Morgunblaðið - 05.10.1972, Blaðsíða 16

16
MORGÖNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 1972
Oitgafandí htf, Átvnkur, R&ykýavfk
Framfaveawida&tjóii HaraWur Svemsaon.
ftftisítíófar Matíhías Jehannessen,
Eyý'ólfur Konráð Jónsson.
Aöstoöarrite tjón Stywnir Gun-narsson.
Rftötfórnerfu! Itrúi Þorbýörn Guðmundsson
fi’ótteetjór! Björn Jöhann&son.
AuBtýaingewtjttrí Ámi Garðar Kristinsspn.
Rrtstjórn og algreíösla Aðalstræti 6, sími 1Ó-100.
Au^íýsingar Aðaistraati 6, sími 22-4-80,
ÁökrrftargjaW 325,00 kr á imánuði innanlands
I faiusasöíiu 16,00 ikr sintakið
VIÐRÆÐUR VIÐ BRETA
JENS OTTO KRAG
T dag hefjast á nýjan leik
samningaviðræður brezkra
og íslenzkra embættismanna
um hugsanlega bráðabirgða-
lausn á landhelgisdeilunni.
Engar viðræður hafa farið
fram um þetta efni milli ís-
lendinga og Breta síðan upp
úr samkomulagsumleitunum
slitnaði á fundum hér í
Reykjavík um miðjan júlí sl.
Nú verður þráðurinn tekinn
upp að nýju; hér er því um
mjög þýðingarmiklar viðræð
ur að tefla, sem vissulega
geta skipt sköpum um þróun
deilunnar.
Samningaviðræður þær,
sem nú hefjast, eru árangur
af fundi Einars Ágústssonar
og sir Alec Douglas Home í
New York fyrir skömmu.
Með hliðsjón af því, hversu
fljótt er hafizt handa um
áframhald samningaviðræðn
anna, eftir fund utanríkisráð-
herranna, verður að gera ráð
fyrir, að ríkisstjórnirnar vilji
báðar í raun og veru ná sam-
komulagi og koma þannig í
veg fyrir árekstra.
Ef raunverulegur vilji er
fyrir hendi af beggja hálfu
til að setja þessa þrætu nið-
ur með friðsamlegum hætti,
á að vera unnt að ná sam-
komulagi. Samningamenn
beggja aðila verða að gera
sér grein fyrir því, að svo
kann að fara, að frekari samn
ingaumleitanir verði útilok-
aðar um langt skeið, ef upp
úr þessum viðræðum slitnar.
Þess vegna skiptir miklu
máli, að viðræðurnar verði
teknar föstum og skynsam-
legum tökum.
Áður hefur verið bent á,
að rétt væri að freista þess
fyrst að ná samkomulagi um
þau ágreiningsatriði, sem
líklegast er að ná megi
samningum um. Reynsla
fyrri viðræðufunda ætti að
geta vísað veginn í þeim efn-
um. Á hinn bóginn er skyn-
samlegast að geyma þau á-
greiningsatriði sem fram til
þessa hafa verið Þrándur í
Götu samkomulags, þar til á
síðari stigum viðræðna. Lík-
legt er, að auðveldara verði
að ná samningum um þau,
ef áður hefur verið samið um
önnur ágreiningsefni.
Við verðum einnig að haga
viðræðunum á þann hátt, að
málstaður okkar komi til
með að njóta aukins skiln-
ings á erlendum vettvangi,
ef svo illa skyldi fara, að við-
ræðurnar færu út um þúf-
ur.
Mestu máli skiptir nú fyr-
ir okkur íslendinga, að út-
færsla landhelginnar leiði til
þess í raun og veru, að dreg-
ið verði úr sókninni í fisk-
stofnana, sem nú eru í bráðri
hættu. Samkomulag við
Breta yrði óefað þungt á
metaskálunum í þeim efnum.
Ckömmu eftir að úrslit þjóð-
^ aratkvæðagreiðslunnar í
Danmörku um aðild að Efna-
hagsbandalagi Evrópu urðu
kunn, gerðust þau óvæntu
tíðindi, að Jens Otto Krag
skýrði frá því, að hann mundi
láta af embætti forsætisráð-
herra. Þessi fregn kom mjög
á óvart, enda hafði Krag haft
á hendi forystu þeirra þjóðfé-
lagsafla í Danmörku, sem
börðust fyrir inngöngu Dan-
merkur í Efnahagsbandalagið
og unnið eftirminnilegan
stjórnmálasigur með úrslit-
unum.
Vangaveltur hafa verið
miklar um þær ástæður, sem
liggja að baki ákvörðun
Krags. Þær virðast þó fyrst
og fremst vera persónulegar,
þótt pólitísk sjónarmið bland
ist þar að einhverju leyti inn
í. Jens Otto Krag hefur verið
einn af fremstu stjórnmála-
leiðtogum Dana um langt ára
bil. Engan þarf að undra, þótt
hann vilji nú draga sig í hlé
frá stjórnmálastörfum og er-
ilsömu starfi forsætisráð-
herra og flokksleiðtoga. En
vissulega er það óvenjulegt,
að valdamaður á hátindi fer-
ils síns taki með þessum
hætti ákvörðun um að láta
af embætti og gefa öðrum
tækifæri til þess að fást við
stjórn landsins. Mun mörg-
um þykja, sem fordæmi
Krags mætti verða öðrum
stjórnmálamönnum til eftir-
breytni og það víðar en í
Danmörku.
Við íslendingar höfum sér-
staka ástæðu til þess að
þakka Jens Otto Krag hans
liðsinni við íslenzk mál á
umliðnum árum. Hann hefur
verið í hópi þeirra danskra
stjórnmálamanna, sem eru
okkur mjög vinveittir og
vilja mikið af mörkum leggja
til þess að veita íslandi stuðn
ing. Skemmst er að minnast
þess, að Jens Otto Krag átti
verulegan þátt í því að leysa
handritadeiluna milli land-
anna og tryggja heimkomu
íslenzku handritanna. Sjálf-
ur kom hann hingað til lands
þegar fyrstu handritin komu
heim og varð djúpt snortinn
af athöfninni á hafnarbakk-
anum, og viðbrögðum al-
mennings hér. Þegar Jens
Otto Krag nú lætur af emb-
ætti forsætisráðherra Dana,
hverfur mikill vinur íslands
úr því embætti en ekki er að
efa, að maður kemur í manns
stað og að við munum eiga
góð samskipti við eftirmann
hans, verkalýðsleiðtogann
Anker Jörgensen.
A
Þingkosningar í Astralíu:
Gorton er að birtast á
sjónarsviðinu á ný
Eftir Vincent Stove
Þingkosningar fara að öll-
um líkindum fram i Ástralíu
fyrir árslok og William
McMahon, forsætisráðherra,
sér fram á erfiða kosninga-
baráttu og sigurhorfur
flokks hans, Frjálslynda
flokksins, eru vægast sagt
ekki sérlega bjartar. í þess-
ari grein er vikið að ástand-
inu í áströlsku stjórnmála-
lifi og því spáð að Verka-
mannaflokkurinn kunni nú
að ná meirihluta eftir 23ja
ára stjórnarandstöðu.
Ýmsir sérfræðingar álíta að
svo geti farið, að forsætisráð
herrann sjálfur bíði ósigur i
sínu kjördæmi. Vissulega er
full ástæða fyrir McMahon
að hafa þungar áhyggjur af
stjórnmálaframtíð sinni.
En öllu glaðari er fyrrver-
andi forsætisráðherra Ástra-
líu John G. Gorton, sem frjáls
lyndir létu víkja i marz sl.
Gorton situr nú á þingbekkj-
unum í fulltrúadeildinni og
hylli hans meðal Ástralíu-
manna — kannski ekki sízt
meðal ungs fólks — hefur
aldrei verið meiri og er næsta
óvenjulegt að Ástralíumenn
sýni stjórnmálamanni svo
mikinn hlýhug og svo ósvikna
aðdáun, sem honum hefur fall
ið i skaut, síðan hann vér úr
forsætisráðherrastóli. Kalla
mætti hann forsætisráðherr-
ann í útlegð.
Gorton hefur aldrei notið
viðlíka vinsælda og nú — og
hann veit það. En hann setur
ekki fram háværar kröfur.
Þrátt fyrir sterka hreyfingu,
sem hefur á stefnuskrá sinni
að koma honum aftur til
valda, þá virðist hann sjálf-
ur aðhafast lítt til að svo
megi verða. Enda hefur
hann að flestra dómi vel
efni á því að bíða. Sá mögu-
leiki er fyrir hendi — þótt
ekki sé hann stór — að hann
verði látinn taka við embætti
forsætisráðherra síðustu vik
urnar fyrir kosningarnar. En
að þeim loknum er nokkurn
veginn öruggt, að hann verð-
ur að nýju ieiðtogi Frjáls-
lynda flokksins — annað
hvort sem forsætisráðherra,
eða foringi stjórnarandstöð-
unnar.
Það eru ekki nema tvö ár
síðan Gorton var óvinsæll
foringi óvinsællar ríkisstjórn
ar. Fáir ástralskir for-
sætisráðherrar höfðu fengið
á sig þvilík áföll sem hann
og fáir höfðu notið jafn lít-
ils trausts með þjóð sinni,
sem og innan flokks hans.
Um gervallan heim vörpuðu
menn öndinni léttar, þegar
hann lét af embætti, „hið
stormasama Gortons skeið“
var á enda runnið. Óþarft
er að rifja upp í löngu máli
allt sem Gorton þurfti við að
glíma og varð til að gera hon
um forsætisráðherrastarfið
-Tolin Gorton.
hábölvað. Hvert hneykslið og
spillingarmálið fylgdi öðru.
Og hvernig má þá vera, að
til þess manns sém var fyrirlit
inn, iðulega gerður að
athlægi og svo óspart rægð-
ur, þann skamma tíma, sem
hann var forsætisráðherra,
leita nú ýmisir þeir, sem vildu
fjarlægja hann úr starfi fyr-
ir stuttu?
Vonbrigði með frammi-
stöðu McMahons, forsætisráð
herra, er meginástæðan.
McMahon hefur lagt sig all-
an fram. En það er eins og
allt hafi verið á móti honum,
og fyrst og fremst hefur hon
um alls ekki tekizt að vinna
sér lýðhylli; hann fer hrein-
lega i taugarnar á fólki, segja
þeir hreinskilnu um hann.
Hann þykir beita starfs-
aðferðum, sem eru í senn svo
gamaldags, íhaldssamar og af
káralegar, að með ólíkindum
er á síðari hluta tuttugustu
aldar. Aftur á móti var Gor-
ton — þótt óútreiknanlegur
væri — augljóslega langt á
undan sinni samtíð. McMa-
hon er aftur úr grárri forn-
eskju, segja þeir í Ástralíu.
John G. Gorton varð for-
sætisráðherra þegar Harold
E. Holt, forsætisráðherra,
drukknaði í desember 1967.
Hann bar þá sigur af hólmi
eftir mikla og harðsnúna
valdabaráttu innan flokks
síns. Hann hafði þá setið í
sautján ár á þingi og hann
þótti liklegur til að hleypa
nýju lofti inn í stjórnmála-
lífið. Hann endurlífgaði
gamla þjóðernisstefnu, sem
lítt hafði verið haldið vak-
andi hjá ungu kynslóðinni.
Hann talaði um framþróun í
þjóðlífinu, og hann gagn-
rýndi að áströlsk fyrirtæki
væru i eigu erlendra aðila og
lagðist gegn aukinni fjárfest
ingu utanlands frá. Hann hét
þvi að berjast gegn fátækt
og hann dró í efa þörf Ástral-
íumanna fyrir að hafa af-
skipti af hernaði í öðrum
heimsálfum. Ýmsir aðdáenda
hans líktu honum við John
heitinn Kennedy Banda-
ríkjaforseta.
Gorton varð varnarmála-
ráðherra í stjórn McMahons,
en það stóð ekki tenigi. McMah
on komst fljótlega á snoðir
um það, að hann gat ek'ki unn-
ið með hinium fyrrverandi for-
ingja, svo að Gorton þokaði
enn um set. En aðeins á ytra
borði. Nú kemur hann oftar
fram heldur en McMahon.
Boðin streyma til hans úr öll
um áttum að sitja hina ýmsu
fundi, samkcxmur og umræð-
ur. Hann hefur kosið að
velja úr það sem hon-
um finnst áhugaverðast og
öðtozt mikla hýiili.
Hann ræðir ekki hvað sizt
um mál, sem flestir foringjar
Frjálslynda flokksins reyna
að forðast. Vissulega komu
þeir Gorton í klípu, þegar
hann var forsætisráðherra.
En nú þegar hann talar fær
málflutningur hans góðan
hljómgrunn. Hann ræðir
nauðsyn endurnýjunar á
stefnu Frjálslynda flokksins
og hvetur til að hún veisði á
allan hátt gerð nútímalegri.
Nokkrum sinnum hefur ver
ið leitað til hans með hvatn-
ingum um að stofna nýjan
flokk, en hann er nægilega
raunsær til að skilja að slíkt
myndi ekki blessast, eins og
nú er í pottinn búið. „Ég
reyndi að þoka hugsun-
arhætti flokks míns fram á
við og ég held mér verði
nokkuð ágengt,“ segir hánn.
Hann reynir að blanda geði
við sem allra flesta og af öll-
um stéttum og stigum. Hann
veit að möguleikar hans hafa
margfaldazt. - Hvort sem
flokkur hans tapar eða sigr-
ar — og sennilegast er
að Frjálslyndi flokkurinn
tapi — þá hefur Gorton engu
að tapa en allt að vinna.
William McMalion.