Morgunblaðið - 22.08.1972, Page 23

MOHGUNIBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. ÁGÚST 1972
23
imdir ■nafnina Magiga fhá Þor-
valdaxtoúð.
Árið 1945 ffliuttisit hún úr gamla
bæmm, ásamt tveimur systk-
inum, þeim Krisfcinu og Þor-
siteini. Áttu þau systikin heima
í Miðhúsum eftir það, þar til
fyarir þremur árum að Margrét
veiktist svo að hún varð að fara
á sjúkraihúsið í Stykkisihólmi,
þar sem hún nauit þeirrar beatu
aðfhlynningar, sem völ er á. Hún
andaðist 1. j úlí sL
Með Margréti er horfinn af
sjónar-sviðinu einn af siðustu
fulltrúum hininar þjónandi stétt-
ar, sem um tdma var fjöimenn
í þessu landi en er nú varla til
lengur.
Lengsit af ævinnar vann Mar-
grét við það að hjálipa til á heim-
iiium, ýmiist sem fastráðin
vinnukiona eða um tírna, t. d. ef
veikindi bar að höndum, var hún
þanniig sem hjálparstúlka á veg-
um Kvenifélaigs Hellissands um
nokkurt skeið.
Hjálpfýsi og greiðasemi hafa
ilöngum einkennt systikinin frá
Þorvaldarbúð, enda ólust þaiu
upp við þá gullvægu Mfsreglu að
synja aildrei bón nokkurs
manns.
Oft mun hafa verið þröngt
— Leiðarar
. i amhald af bls 13.
neitaði því fyrirfram, að dóm-
stóllinm hefði lögsögu í málinu
— enda þótt húm hefði á síðustu
stundu ákveðið að leggja fram
nýjar tillögur til bráðabirgða-
lausnar — og engirun getur
hindrað hana í að hafina tilmæl-
um dómsins nú.
Tvær ólíkar ástæðúr búa að
baki óbilgimi íslendinga, örnrnur
pólitísk og hin efnahagsleg. Nú
verandi ríkisstjórm, sem er sam-
steypustjórn vinstri fflokka og
feommiúmiista, hlaut kosmimigu á
því loforði sínu að færa út fisk-
veiðimörkin og hún gæti ekki
hvikað frá því loforði, jafnvel
þótt húin vildi — en hún vill það
efeki. Algjör samstaða er um rétt-
læti þassara aðigerða hjá öllum
stjómmálaflofekum á íslandi til
að sýna þjóðarviljanm. Það er
rétt, að ísland er mjög háð
fisfei, enda efeki öðruim náttúru-
auðlindum til að dreifa. Em him
ástæða íslemdimga er fiskvernd-
um. Afli minmikar stöðugt, fiskur-
inm sem veiðist er sífellt smærri
og dánartala þorsks er uggvæm-
lega há. Það er feifona mikilvægt
að varðveita stofnania, anmars
tapa allir.
Það sem er umdeilamlegt 1
þessu máli eru aðferðimar og
tímasefcningin. Yeikleikinm í
röksemd'aifærtsfflu ísllemílku rikis-
stjómnarinmar er sá, að hún gerir
ráð fyrir að húm og aðeins hún
eigi að stjóna þessum vemdum-
araðgerðum. Vitanlega eiru
áhyggjur benniar skiljamlegar og
fullkoimlega réttlætanilegar. Dæm
ið um eyðileggimgu síldaristofns-
ins með ofveiði er öllum fisfei-
miöninum þar á meðal íslenzkum,
viðvörun um að virða lög nátt-
úrunmiar. En íslemzku ríkisstjórn-
irnni hemrtar að líta fram hjá
þeirri staðreynd, að brezkir tog-
arasjómenn bafa líka veitt á þess-
um miðum um aldir. Framtíð
þeirra er líka í hættu. Enda þótt
ísland fái sem stranidríki það
sem því ber, væri það alrangt
í garð brezkra og anmarria fiski-
mainina og reka þá tillitslaust af
þessum miðum. Bretlamd hefur
í raum verið fúst að takmarka
afla sinn. Þar til núna hefur ís-
lemkka ríkisstjómim hafniað slik-
uim tilboðum nánast jafnóðum, í
ákveðni sinmii í að fara sínar
eigin leiðir. En sa.mit þegar málin
hafa verið rædd af ró hafa báðir
aðilar talað um fjórðumgismimmk-
un heildaraffla Breta, seim er ná-
lægt þeirra tölu sem Haagdóm-
stóllinm stakk upp á, þ.e.a.a. að
áuleg veiði Breta verði 170000
tomm. Hér er grumdvöllurinm fyrir
samlkocmulag til stutfcs tíma.
Þegar lengra er lttið, burtséð
frá lotoaniðurstöðu dómstólsins,
eir hafréttarráðistefmam framund-
an an þar geta stramdrilki eins
og ís-lamd hugisanlega vel fuindið
máli sínu alþjóðlegan stuðning.
Leiðar! The Guardian: Nauð-
syn þess að tala við fslendinga.
Al'þjóðadómstóllmn, sem vtarð
setimn bekkurinn í Þorvaldarbúð
en hér sainnaðisit máltaikið: „Þar
sem hjartarúm er, þar er hús-
rúm.“
Þætti mér ekki ótrúlegt að
hugur Margrétar hafi oft leitað
heim til bernskuáranna, þegar
lítil telpa s-kyggði hönd fyrir
au-gu þar sem hún stóð á hlað-
varpanuim og fylgdiist með þvi
hvort bátamir færu að lenda,
þvií þá kom sér vel að hafa heitt
á könmunmi og vera viðbúin að
toeiria vossklæðin upp bakfeann
meðan g-ert var að aflanum í
fjörunnl.
Gömlu búðinnar eru horfnar
og flest af fólki þvi, sem þær
byggði, en báran gjálflrar við
steimana í fjörunni undir bakk-
amum, þar sem Þorvaldarbúð
stóð og sólin sendir geislabrú
yfir þvemri Breiðafjörð, eins og
hún sé að blessa spor genginma
kynislóða.
Ég vofcta systkinuim Margrét-
ar inmi'Iega samúð, um leið og
ég þakka lofsvert fordæmi um
hjálpfýsi og greiðasemi, sem ég
hef oft notið góðs af við margra
ára kynmi.
að afgreiða deiiuna um fisfeveiði-
lamdhiaiglinia í flýti, hieifur um-
búðaiiaust kosið að leggja til að
átsitandið verði óbreytt, en það er
vinsælasta fyllgmi lögfræðinga og
alþjóðafræðimiga. Ef til vil hefði
dómistóliinn freimur kosið að
segjia ekki nieitt. Hamn hafði þeg-
ar fyrir sór beliðni Bretia um
bráðiabirgðaúrskurð gegm ákvörð
un íslands að færa út fiskveiði-
landhielgina í 50 milur. DómB-tóil
inn viðuirkenmdi í ©ær, að hann
h-etfði ekki einiu sinni gert það
upp við sig, hvort hann væri fær
um að gagma lögfræðitegu hlut-
verki í málinu, heldur aðeins að
við fyrs-tu sýn virtist honum að
svo væri. Hefð-i h-ann lýst því yf-
ir, að han-n væri efeki fær um að
gefia út ábendingarnar í gær,
hefði hann haft áhrif á eigin
stöðu varðandi tokaúrskurð eft'ir
tvö tii þrjú ár. En hann gaif eng-
ar ástæðiur fyrir viðhorfi sínu,
né fyrir þvi, hvers vagma ísiand
skyldi halda -siig við 12 míiur.
Afstaiða dómsdns, sneiðir hjá
sjálfu vandamiálinu, enda þótt
hún sé löigfræðiiega þægiieg. Ef
ísliamd ætti að viðurkenna
óbreytt ástamd í þessum máium,
yrði ríkissrtj órn landsims að
hvika frá eina mikilvæga loforð-
inu, sem hún hiaait kosningu á
fyri-r fjórtán mámuðum. Það var
ieiðiniegt að ísland Skýldi ekki
mæta fyrir dóminum og mörgum
ísiendingum, sem hafa sterka
no-rrænia ást á -llögum, mum þykja
þetta miður. ísiand hefur sterk-
an máistað. Ekki eru til neiin al-
þjóðalög um f isk vei ðila-ndhelgi
og möng lönd hafa fært sdn fisfe
vaiðitakmörk út fyrir 50 mílur.
Þróunin í heiminuim sibefnir í átt
að víðari liögsögu og erfitt er að
hafna þeirri staðhæfin-gu ísiend-
inga, að fiskuri.nn sé eina nýti-
iega náttúr-uiauðlind iandsins og
sé í ffikimgu við gras og kol. Mál
ÍSliands tapaðist á fjarverunni.
Dómstólinn bað þá að láta undan
og saigði að takmarka sfcyldi ár-
tegain affla Breba við 170000 tonm
í stað 185000 eins og ríkisstjórn-
in hafði stumigið upp á. Brezki
togaraiðlnaðurinin sætti sig við
þesisia 8% lækkuin án frekairi at-
huigasemda.
En samit er úrsikurðurinn
byggður á veikum grunni, of
veikum til þess að rikisstjómin
eða fiskiðnaðurinn geti verið
ánægður nemrua -um stundairsakir.
Mikilvægi hans ligguir í því, að
hanm gæti orðið báðum að-ilum
hvati til þess -að hief ja viðræður
á ný — himiair nýju ísl-enzíku tffi-
lögur liggja frammi, emda þótt
þær sóu aðeins bragðlaus sam-
suða tililagana, s:e-m Brebar hafa
þegar h-afnað. Óvissan um stöðu
dómstólsins sjálfs ætti að fær-a
báðum aðilum hieim sanninn um
það, að þeim er fyrir beztu að
gera út -uim þetta mál sín í milii.
Björn
Matthíasson
Gert er ráð íyrir, að vísitölubú-
ið framleiði ákveðið magn af af-
urðum, 29,500 1. af mjólk á ári,
455 kg. af nautakjöti og 2.754
kg. af kindakjöti auk annarra
minniháttar af-urða. Verð það,
sem bóndinn þarf að fá fyrir af-
urðir sínar til að hafa upp í
gjaldahlið vísitölubúsins, er síð-
an ákveðið þannig, að margfeldi
a-f magni og verði gefi sömu
krónutölu og heildarsumman á
-gjaldahliðinni.
Þessi aðferð við að ákveða
verðlag á landbúnaðarafurðum
er athyglisverð. Er hún frá-
bru-gðin flestri annarri verð-
myndun í efnahagskerfinu að
þvi leyti, að framboð og eftir-
spurn eftir landbúnaðarafurðum
hefur engin áhrif á verðið, held
ur eru ákvörðunarreglurnar háð
ar lagalegu-m sjónarmiðum svo
og samningum innan sexmanna-
nefndar. Hefur þetta verð-
ákvörðunarkerfi oftar en einu
sinni ieitt tii þess, að verðlag á
landbúnaðarafurðum hefur ver-
ið allt of -hátt til þess að innan-
landsmarkaðurinn hafi viljað
líta við þeim. Affleiðingin hefur
verið sú, að upp hafa hlaðist
imiklair birgð-ir landbúnaðaraf-
urða, sem ekki hafa selzt nema
fyriir gjafverð e’rl-end'i’S-
VERÐLAG
LANDBÚNAÐARAFURÐA
Afleiðingin af þessu verð- og
launaákvörðunarfyrirkomulagi í
landbúnaði hefur I stuttu máli
orðið það, að verðlag á landbún
aðarafurðum hér á landi er að
mínum dómi orðið mjög hátt, og
mun víst fleirum finnast svo um.
Eftirfarandi tafla sýnir smásölu
verð nú á nokkrum helztu land
búnaðarafurðum okkar skv.
auglýsingu Framleiðsluráðs land
búnaðarins frá 12. júlí sl. Tafl-
an sýnir og niðurgreiðslur úr
ríkissjóði á hverja einingu.
Mjólk í hyrnum, 1.
Rjómi í 1. femium, 1.
Smjör, kg.
Ostur, 45%, k-g.
Kimdaikjöt í Skrofelkum, kg 1. ffl.
Á þessari töfflu sést, hve stór
hiluti af verði þessara algeng-
ustu landbúnaðarafurða verður
að vera greiddur úr ríkis-
sjóði. Því er stíft haldið fram af
hagsmunasamtöku-m landbúnað-
arins, að niðurgreiðslyr sem
þessar komi bændum ekkert við
og séu síður en svo styrkir til
þeirra heldur aðeins greiðslur
rikisins til að styðja neytendur.
Benda hagsmuniasiamitöikiin á, að
ef niðurgreiðslunum væri sleppt
ættu bændur rétt á, að smásöl-u
verð hækkaði upp í þær tölur,
sem aftasti dálkurinn í töflu
þessari sýndi.
Á þessi rök verður ekki fall-
izt. Þótt niðurgreiðslur á verði
landbúnaðarafurða séu meðfram
tilkomnar af því, að stjómvöld
vilji þar með stöðva víxlhækk-
anir kaupgjalds og verðlags,
hníga góð rök að þvi, að niður-
greiðslumar séu einnig tilkomn-
ar vegna þess, að almenningur í
landinu hefði alls ekki efni á að
neyta islenzks kjöts og smjörs,
ef þessar landibúnaðairvör-
ur væru á óniðurgreiddu verði
í búðunum. Að visu mundi
mjólk líklega seljast í nokkuð
samia rrtæli og fyrr, en smjör-
neyzla mundi dragast mjög sam
an, ef húsmæður ættu að greiða
á fimmta hundrað krónur fyrir
kllóið af smjörinu. Verður ekki'
um villzt, að verðniðurgreiðsl-
urnar á landbúnaðarafurðum
eru ekki síður til þess að skapa
neyzlu á þessum vöru-m og
forða þannig þvi, að framleiðsla
sé langt umfram innlenda
neyzlu. Ekki þarf að fara nema
nokkur ár aftur í tímann, þeg-
air niðuirgrei-ðsll'ur á lamdbúnaðar-
afurðuim voru mikffix mimni, en
þá siöfnuðust fyrir miklair biirgð-
iir aif ýmsiuim geymamilleigum vör-
uim, sbr. smjör’fjallið m-argumitaJ-
aða.
Þá ber og að benda á að rikis
sjóður grípur ekki fé tffi rniðu-r-
greiðslnanna úr Jausu lofti
beldur verður hann að inn-
heimta það með sköttum og toffi-
um, en þegar öllu er á botninn
hvolft, eru það einmitt neytend
ur landbúnaðarafurða, þ.e. allir
landsmenn sem í meira eða
minna mæli greiða þessar álög-
ur. Reikningurinn fyrir land-
búnaðarafúrðunum, sem neyt-
éndur fá frá bændum, kemst
því að lokum til skila, þótt
hann sé ekki allur greiddur yf-
ir búðarborðið.
NIDURGREIÐSLUR
LANDBtJNAÐARAFURÐA
Verðniðurgreiðslur á landbún
aðarafurðum, bæði til neyzlu
innanlands og til útflutnings,
eru orðinn einn stærsti liðurinn
í ríkisútgjöldunum. Árið 1971
voru verðniðurgreiðslur innan-
lands um 1.500 mi-llj. króna og
útfl-utningsuppbætur rúmar 400
imffilj. króna, samtals um 1.900
millj. króna. Heildarútjöld rikis-
ins voru á því ári um 13.000
imillj. króna, þannig að niðnr-
greiðslur einar hafa nnniið tæp-
nm 15% af lieildarútgjöldum rík
isins. Er þessi útgjaldaliður orð-
inn svo stór, að hann er kom-
inn úr öllu skynsa’mtegu hlut-
falli við önnur útgjöld rikisins,
og væri bráð þörf á að endur-
skoða, hvort ekki væri hægt að
feomia þassiuim mállluim öðruvísi fýr
ir. Tffi samanburðar má geta
þess, að heildarverðmæti land-
bú na ð ar firamle iðslu-n nar á ár-
inu 1971 nam 4.568 millj króna,
þannig að á því ári nam stuðn-
ingur rikisins við verðlag land
búnaðarafurða um 44% af heild
arfranileiðsluverðmæti Iandbún-
aðarins. Eftir er svo að telja
önnur útgjöld til landbúnaðar-
mála, þ.e. ræktunarstyrki o.s.
frv., en upplýsingar um það
liggja ekki enn fyrir fyrir árið
1971.
imásöluv. Niðurgr. Samtals
kr. kr. kr.
15.50 13.85 29.35
148.00 35.00 183.00
196.50 211.60 408.10
205.00 60.00 265.00
126.90 56.50 183.40
Sérstök ástæða er tffi að gera
útfflutninigsuppbæturnar að um
ræðuefni. 1 maíblaði Hagtíðinda
1971 er að finna greinargerð
Hagstofunnar um nýtingu á fé
tffi útflutningsuppbóta á land-
búnaðarafurðir. Er þetta nýj-
asta greinargerðin um þetta efni
og nær til framleiðsluáranna
1967/68, 1968/69 og 1969/70.
Kemur þar fram (tafla II, bls.
88), að orðið hefur að greiða
gífurlegar upphæðir með öllum
útfluttum landbúnaðarafurðum,
langt umfram öll skynsamleg
takmörk. Árið 1967/68 voru
fluttar út landbúnaðarafurðir
fyrir 101,5 millj. króna, en þar
ofan á varð ríkissjóður að
greiða uppbætur, er námu nær
tvö og háSlfföl-diU söíiuverðinu
eða 243,7 mil-lj. kr. Hlutfall þetta
■skánar aðeins næstu tvö ár á eft
ir, og 1969/70 eru fluttar út
Iandbúnaðarafurðir fyrir 367,5
mffilj. króna, en þar við bætir
ríkissjóSur „aðeins“ nær öðru
eins í uppbótum, þ.e. 334,6 millj.
króna.
Flestir munu sammála um, að
þessi útflutningur á landbúnað
arafurðum er landinu svo dýr,
að engu tali tekur og væri
þörf á að leggja hann niður hið
bráðasta og reyna í stað þess að
vinna að þvi að verja þvi fé,
sem nú fer í útflutningsuppbæt
ur, til einhverra skvnsamlegri
nota.
SKEIÍFl R LANDBfTNAÐAR I
ÞJÓDARFRAMLEIÐSLUNNI
Framkvæmdastofnun ríkis-
ins hefur gert athugun á þvi,
hvaða s'kerf hver atvinnuvegur
leggur til þjóðarframleiðslunn-
ar. Að vísu varar stofnunin við
því að þessar tölur séu ekki
endanlegar, en þó eru þær svo
áreiðanlegar, að þær hafa verið
birtar í skýrslu Efnahags- og
þróunarstofnunarinnar í París
(OECD) um ísland í janúar sl.
1 skýrslu þessari kemur fram,
að landbúnaður hefur 12,9% af
lieildarvinnuaflinu í landinu ár-
ið 1969, en á sama ári er fram-
lag hans tii þjóðarfrandeiðsl-
unnar ekki nema 7,5%. Töl-
ur fyrir önnur ár sýna áffika
hlutföll. 1 sömu skýrslu kemur
og fram (töflu 7, bls. 18) að ár-
ið 1969 eru vinnuaflsafköst (la-
bour productivity) í landbúnaðl
ekki nema 59,7% af meðalafköst
mn í þjóðarbúinu í heild.
ENDURSKOÐUN Á STEFNU
! landbúnaðarmAlum
Ofangreindar tölur um stöðu
landbúnaðarins í þjóðarbúskap
okkar sýraa, svo emginn sann-
gjarn maður getur mótmælt, að
brýn þörf er orðim á að endur-
skoða stefnuna í landbúnaðar-
málum. Fyrrverandi ríkisstjórn
undir forsæti Bjarna heitinis
Benediktssonar skipaði einmitt
nefnd til að endurskoða stefn-
una i landbúnaðarmálum tffi að
finna einhverja leið út úr þeim
vanda og gífurlega kostnaði,
sem rakinn hefur verið hér að
ofan. Var hún fyrst undir for-
mennsku Jónasar H. Haralz og
síðar Bjarna B. Jónssonar. Eitt
af fyrstu verkum núverandi rí'k
isstjórnar var að leggja þessa
nefnd niður og koma þannig í
veg fyrir, að hún fengi að leggja
fram álit sitt og niðurstöður, sem
'tailisvert var búið að fiirana að.
Hefur slik endurskoðun ávallt
mætt mi'killi mótspyrnu frá hags
imiuiniasaimtakam landbúiniaðarins,
því þau vita sem er, að sffik end
urskoðun getur aðeins leitt að
þeirri niðurstöðu einni, að land-
búnaðarframleiðslan og útgjöld
ríkisins tengd henni eru orðin
þjóðarbúinu mikfl byrði, sem
fyrr eða siðar verður að varpa.
HVAÐA AÐRAR LEIÐIR
KOMA TIL GREINA?
Hér að ofan hef ég bent á
ýmsa annmarka, sem ég tel vera
á stefnunni í landbúnaðarmál-
um. En nú verður að spyrja,
hvaða aðrar leiðir koma til
greiná í landbúnaðarmálum en
þær, sem nú eru farnar? Eigum
við að hætta við allar niður-
greiðslur og styrki og hætta
þannig á, að heilar sveitir legg-
ist í eyði vegna tekjuskorts og
landbúnaður líði undir lok?
Við þessu kann enginn ein-
hlít svör, en það ætti ekki að
aftra stjórnvöldum frá að at-
huga þetta vandamál nánar og
reyna að komast að einhverri
S’kynsamlegri niðurstöðu. 1 síð-
ari grein hyggst ég ræða, hvaða
leiðir eru hugsanlegar til að
minnka álag landbúnaðarins á
þjóðarbúið, þótt um leið sé tekið
tillit til jafnvægis i byggð lands
ins og þarfa landsmanna fyrir
n-eyzluvörur landbúnaðarins.
Hellissandi, 14/8 ’72.
J. V.