Morgunblaðið - 01.11.1972, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. NÓVEMBER 1972
Byg-gringar Vélsmiðjunnar Héðins h.f. við Seljaveg.
V élsmiðj an
Héðinn hf.
50 ára í dag
Vélsmiðjan Héðinn h.f. er
50 ára í dag, en hiin var
stofnsett hinn 1. nóvember
1922 af Bjarna Þorsteinssyni,
vélfræðingi og Markúsi ívars
syni, véistjóra. Markús og
Bjarni keyptu smiðju Bjarn-
héðins Jónssonar, jámsmiðs,
sem hann hafði starfrækt í
Aðalstræti 6B og var kaup-
verðið 60 þúsund krónur, en
starfsemi smiðjunnar hafði
þá legið niðri í 2 ár eða frá
andláti Bjarnhéðins. Á Aðal-
stræti hafði verið járnsmiðja
allt frá 1895, er Sigurður
Jónsson frá Hliðnesi á Álfta-
nesi hafði hafið þar járn-
smiðjurekstur. Bjarnhéðinn
var nemandi hans og keypti
smiðjuna um aldamótin. 1
virðingarskyni við minningu
Bjamhéðins var smiðju
þeirra Bjarna og Markúsar
gefið nafnið Héðinn. Stofnun
fyrirtækisins stendur því á
gömlum merg, í fyrsta iðnað-
arhverfi borgarinnar, þar
sem Skúii landfógeti hafði
staðsett Innréttingar sínar
170 árum áður.
Smiðja Bjarnhéðins mun
hafa verið mjög fábrotin.
Hún var í 60 fermetra hús-
næði og var vélakosturinn lit
ill, tveir rennibekkir, knúnir
olíuhreyflum, handsnúin bor
vél og fótstigin smergel-skifa.
Starfsmenn Héðins voru fjór
ir að tölu, er smiðjan hóf
starfsemi sína, en tveimur
mánuðum síðar voru þeir
orðnir sjö. Vélum og áhöldum
fjölgaði jafnt og þétt og 1926
var keypt fyrsta rafsuðutæk-
ið, sem íslendingar eignuð-
ust. I>að var í eigu Héðins.
Ekki var að undra, þótt
vel gengi, því að dugnaður
og áræði stofnendanna var
mikið og gott samstarf þótti
einkennandi fyrir þá félaga.
Þeir höfðu átt sér hugsjón,
sem var að stofnisetja hér
fuHkomna vélsimiðju, sem
bæði gæti annazt vélaviðgerð
ir og smiðað ýmáss konar
áhöld og vélar. I Reykjavik
voru starfræktar nokkrar
minni smiðjur fyrir fyrri
heimsstyrjöldina, en áhalda-
eign þeirra var mjög bág-
borin, enda var þá nær ein-
göngu um eldsmiði að ræða.
Með komu togara í eigu Is-
lenidinga færðust viðgerðir
þeirra meira og meira yfir á
islenzkar hendur og er Raf-
magnsveita Reykjavikur tók
til starfa 1921, urðu brátt
straumhvörf í öllium iðn-
rekstri í bænurn, olíuhreyf'l-
arnir viku fyrir rafhreyflum.
Fyrstu ár Héðins var meg-
inverkefni smiðjunnar véla-
og skipaviðgerðir, aðallega á
botnvörpunigum, sem áður er
getið. Erfiðleikar voru þó á
slíkum viðgerðum, þar sem
enigin dráttarbraut var þá til
í landinu til þess að taka
skipin á þurrt, en á árunum
1932 til 33 lét SMppfélagið í
Reykjavík h.f. gera tvær
dráttarbrautir og var þá
fyrst unnt að taka á land til
viðgerðar botnvörpunga og
minnstu millilandaskip. Árið
1932 til ’33 lét Slippfélagið í
ar Stálsmiðjuna h.f. Járn-
steypuna h.f. stofnuðu sömu
fyrirtæki síðar eða árið 1941.
Óx svo starfsemi Héðins ár
frá ári, þótt starfsemin hafi
oft verið erfiðleikum bundin
á árunum fyrir heimsstyrjöld
ina síðari. 1932 gerðist fyrir-
tækið brautryðjandi hér
með smiði fullkominna lifrar
vinnslutækja og á árunum
1936—‘37 byggði Héðinn fjór
ar síldar- og fiskmjölsverk-
smiðjur.
Heimsstyrjöldin 1939 til ‘45
olh mikilli breytingu í sögu
Héðins, þvl að þá fluttust all-
ar véla- og skipaviðgerðir
inn í landið og tekin var upp
margháttuð nýsmíði á tækjum
og vélum er áður voru fliutt
inm erlendis frá. Full'komnar
fiokkunarviðgerðir skipa
voru og framikvæmdar, í sam-
vinnu við Stálsmiðjuna og
smíðaðar voru vélar í síldar-
og fiskmjölsverksmiðjur og
hraðfrysti'hús landsmanna. Á
sama tima stórfjölgaði starfs-
fól'ki fyrirtækiisins. Sifellt
uxu kröfur þær, sem gerðar
voru til járniðnaðarins og
vegna síaukinna verkefna
Héðins m’argfal'daðist starf-
semi fyrirtækisins. Dreifðist
hún víða u.m bæinn, vegna
þrengsla í heimkynnum simiðj
unnar við Aðalstræti. Var
því vorið 1941 hafizt handa
um að reisa núverandi húsa-
kynni Héðins við Seljaveg og
brátt fjuttist starfsemin úr
Aðalstræti. Gólfflötur smiðj-
unnar var orðinn 489 fer-
metrar, er smiðjan fluttist
þaðan. Hefur uppbygging
húsa fyrirtækisins síðan far-
ið fram í áföngum og nú er
gólfflötur þess orðinn 13.000
fermetrar og hefur því
meira en 200 faldazt. Bygg-
ingunum er skipt i deildir eft
ir hinium margvíslegustu
verkefnum, sem unnin eru.
En stórhýsið við Seljaveg
gerðist þröngt og árið 1966
var stofnsett útibú frá Héðni
í Garðahreppi, sérstakt félag
Garða-Héðinn hf. og eru
helztu verkefni þess fram-
leiðsla stálgrindahúsa, svo og
sandblástur og grunnun
smíðaefnis í þar til gerðri
vélasamstæðu, sandhverfum
er keypt var til landsins 1971
og er eina vélin sinnar teg-
undar á íslandi.
Fyrsta disilvélin var smið-
uð í Héðni. Var hún sýnd á
Iðnsýningunni 1952, en það
ár varð fyritækið 30 ára. Þá
tvo áratugi, sem siðan eru
liðnir hefur fyrirtækið eflzt
og dafnað. Árið 1953 kom
það á markaðinn með stóra
og mikla ísvél og 1954 var
tekið i notkun fyrsta soð-
kjarnatækið, er srníðað var í
Héðni fyrir síldarverksmiðj-
una á Kletti í Reykjavík og
síðan hafa fleiri verksmiðjur
fengið slik tæki, se-m auka
mjölframleiðs'luna um 20%.
Víðtækar tilraunir voru gerð
ar með litlum reynslutækjum
áður en framleiðslan hófst og
fékkst þar hagnýt reynsla.
Einnig lagði Héðinn í
nokkurra ára tilraunir áður en
framleiðsla isvéla hófst, en
þær komu fyrst á markaðinn
1956 og hafa þær m.a. verið
sendar til Noregs. Síðasta nýj
ungin á framleiðsiliusviðinu
fyrir frystiiðnaðinn er smíði
hraðfrystitækja með álplöt-
um. Héðinn hefur séð um
byggingu nær allra síldar-
verksmiðja á Austurlandi og
Suðvesturlandi.
Fyrstu árin veittu stofnend
undurnir fyrirtækinu for-
stöðu. Bjarni andaðist 1938,
en Markús 1943. Árið 1942
tók Sveinn Guðmundsson, vél
fræðinigur við framikvæmda-
stjórn og hefur veitt fyrir-
tækinu forstöðu síðan.
Stjórn Héðins h.f. er ein-
göngu skipuð konum og hef-
ur svo verið um margra ára
sfeeið. Stjórn er þannig skip-
uð: Guðrún Markúsdóttir, for
maður og meðstjórnendur
eru Sigrún M. Mötler og
Kristín Sveinsdóittir.
Héðinn hefur alls þau 50
ár, sem fyrirtækið hefur starf
að haft 554 nema. Að jafnaði
starfa við fyrirtækið um 200
manns og hafa 72 starfs-
mannanna starfað í 10 ár eða
lenigur. Elzti starfsmaðurinn
á 48 ár að baki og þessi ár
hefur fyrirtækið greitt laun
að upphæð 626 milljónir
króna. Meðal starfsfólfesins
er starfandi starfsmannafé-
laig og er félagslif mieð mikl-
um blóma. Á þess vegum er
eini karlakór iðnaðarmanna í
Reykjavík, en markmið fé-
lagsins er að aufea kynni með
al starfsfólksims, halda uppi
fræðslustarfsemi, íþróttaiðk-
unum og skemmtanalifi.
1 tilefni 50 ára afmælis fyr
irtækisins hefur verið komið
upp sýninigu, sem gefa á yfir-
sýn yfir liðin ár í sögu þess.
Eru þar ými'sliegar minjar
um þá menn, sem skópu fyr-
irtækið. Margt listaverka er á
sýningunni, bæði listaverk
gerð af starfsmön'num Héðins
og öðrum. Á sýningunni er
einnig horft tii framtíðarinn-
ar og þar eru teikninigar af
næsta stórverkefni fyrirtæk-
isins, mikilli ísvél, sem fram-
leiða á 35 tonn af skelís á
sólarhring, en hingað til hef-
ur Héðinn smíðað ísvélar,
sem geta framleitt á sólar-
hring 18 tonn af skelís. Gert
er ráð fyrir að fyrsta vélin
kositi um 5 mi'Bjónir króna,
en söluverð hennar verður
kanniski hálf önnur milljón.
Þannig er fyrsta smíðin dýr-
ust — starf brautryðjandans
kostar peninga, en framþró-
unin krefst sinna fóma og
töluvert þarf til að halda for
ystuhlutverki í iðnaði sem
öðru.
Sveinn Guðmundsson, forstjóri með sveinsstykki sitt hring
skera.
Frá sögusýningunni um Vélsmiðjima Héðin h.f.