnunar-
sjóðs af framleiðslugjaldi ál-
vcrsins nema um 100 millj.
kr. 1973 og fara yfir 200
millj. árlega á næsta áratug.
Kæða Jóhanns Hafstcins fer
hér á eftir :
Herra forseti.
Ég vil leyfa mér að fylgja úr
hlaði með nokkrum orðum til-
lögu til þingsályktunar u.m
stóriðju á íslandi á þskj, 30, sem
nú er til umræðu.
EÐLI OG TILGANGUR
STÓRIÐJU
Fyrst í stað vil ég víkja al-
mennum orðum að eðli og til-
gangi stóriðju í landinu.
Það er ökki nýtt af nálinni,
að íslendingar ten.gi framtíðar-
vonir við stóriðju við stórvirkj
anir í fallvötnum landsins.
Hugtakið stóriðja er í sjálfu
sér nokkuð óljóst. Við getum
talað um stóriðju í iðjuverum
okkar, sem hafa svo mikla
framleiðslugetu að geta allt að
því fullnægt okkar eigin. imn-
lenda markaði, eins og Áburða-
verksmiðjan og Sementsverk-
smiðjan gera. Fiskiðnaður okkar
tslendinga hefir verið og er í
vaxandi mæli stóriðja, miðað við
hin miklu framleiðsluverðmæti,
sem þaðan streyma i þjóðarbúið
Sú tegund stóriðju, sem þessi
þingsályktunartillaga tekur til
er öðru fremur bundin við orku-
frekan iðnað í tengslum við
stórviirkjan.ÍT í fallvötnum lands-
ins eða aukna hagnýtingu jarð-
varmabrku til vaxandi iðiniþró-
unar einis og fram kemur í
fyrsta töluiið tillögurmar.
FYRRI STEFNUMÓTUN
Hinin 5. maí 1961 skipaði þá-
verandi iðnaðarráðherra, Bjarni
Benediktsson, Stóriðjuniefnd tii
athugumar á vegum ríkisstj órn-
arininar á því, hvort unmt væri
og hagstætt að koma upp hér
á landi álvinnslu eða öðrum
orkufrekum iðnaði, er byggi á
hinini mi-klu ónotuðu vatmsorku
landsir.is. Athuganir fóru jafn-
framt fram á vegum Raíorku-
málaskrifstofunnar. sem svarar
til Orkustofnumar nú.
Á þessum árum höfðu farið
fram hagfræðilegar athuganir á
hugsamlegri þróun atvinnu- og
efnahagsmála næstu ára. Þóttu
þær bemda til þess, að ef efna-
hagsþróun hér á landi ætti að
geta haldið í horfinu við ráð-
gerða efmahagsþróun í iðnþró-
uðum þjóðfélögum Evrópu væri
vísast fyrir okkur að freista þess
að renma fleiri stoðum undir
einhæft atvinmulíf. Yrði það i
senn til þess að draga úr áhættu
af okkar sveiflukenmda atvinnu-
lífi, einikum sjávarútvegi, og
skapaði um leið grundvöll auk-
innar þjóðarframleiðsiu með
stóraukinni hagnýtingu auð-
linda landsims í tengslum við
nýjan efnaiðmað í landinu í stór-
um stíl. Mætti slíkt einimig leiða
til vaxandi almenmrar iðnþróun-
ar, sem líklegust væri til þess að
skapa meira atvinnuöryggi þeim
mörgu, sem vænta mætti að
bætast mundu við á vinnumark-
aði þjóðarimnar, sem væri í örum
vexti.
Stefnumótun fyrrverandi ríkis-
stjórnair í samræmi við framan-
greimd sjómarmið, var áréttuð af
mér við ýmis tækifæri, eftir að
ég hafði tekið við meðferð iðn-
aðanmála í ríkisstjórninini, og
m. a. á fundi í Félagi íslenzkra
iðnrekenda þann 5. febrúar 1966.
En þá eagði ég eftirfarandi:
„Stefnt er að vir'kjun s-tór-
fljóta landisims, by-gginigu
stórra orikuvera, sem verði
grumdvöllur og orkugjafi
fjölþættrar iðnivæðingar í
landinu. Orkuver lamdsins séu
eign íslendinga, en til þess að
virkja megi í stórum stíl og
undir lántökum verði risið á
sem hagkvæmastan hátt, er
tryggi ódýrari raforku, og til
þess að styrkari stoðum sé
rennt undir atvininulíf lands-
mamna verði erlendu fjár-
magn veitt aðild að stóriðju,
ef hagkvæmt þykir sam-
kvæmt mati hverju sinmi og
landsmenn brestur fjárhags-
legt bolmagn eða aðstöðu til
íramkvæmda.1'
TENGSLIN VIÐ ALÞINGí
Eftir að störfum Stóriðju-
nefndarinniar miðaði áfram þótti
einisýnt, að Alþingi ætti að geta
fylgzt náið með framvindu
mála. Himn 14. nóveimber 1964
skilaði Stóriðj unefndim ítarlegri
skýrslu til rík:;sstjórnarininiar um
álverksmiðju og stórvkkjun, en
þar eru -störf nefndarinmar og
gamgur viðræðma við erlend ál-
fyrirtæki rakin fram til þess
tíma. Skýrslu þessari fylgdu
alimörg fylgiskjöl, er ei-nkum
fjalla um raforkumái og stór-
virkjaniir.
Skýrsla þessi ásamt fylgiákjöl-
um var afhent öllum alþingis-
mönn-um sem trúnaðarmál
skömmu síðar. Einnig var þing-
möninum afhent framhalds-
skýrsla Stóriðjunefndar um
málið, dagsett 6. febrúar 1965.
Loks var útbýtt á Alþimgi þann
5. maí 1965 Skýrslu rík'isistjór'n-
arinnar til Alþingis um athugun
á byggimgu álverksmiðju á fs-
landi. Fóru síðan fram umræður
um þá skýrslu í Alþingi.
Þá er einnig þess að mínnast
að skipuð var þingman'namefnd
til þess að fylgjast með fram-
vindu mála. í þessari nefnd áttu
sæti tveir íulltrúar allra þing-
flokka.
Þingmannanefndin hóf starí
serni s'í'na í byrjun febrúar 1965,
en frá ársbyrjun 1965 má segja,
að byrjað hafi undirbúningur
þess að semja uppköst að samn-
ingi milli ríkisstjórnarinnar og
Sviss Aluminíum Ltd., ásamt
fylgisaímtnán'gum, rafmagnssamn-
ingi, hafnar- og lóðarsamningi
og fleiri samningum og fylgi-
sikjiilum. Þingmanniamefndin hélt
26 funidi. Hún hafði á hverjum
tíma aðgang að öllum gögnum
málsims, bæði varðandi or'kumál
og álbræðslu. Hún kynnti sér
eðli og refcstur álbræðslu, bæði
í Noregi og Svisis. Sömuleiðis
gat hún kynmt sér uppbygingu
og starfsemi hins sviœneska
áifyrirsækis. Ilún yfirfór öll
samniingsúppköst aðalsaminimgs-
ins og henni var kynnt efni
fylgisamminga. Hún starfaði ein,s
og hver öninur þingnefnd að
undirbúningi málsinis, án hlið-
sjónar af afstöðu þingmaminia i
grunidvallaratriðum til þess,
hvort þeir teldu æskilegt, að
sammángar um álbræðslu í
tengsluim við stórvirkjun við
Búrfell næðu fram að ganga eða
ekki. Nefnid sérfræðinga var til
aðstoðar við saimniinigagerðinia.
FRUMKVÆÐI ALÞINGIS
Ég hefi nú rifjað upp fyrri
þætt.i stóriðjumála til þesis m. a.
að réttlæta, í ljósi reynslunimar,
þanin tillöguflutning um stór-
iðju á íslandi, sem nú er á dag-
skrá.
Sú stefna hefir verið mörkuð,
og er mér vitanlega ekiki um-
deild, að Alþingi hafi jafnan úr-
slitaráð í þessum miklvægu mál-
um. Þess vegna er talið tím'a-
bært, saimaniber greiniargerð fyr-
ir tiliögunini, að Alþingi setji á
laggirmar stóriðjunefnd til þess
bæði að fylgjaist með fram-
vindu mála og eiga fi-umkvæði
að tillögugerð á Alþingi, þegar
þess er talin þörf. Með þessum
hætti skapast náin tengsl við
Alþingi um framvindu iðnþró-
unarmála í landinu.
ÞJÖÐHAGSLEGT
GILDI STÓRIDJU
Freistandi er að víkja n-okkr-
um orðum niámar að þjóðhags-
legu gildi stóriðju í samanburði
við an,na;n atvinnurekstur, en
það kynni að styrikja rökiin fyrir
nauðsyn séristakrar Stóriðju-
nefnda.r eins og hér er lagt til,
að Alþingi kjósi.
ÁÍfélagið ÍSAL, greiddi til
imralendra aðila eftirfarandi árið
1970:
Friamileiðslugjald 54,5 millj. kr.
Raforkukos'tn. 160,6 — —
Vextir og afb. 21,1 — —
Lau'nagreiðslur 180,0 — —
Ýmsar greiðslur 50,0 — —
Samtals: 466,2 millj. kr.
Útflutningur (fob) var um
1708 millj. kr. Hrein>ar gjaldeyr-
istekjur geta talizt urn 460
millj. kr. og nema því um 27%
af útflutningi (fob).
Á hinin bóginn er áætlað, að
heildargreiðslur ÍSAL til inn-
lendra aðila muni nema á ári,
þegar verksmiðjan er fullgerð
(1972), á níunda hundrað millj-
óma króna (812 m. kr.) á verð-
lagi ánsiras 1970.
í fiskiðnaðinum eru frystihús-
in gullæð okkar íslendinga
þegar vel gengur. Meðaltal 71
frystihúsa árið 1970 er talið um
64,5 millj. kr. í framleiðsluverð-
mæti. Lauslega áætlað fer um
35% af framleiðsluverðmsetinu
til greiðslu á erlendum kostnaði
í framleiðslukeðjunni. Hrein
gjaldeyrisöflun (nettó) er því
um það bil 42 millj. kr. á frysti-
hús. í samanibuorði við álið árið
1970 þurfti því 11 frystihús til
að afla sama gjaldeyris nettó,
Framh. á bls. 21