Morgunblaðið - 20.12.1972, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1972
Ný gengisfelling óhjákvæmi-
leg, ef svo fer sem horfir
— segir í nefndaráliti Matthíasar
Á. Matthiesens og Matthíasar
Bjarnasonar
Matthías Á. Mathiesen
FBUMVARP ríkisstjórnarinnar
um ráðstafanir vegna ákvörðun-
ar inn nýtt gengi íslcnzkrar
krónu var til annarrar og þriðju
umraeðu í neðri deild í gærdag.
í nefndaráliti Matthíasar Á.
Mathiesen og Matthíasar Bjarna-
sonar um frumvarpið segir m.a.,
að allt verði komið í sama horf
i efnahagsmálunum eftir nokkra
mánuði, og óhjákvæmilegt verði
að grípa tii annarrar gengisfell-
Ingar, ef svo fer sem horfir. I
ræðu Gylfa Þ. Gíslasonar kom
fram, að þessar ráðstafanir
myndu í mesta lagi duga at-
vinnuvegunum I 6 til 9 mánuði.
Vilhjálmur Hjálmarsson mælti
fyrir nefndaráliti meirihiuta f jár-
hags- og viðskiptanefndar. Meiri-
hlutinn lagði til, að frumvarpið
yrði samþykkt óbreytt. 1 ræðu
hans kom fram, að bankastjórar
Seðlabankans og hagrarmsókna-
stjóri sátu sameiginlegan fund
fjárhags- og viðskiptanefnda
beggja deilda Alþingis í gær-
morgun og svöi-uðu fyrirspurn-
um nefndarmanna vegna þess-
ana ráðstafana.
Matthías Á. Mathiesen mælti
fyrir áliti 1. minnihluta fjárhags-
og viðskiptanefndar. Nefndar-
álitið er svohljóðandi:
GÓÐÆRI
„Um mál þetta hefur verið
fjallað á sameiginiegum fundum
fjárhags- og viðskiptanefnda
beggja deilda, og fara hér á eftir
sjónarmið fulitrúa Sjálfstæðis-
flokksins í þessum nefndum.
Á undanfömum þremur ár-
um hefur verið eitt mesta góð-
feri hér á landi sem sögur fara
af. Aflabrögð hafa verið góð og
verðlag á útflutningsafurðum
landsmanna hærra en nokkru
sinni fyrr. Samkvæmt áætiunum
opinberra aðila er gert ráð fyr-
ir, að heildarafli muni aukast
niokkuð á árimu 1973 og verðlag
eriendis enn hækka, þannig að
framleiðsluverðmæti sjávaraf-
urða aukist um 10—20% frá ár-
irnu 1972. Eigi að síður hefur
rikisstjómin nú ákveðið að
lækka gengið um 11%, og inman
rikisstjómarinnar hafa verið
uppi tiilögur um enn meiri geng-
islaikkun, eða allt að 16%.
AÐDRAGANDINN
Sú þróun efnahagsmála, sem
leitt hefur til þessarar ákvörð-
umar, á sér ekki lamgan aldur.
Fyrri hluta árs 1970 vom uppi
tifflögur af hálfu þáverandi rík-
isatjómar og Seðlabankans um
nokkra gengishækkun með til-
liti tii ört batnandi árferðis, -—
tillögur, er að vísu náðu ekki
fram að ganga vegna andstöðu
euf hálfu samtaka bæði launþega
og vimnuveitenda. Sumarið 1971,
er núverandi rikisstjóm tók við
völdum, taldi hún ástand og horf-
ur efmahaesmála ekki gefa til-
efni tii gengisbreytingar. Það
sama sumar var raunar einnig
talið álitamál, hvort ekki bæri
að halda veiðgildi íslenzku krón-
unmar gagnvart gulli óbreyttu,
eins og flest nágranmalönd okk-
ar í Evrópu gerðu, en þetta hefði
íalið í sér gengishækkun gagn-
vart bandarískum dollar, sem er
mikilvægasti Ú1 flutningsgjald-
eyrir landsmanna. Enda þótt
annað yrði ofan á, gefur þetta,
ásamt áliti hinnar nýju ríkis-
stjórnar, glöggt til kynna, hvert
ástand var sumarið 1971 í þeim
þáttum efnahagsmála, sem úr-
slitum ráða um gemgisskránimgu.
Á því eina og hálfa ári, sem síð-
an er liðið, hefur að visu orðið
nokkur minnkun á þorsktaíla, en
hún hefur verið vegin upp og
meira en það af mikilli og áfram
haldandi hækkun útflutnings-
verðlags, sem gert er ráð fyrir
að enn muni halda áfram á kom-
andi ári.
Skýrimgu þess, að nú er taiið
nauðsynlegt að framkvæma
gengislækkun, er því eimgöngt
að finma í þróun þeirra þátta
efnahagslífsins, sem eru á valdi
landsmanna sjálfra. 1 stuttu
máli er skýrimgin sú, að öll
stjórn efnahagsmála, er, þó eink-
um stjóm opimberra fjármála,
verðlags- og launamála, hefur
farið gjörsaimlega úr böndunum
á þessum þremur misserum. A
þessu getur aðeims einn aðil'i
borið ábyrgð, sú ríkisstjóm, sem
rneð völd fer í landinu.
Þegar augljóst var á sd. sumri
hvert stefndi i viðskiptajöfnuði
landsims og afkomu atvinnu-
veganma, gerði ríkisstjórnir ráð-
stafanir til að auka niöurgreiðsl-
ur og stöðva frekari hækkun al-
tmenms verðiags og kauplags til
bráðabirgða. Jafnfraimt fól hún
sérstakri nefnd, efnahagsmála-
nefnd, að gera tiliögur um leiðir
og valkostt í efnaihagsimáhim.
Var nefnd þessi sikipuð sérfræð-
ingum ásamt fuiiltrúum þeima
þriggja stjórmmálatflakka, sem
að ríkisstjómimni stamda. Skiiaði
nefndin enidanlegu áliti í byrjun
desember si., eins og aikunnugt
er.
LEIDIRNAR
1 hinu ítarlega og greinar-
góða álitt efnahagsmálanefndar
er að finna nákvæman og glögg-
an samamburð á þeim höfaðleið-
um, sem mefndin telur koma tii
áiita til þess að mæta þeim
vamdaimálum, sem við er að etja.
Nefndin telur, að ekki komi til
greima að gripa. til beinna inn-
flutningstakmarkama eða ann-
arra beinna magntakmarkana,
heldur sé eingöngu unnt að fara
æiðir, sem byggjast á ailmenn-
um hagstjórnaraðgerðum, sem
varða heildarskilyrði í hagkerf-
inu eða almenm rekstrarskilyrði
tiitekinna greima. Ber nefmdin
saman þrjár slíkar höfuðleiðir:
millifærslu, niðurfærslu og
gengislækkun. Sá saimamburður
leiðir berlega í ljós, að gemgis-
lækkun er betur til þess fallim
að ná þeim efmahagsmarkmið-
um, sem refndin telur eðlilegt,
að stefmt sé að, en himar leið-
innar tvær. Eima undanteknimg-
in frá þessu er sú, að gemgis-
lækkun hefur meiri áhrif á verð-
lag og felur í sér meiri hættu á
þenslu en hinar leiðimar. Þó er
ekki teljandi mumur á milli-
færslu og gemgislækkun í þessu
efni sa.mkvæmt yfirliti nefmdar-
innar.
FORSENDUR FYRIR
ÁRANGRI EKKI FYRIR
HENDI
Þær forsendur þess, að gengis-
lækkun geti náð tiiiætluðum ár-
amgri, sem hér að ofan er lýst,
eru bersýniilega ekki ttl staðar
hér á landi, eirns og nú standa
sakir. Rikisstjómin er sundur-
þykk og sunduríliyndi að auki
ríkjandd inmam þeirra flokka,
sem að henni standa. Á eins og
hálfs árs valdaflerli hefur rikis-
stjórnin emiga tilraiun gert tii
þess að marka og fraimfylgja
heildarstefnu í efnahagsmálum,
né virðist vera ætiunin að gera
slíkt nú. Otgjöld ríkisins hafa
vaxið óhóflega. Heldur sá vöxt-
ur áfram, og bemdir ekkert til,
að ríkisstjórnin hatfi nein tök á
stjóm opinberra fjármála yfir-
leitt. Engin stefma hefur verið
mörkuð í pemimgamálum í saam-
bandi við þær efmaihagsaðgerðir,
sem nú er verið að framkvæma.
Óvissa er um þróum verðlags-
mála, en vitað er, að aiuk áhrifa
gengislækkunarinnar hljóta að
kama tíi sögunnar aðrar verð-
hækkanir, sem skotið hefur ver-
ið á frest undamfarma mámuði.
Emgar tilraunir hafa verið gerð-
ar til þess að ná samkomulagi
við aðila vimmumarkaðarims um
meðferð kaupgjaldsmála i sam-
bandi Við gemgisbreytimguna. Um
þetta atriði segir efnah agsmál a -
AlÞinGI
mefndin hirns vegar, að það sé
meginforsendia allra tillagma um
ieiðir, að slikt samkomulag tak-
ist um launaákvarðanir, eimkum
að þvi er varðar meðferð kaup-
greiðsluvisitölu. Af hálfu eim-
stakra ráðherra ríkisstjómarinm-
ar, ekki sízt forsætisráðherra,
var það eimniig greinilega látið
í Ijós á si. haustt, að breyting á
fyrirkomulagi kaupgreiðsiuvisi-
tölu væri forsenda sérhveirar
lausniar ef nahagsvaindans.
Af þvi, sem hér hetfur verið
sagt, má Ijóst vera, að sú gemg-
islækkun, sem rí'kisstjómin hef-
ur ákveðið, felur ekki í sér meina
lausn efnahagsvandans. Það lýs-
ir himu mesta ábyrgðarleysi atf
hálfu ríkisstjómarinnar að ráð-
ast í sMkar aðgerðir án þess að
hafa markað heildarstefmu í
efniah agsmálum og vera fær um
að fyligja þeirri stefnu eftir. Án
þess getur genigisleekkunin ekki
orðið til annars en grafa emn
frekar umdan tiiltrú aknenmings
á verðgiildi gjaldmiðilisims. Að
mokkrum mánuðum liðmum verð-
ur allt komið aftur í sama far-
ið og ekki önnur ráð tiltæk, etf
svo fer sem nú horfir, en gripa
til nýrrar geragislækkumar. Slíik
þróum hlýtur að hafa hin alvar-
legustu áhrif á atvinmulif lands-
ims, á sparmað og fjármuna-
myndun og á lánstraiust landsins
erlendis. Jafmframt hlýtur þess-
ara áhrifa að gæta i sívaxandi
mæli á atvinnu í landimu og á
lífskjör þjóðarinnar.
Ákvæði 3. gr. eru hins vegar
ekki tæknilegs eðlis, heldur fela
i sér nýja stefmu í gemgismál-
um. Enda þótt þessi stefna eigi
sér stoð í nýjum reglum Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins, er síður
en svo einsætt, að rétt sé, að
hún sé tekin upp hér á landi,
allra sízt við ríkjamdi aðstæður.
Engin ástæða er til, að þessi
ákvæði séu í þessu frumvarpi,
nema því aðeins ,að ríkisstjórnim
aétii sér að mota þau til þess að
hafa geragisfeUámguma meiri en
látið er í veðri vaka. Eðliilegast
virðist, að sérstakt frumvarp sé
borið fram um þá breytimgu á
Seðlabamkalögumum, sem hér er
um að ræða, og mundi þá getfast
nægilegt tóm til að aíhuga mál-
Bifreiðanotkun er ofsköttuð
Álit minnihlutans um bensín-
hækkunina - Útsöluverð á
bensíni hækkar í 20 kr. á lítra
FRUMVARP ríklsstjómarinnar
um 2 króna hækkun innflutn-
ingsgjalds af bensíni og hækk-
un á þungaskatti og gúmmí-
gjaldi var til annarrar og þriðju
umræðu í efri deild Alþingis í
gærdag. Bjöm Jónsson mælti
fyrir áliti meirihluta samgöngu-
nefndar, sem lagði til, að frum-
varpið yrði samþykkt. Steinþór
Gestsson mælti fyrir áliti minni-
hlutans, sem lagði til, að frum-
varpið yrði fellt.
Björn Jónsson.
Björn Jónsson sagði, að það
hefði verið stefman undanfarin
ár, að fjármagna vegatfram-
kvæmdir með skötffcum al um-
ferðinni og lántökum. Fyrrver-
andi rikisstjótm hefði t.d. hækk-
að bensínið um 4 krónur. Þarf-
irnar við vegaframkvæmdir
væru ómældar.
Elcki væri víst, að þessi hækk-
un kserni beinlinis niður á not-
endum strætísvagna í Reykjavik
vegna hækkaðra fargjalda. Hluti
atf flargjöldunum hetfðd jafnan
verið greiddur af bargarsjóði.
Það væri því pólitísk ákvörðun
borgarstjómar Reykjavíkur,
hvort þessi hækkun kæmi nið-
ur á notendum strætisvagnanna.
Þingrmaðurinn sagði, að hann
teldi eðlilegt að lækka gjöld á
venjulegum fjölskyldubílum en
hækka bensínverðið þess í sfcað.
Fólki yrði þannig gert kleitft að
eignast bíla, en um leið væri
hvatt til spamaðar.
Steinþór Gestsson mælti fyrir
áliti minnihluta samgömgunefnd-
ar, sem hann stendur að ásamt
Jóni Ánraanni Héðinssyni og Ás-
geiri Péturssyni. Steinþór Gests-
son sagðist hafa átt von á þvi,
að þimgmenn gerðu sér grein fyr
ir, að öllu lengra yrði ekki geng-
ið á þeirri braut, að fjánmagna
vegaflramkvæmdir með sérstök-
um sköttum af umferðinni.
Þimgmiaðurinn las síðan upp
nefhdarálitið, en í því segir m.a.:
Minni hl. nefndarinnar telur,
að svo langt sé gemgið í skatft-
lagningu á bifreiðanotkun og bif
reiðakaupum að ekki megi ganga
lengra í þvi efni, þer sem bitfreið
in sé mikilvægt þjónustutæki
allis alimennings í landinu, og auk
in skattheimita muni þvi koma
harðast niður á þeim, sem sízt
hafla boimagn til að standa hana
af sér. Hækkun þessa skatts til
vegasjóðs miun nerna um 230
millj. tor., en þessi breytinig mun
leiða af sér frekari hætotoamir aðr
ar, sem remna í ríkissjóð, en um
þær hækkanir er etoki vitað enn,
en lítolegt er, að útsöluvierð á
bensíni verði 20 kr. á líifcra. Við
viijum minna á það, að ríkis-
stjórnin hefur nýlega hækkað
imnflutniingsgjald af bifreiðum,
og rennur sá skattur beint í rik-
issjóð. Auk fyrmefndrar hækk-
unar munu bifreiðar hækka enn
i stofnkastnaði vegnia þeirrar
gengislæktouraair, sem þegar hef-
ur verið ákveðin. Þannig gefur
umtferðin meiri tekjur í ríkis-
sjóð en nokkru sinni fyrr. Það
er skoðun okkar, ag fellur hún
saiman við skoðun allra þeirra,
sem gerðu tekjuöflun vegasjóðs
að umræðuefni við gerð vegaáætl
unar 1971, að ekki væri fært að
hækka innflutningsgjald af bens-
íni til þess að standa undir vax-
andi vegaframkvæmdum, heldur
yrði tii að koma auikið fjárfram-
lag úr rikiissjóði, enda ætti það
að vera fært, ef litið væri til
þeiinra tekraa, sem hamn hefði í
vaxandi mæli tekið til sín atf um-
ferðinni.
Neflndin gat ekki náð samstöðu
um atfgreiðslu frv., og leggur
undirriitaður minni hl. til, að frv.
verði flellt.
Steinþór Gestsson sagði síðan,
að við fjáröflun fyrir vegasjóð
1971 hefði Ingólfur Jónssan, þá-
verandi saimigönguráðherra, lýst
yfir, að ekki væri skyinisamlegt
að anka tekjur vegaisjóðs með
hæktoun á bensínskatti ag þunga
skafcti. Núverandi fjármálaráð-
herra hefði lýst þeirri skoðun
1970, að ríkissjóður ætti að
leggja imeira til vegamálanna.
Þimgmaðurinn taldi liklegt, að
bensímverðið yrði tæpar 20 kr.
hver lítri, ef þessi ráðstötfun yrði
samþykkt. Þá gagnrýmdi hann,
að dregið væri úr heiimdldum til
þess að endurgreiða eigendum
jeppabifreiða, sem notaðer væru
við framJIeiðslustarfsemi, hluita atf
imnfLubniing-sgjaldimu.
Steinþór Gestsson.
Steingrímur Hermannsson
sagðiist ekki vera á móti megin-
stefinu frumvarpsins. Hann væiri
sammálla því, að vegafram-
kvæmdir væru greiddar með imn-
heimifcum gjöldum af umferðinni.
En í þessu frumvarpi væri gert
ráð fyriir hækkun þungaskatts.
Þetta hefði í för með sér hækk-
un vöruverðs hjá þeim, sem i
dreiflbýlinu búa. Það væri ekki í
samiræmi við steflnu ríkisstjórn-
arinnar.
Hannibal Valdimarsson, sam-
gönguráðherra, sagði, að út-
gjöld ríkissjóðs til vegamála
hefðu aukizt til muna á sl. tveim
ur árum. En það væri rétt steflna
að símu miati, að Skafctleggja
neyzluna en lsetoka kostnaðinn
við tætoið sjálft, bitfreiðina.
Geir Hallgrimsson sagði, að
ljóst væri, að samþykkt þessa
frumvarps myndi ekki autoa fram
kvæmdaifé vegasjóðs. Hann ítrek
aði síðan þau rök, sem Stednþór
Gestssan hafði fært fram gegn
flrumvarpimu.
Að lakinni þriðju umræðu
laust fyirir kl. 18 í gær var frum-
varpið samþykkt með 11 atikvæð-
um gegn 8 o« seut •seðri deild tíl
imeðferðar.