Morgunblaðið - 20.12.1972, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1972
21
— Landspítalinn
Fnunliald af bls. 8
Þessi drög eru svohljóðandi:
1. Sjúkrahús fyrir bráða sjúkdóma
Vistunartimi /100 þús. íbúa
Lyflækningar 243
Alm. lyflækningar 134
Sérgreindar lyflækningar 109
Ýmsar sérgreinar lyflækninga 30
Gigtlækningar 16
Taugalækningar 12
Húðs j úkdómalækningar 18
G j ör gæzluh j úkrun*) 3
Lungna-og berklalækningar 30
Handlækningar 195
Alm. handlækningar 140
Sérgreindar handlækningar 55 55
Bæklunarlækningar 40
Brj óstholslækningar 5,5
Lýtalækningar' 5,5
Taugaskurðlækningar 4
Kvensjúkdómal. og fæðingahjálp 100 100 100
Kvensj úkdómalækningar 40
Fæðingahjálp 60
Barnalækningar * *) 55 55
Ýmsar sérgreindar lækningar 39 39 39
Háls-, nef- og eyrnalækningar 18
Augnlækningar 13
Geislalækningar 8
Geðlækningar 210 210
2. Hjúkrunar- og endiu'hæfingarh. 505
Almenn hjúkrunarheimili 350
Hjúkrunarheimili fyrir geðsjúka 125
Sérstakar endurhæf.deildir 30
3. Vinnu- og dvalarheiniili
A. Fávitahæli 200 300
Sérst. geðveikisstofn. 50
Drykkj usj úkl.hæli 50
*) Venjulegast 1,5—2% af stærð sjúkrahúss
**) Meðtaldar geðlækningar.
Lita verður á þennan staðal
sem grófan ramma, sem fyrst
og fremst er leiðandi um
stærstu sérgreinar, þ.e. lyflækn
ingar, skurðlækningar, kven-
sjúkdómalækningar og fæðinga-
hjálp, geðlækningar og barna-
lækningar. Hvernig hlutfall
undirsérgreina innan stærri sér-
greina er fer mjög eftir starfs-
venjum á sjúkrahúsum og starfs
reynslu einstakra lækna á
sjúkrahúsum. Það þarf t.d. fleiri
rúm fyrir lýtalækningar og
taugaskurðlækingar frá almenn
um skurðlækningum og bæklun
arlækningum, ef almennir skurð
læknar og bæklunarlæknar ann
ast ekki það, sem almennast er i
þessum undir-sérgreinum. Sama
máli gegnir með taugalækning
ar innan lyflækninga. Taki al-
mennar lyflæknisdeildir ekki til
meðferðar sjúklinga, sem heyrt
geta undir taugalækningar, þarf
hlutfall þar að hækka. Þetta at-
riði hefur nýlega verið til um-
ræðu meðal sænskra lækna og
heilbrigðisyfirvalda og t.d. tal-
ið, að tækju taugasjúkdóma-
deildir allar heilablæðingar og
lyfjadeildir engar, þyrfti það
rými, sem hér er tiltekið, að
aukast verulega, sumir segja tvö
faldast fyrir taugalækningar.
Þess ber að geta, að sá stað-
all, sem hér er birtur, byggist
ekki nema að óverulegu leyti á
eigin athugunum hér á landi,
heldur hefur verið unnið úr
gögnum og athugunum aðallega
frá Norðurlöndum, en nokkuð
einnig frá öðrum.
I Svíþjóð er nú áætlað, að
heildarþörfin 1975 verði 1500 til
1730 rúm fyrir hverja 100 þús-
und íbúa og í Finnlandi er áætl-
unartalan 1980, 1620—1690
sjúkrarúm vegna 100 þúsund
ibúa.
Talan í þessari áætlun okkar
1647 er þvi vel innan þess
ramma, sem þessir aðilar hafa
sett sér.
Þegar litið er nánar á drög-
in og borin saman einstakar
deildir og innbyrðis skipting við
aðrar þjóðir má geta þessa:
LYFLÆKNINGAR
Áætlanantalan hér er 243,
þar af 109 vegna sérgreindra lyf
lækninga. I sænskri áætlun fyr
ir árið 1975 er gert ráð fyrir
200—230 en í áætlun sem Borg-
arspitalinn hér hefur látið
finnskt fyrirtæki annast, er gert
ráð fyrir 252 rúmum.
SKURÐLÆKNINGAR
Rými fyrir almennar og sér-
hæfðar skurðlækningar er áætl-
að hér samtals 195 eða 140 og
55. Áætlanatalan fyrlr Sviþjóð
árið 1975 er 150—190 og í áætl-
un Borgarspitalans, sem fyrr er
greind, er gert ráð fyrir 204
rúmum.
IIVENSJÚKDÓMAR OG
FÆDINGAHJÁLP
Hér er gert ráð fyrir samtals
100 rúmum í þessu skyni, 40
vegna kvensjúkdóma, og 60
vegna fæðingarhjálpar. Sam-
svarandi tölur voru í Helsing-
fors 1967, 97 og í Stokkhólmi
1970, 95 og er hvort tveggja tal-
ið fullnægjandi þar.
B ARN AS.IÍIKDÓM AR
Gert er ráð fyi’ir 55 rúmum.
1967 var talan 56 í Helsingfors
og 1970 var hún 52 i Stokk-
hólmi og á báðum stöðum var
það talið fullnægjandi.
1 áæltun Borgarspítalans er
reiknað með 50 rúmum. í áætl-
un Svía fyrir árið 1975 er gert
ráð fyrir 40 50 rúmum.
ÝMSAR SÉRGREINAR
SMÆRRI
HNE-rýmið er áætiað 18, fyr-
ir augnsjúkdóma 13 og fyrir
geislalækningar 8. Annars stað-
ar er miðað við á samsvarandi
deildum, 15 til 20, — 12 til 13,
— og 6 til 8 og það talið full-
nægjandi.
GEÐS.IÚKDÓMAR
1 tillögunni er gert ráð fyrir
210 rúmum vegna bráðra geð-
sjúkdóma og 125 vegna hjúkr-
unarvistunar eða alls 335. 1 Sví
þjóð er reiknað 210 til 250 á
deildaskiptum sjúkrahúsum og
125—150 á hjúkrunardeildum
eða alls 335 til 400. Auk þessa
er í Svíþjóð gert ráð fyrir 150
til 190 rúmum á sérstökum geð-
veilustofnunum. 1 þessum tillög
um er þessi tala áætluð 100.
Finnska áætlunin fyrir 1980
gerir ráð fyrir 300—350 rúmum
fyrir geðsjúka og eru þá geð-
veilustofnanir ótaldar.
Árið 1967 var heildarrými fyr
ir geðsjúka í Helsingfors 450 á
100 þúsund íbúa og í Stokk-
hólmi 1970, 484 á 100 þúsund
íbúa. Samsvarandi tala fyrir ís-
land er i dag um 200.
Vegna þeirrar tilvitnunar í
reynslu frá Bretlandi, sem ís-
lenzkir læknar þar minnast á i
grein sinni, vil ég nú geta þessa:
Árið 1960 voru 330 rúm fyrir
geðsjúka miðað við 100 þúsund
íbúa á Englandi og Wales. í áætl
un, sem gerð var 1962 var gert
ráð fyrir, að stefnt yrði að því
að minnka þetta hlutfall í 180
árið 1975.
Samkvæmt grein læknanna er
þessi tala nú 216 eða nokkru
hærri en áætlun sú, sem hér að
framan var rakin, gerir ráð fyr
ir. Hvort Bretum tekst að
standa við áætlun sína, er ekki
ljóst enn, og þeir, sem gerst til
þekkja, telja töluverðan vafa á
því. Um aðrar áætlanir vegna
sjúkrahúsrýmis fyrir England
og Wales, þá er þess að geta, að
þeir gera ráð fyrir 130 rúmum
fyrir vangefna og 140 fyrir
hjúkrunarvistun ellikramar-
sjúklinga og 330 vegna al-
mennra skurðlækninga og lyf-
lækninga, allt miðað við 100 þús.
íbúa. Við athugun á þessu verð-
ur hins vegar að hafa í huga,
að National Health Service sér
ekki um vistun á hjúkrunar-
heimilum (Nursing Homes) eða
vistheimilum (Hostels), heldur
sjá sveitarfélög um slíka vistun,
og eru þessi vistpláss ekki tek-
in inn í áætlun þá, er fyrr
greinir.
Raunverulegt rými fyrir
bráða geðsjúkdóma á geðsjúkra
húsum í Bretlandi í dag er því
svipað þvi, er áætlunin gerir ráð
fyrir, en nær helmingi fleiri
hlutfallslega en er hér hjá okk
ur í dag.
Þá má geta þess, að Englend-
ingar stefna ákveðið að þvi að
leggja niður sérstaka geðspítala
en flytja alla meðferð bráðra
geðsjúkdóma inn á deildaskipt
sjúkrahús.
H JÚKRUN ARVISTUN
Eins og fyrr sagði gerir stað-
allinn ráð fyrir 125 vistplássum
fyrir geðsjúklinga, sem er mjög
í samræmi við það, sem gerist
á Norðurlöndunum nú, eða það,
sem stefnt er að þar. Fyrir al-
mennan hjúkrunarspítala er
gert ráð fyrir 350 rúmum. Oft
er haft hér til viðmiðunar að
það þurfi 45 rúm vegna þúsund
íbúa 67 ára og eldri. 1 Svíþjóð
er þessi tala áætlun 375—400 ár
ið 1975, en þar er hærri hlut-
fallstala fólks en hér yfir 67
ára aldur. Helsingfors hafði árið
1967 244 rúm en í Gautaborg
er nú stefnt að 400 rúmum mið-
að við 100 þús. íbúa.
STOFNANIIÍ FYRIR
VANGEFNA
I tillögunum er reiknað með 2
af þús. í Noregi er reiknað með
að þörfin sé 1,7 af þús. En í
Bandaríkjum Norður-Ameríku,
2,1 af þús. I Danmörku er gert
ráð fyrir, að þörfin sé 2 af þús.
og er hér tekin upp sama áætl-
un og þeir hafa.
4. FRAMTÍÐARSTÆRÐ
LANDSPÍTALA OG
HLUTFALLSLEG SKIPTING
S.IÚKRARÚMA MILLI
DEILDA
í þeim staðli, sem hér hefur
verið rætt um, er gert ráð fyr
ir, að deildaskipt sjúkrahús eða
svæðasjúkrahús verði við nú-
verandi aðstæður í Reykjavík
og á Akureyri, og er þá gert
ráð fyrir, að sjúkrahúsin í
Revkjavík sjái um það til 160
þúsund manns fyrir sérgreindri
þjónustu, en um það bil 110 þús
und manns fyrir almennri þjón
ustu. Geðlækningar eru i þeim
flokki, sem gert er ráð fyrir að
falli undir sérgreinda þjónustu
að þessu leyti.
Samkvæmt staðlinum þyrfti
336 rúm fyrir bráða geðsjúk-
dóma i Reykjavík. Nothæft
rými fyrir geðsjúklinga af
þessu tagi er nú um 150 á
Kleppsspítala og 31 á geðdeild
Borgarspítalans eða alls 181
pláss. Ef á Landspítala kemur
geðdeild með 120 rúmum, þyrftu
að koma á Borgarspítala til við-
bótar 30—35 pláss til þess að
þörfinni væri fullnægt sam-
kvæmt staðlinum.
Ef gert er ráð fyrir, að Land
spítalinn sé fullbyggður með 685
sjúkrarúmum er hér um að
ræða miðað við 120 rúma geð-
deild, um 17% af sjúkrarýminu
þar, en verði Borgarspítali eins
og fyrirhugað er, fyrir 400—450
sjúklinga, verður hlutfall geð-
sjúkrarúma þar 14,5—16%, mið
að við það, sem fyrr er sagt.
Sé hins vegar litið á hlutföll-
in innan staðalsins, kemur í
Ijós að geðsjúkrarúm á 685
rúma deildaskiptum spitala
ættu að vera 170. Ef notaður er
hér staðall sá, er Bretar stefna
að, og til var vitnað i grein
lækna, er um málið hafa ritað,
verður þessi tala 51.
í báðum siðari tilvikunum
yrði um mun stærri geðdeild að
ræða, en ráðgert er hér á þessu
stigi. Niðurstaða þessara athug-
ana verður því sú, að eigi að
stefna að þvi að flytja meðferð
bráðra geðsjúkdóma inn á deilda
skipt sjúkrahús, verður að horf
ast í augu við, hver stærðar-
hlutföll eru milli hinna ýmsu
sjúklingahópa í þjóðfélaginu.
Niðurstaðan er sú, að fyrirhug-
uð geðdeild er nokkurn veginn
í samræmi við spitalann eins og
stærð hans verður, þegar fæð-
ingardeild og geðdeild eru full-
byggðar, en sennilega of lítil, ef
spítalinn stækkar verulega.
Þegar frumtillögur lágu fyrir
frá byggingarnefnd geðdeildar
Landspitalans um stærðarhlut-
föll og fyrirkomulag, var eftir
því óskað í samráði við nefnd-
ina, að fá Gunnar Holmberg, yf
irlækni í geðsjúkdómum við
sjúkrahúsið í Danderyd i Stokk
hólmi, til þess að koma til lands
ins og ræða við byggingarnefnd
ina, fulltrúa frá ráðuneytinu og
fulltrúa frá samstarfsnefnd um
opinberar framkvæmdir um fyr
irhugaða byggingu, og var sér-
staklega leitað álits hans á
stærð deildarinnar miðað við
Landspítalann í heild og stærð-
ir einstakra þátta i bygging-
unni.
Hér verða teknir upp nokkrir
þættir úr álitsgerð hans til ráðu
neytisins um málið:
„Kliniken avses tácka en be-
tydende del av behovet av psyk
iatrisk sjukhusV&rd í landet. Be-
rákningen att den skulle vará
tillrácklig för en befolkning av
50.000—60.000 syns í huvudsak
riktig, om man utgár fr&n att
den blir enda v&rdinstans för
sit upptagningsomráde. Det
kan emellertid diskuteras om
tillráckliga resurser för lángv&rd
ooh rehabiliterinig kan ástad-
kommas vid centralsjúkhuset eli
er om den typen av várd í Stállet
borde byggas upp vid det psyki
atriska sju'khuset och vid ny-
tillkomande sjukhem og halv-
öppna várdformer. Dártiil torde
krávas en betydligt utökad öpp
en várd, helt genom psykiatriska
team utplacerade i ett antal
andra omráden. Bildandet av
en sammanhángande organisa-
tion enligt block-principen, med
ett större befolkningsunderlag
kan övervágas.
Plaleringen av kliniken i ett
centralt láge och í básta möjliga
nárhet af rikssjukhuset ár gynn-
sam, trots att detta tyvárr inni
ebár begrásade tomt resurser.
Nárheten till störri trafikleder
kan nödvendiggöra sárskild om
tanke betráffande ljudisolering
och dármed följande krav p&
vontilation. Fördelarna av den
föreslagna placeringen ár dock
s& stora att dessa problem bör
-lösas.
Klinikbyggnadens storlek, 60
+60 várdplatser, f&r betecknas
som adekvat, b&de med hensyn
till beráknat várdpiatsbehov i
landet och till avvágningen mot
andra klinikers storlek. Psyki
atrins sjukhusvolym bör enligt
min mening vara jámförlig med
invártesmedicinens (underspeci
aliteter inráknade).“
„Antalet v&rdavdelningar har
föreslagits bli 8, vilket ár ett
lámpligt tal. Det finns behov. att
differentiera várden inom en-
heten, med anordnande av mer
eller mindre akuta v&rdformer
och sárskiljande av olika pati-
entklientel. Studenterna máste
ocksá fördelas pá ett relativt
stort antal avdelningar för att
fá tillráckiligt aktivt deltagande i
v&rden. En enhet av den före-
slagna storleken med alla före
kommande patienttyper, medan
det (t. ex. i Sverige) har visat
sig att mindre lasarettsenheter
inte ár tilráckliga.
V&rdavdelningarnas storiek
med plats för 15 dygnetrunt-
patienter och ytterligare nágra
dagpatienter syns mycket gynn-
sam. Det ár onödigt páfrestande
för patienterna att bli konfront
erade med en större grupp med
patienter án sá. Tilsamiman med
várdpersonal, stundenter och
andra elever blir antalet person
er pá en avdelning ánda 25—30.
Under Lágbelastningstid kan
várdavdelningarna pa samma
váningsplan kopplas samman
med gemensam personal. Kanske
borde man vid den definitiva
utfoirmningen försöka ástad-
komma en báttre kommunikation
dem emellan. Under diskussion-
er med arkitekterna har iöv-
rigt en del omdispositioner före-
slagiits inom várdavdelningarna.
Mottagningsavdelningens (am
bulatoriets) storiek med endast
fyra mottagningsrum för almáns
psykiatri í den preliminára plan
en förefaller otillrácklig, varför
en utvidgning av mottagnings-
avdelnimgen har föreslagits. Den
nármare utformningen dárav
kann doek inte skisséras under
mitt besök i Reykjavik. Vid-
are bör om möjligt en direkt fðr
bindelse skapas mellan ambula-
toriet och i planet ovanför ligg-
ande undervisningsutrymmen
med bl.a. undersökningsrum för
studentarnas behov. — Utrymme
för elektrochockbehandli'ng bör
tilkomma (förrum, behandlings-
rum, uppvakningsrum).“
„Várdavdelningarnas stand
ard motsvarar nutida krav og
nármar sig en normal hotel-
standard. Möjligheten att an-
ordna duschar utanför varje pat
ientrum ár mycket tilltalande
(Vi har vid egna sjukhusbygg-
en börjat tillámpa denna stand-
ard). I gengáld f&ir det anses att
ett badrum per várdavdelning
ár tillráckligt."
„Jag har áven tagit det av pers
onalplanen för den första etapp
en av anlággningen og funnit
den vel genomtánkt. Samman-
lagda antalet ergoterapeuter
kan möjligen förefalte. i över
kant, antalet sekreterare dáre-
mot i underkant. Antalet lák-
are anges i den skriftliga plan-
en till 15, muntlig uppgift 20 —
den senare siffran synsmer ad-
ekvat.“
„Eventuellt borde redan nu
en várdavdalning (den som
ligger nármast till sjukhuset)
specialutformas som akut und-
ersöknings- och observationsav-
delning. I Sverige, i varje fall i
större stáder hár, har all sjuk
v&rd kommit att domineras av
akutvárd, vilket har skapat be-
hov av observations- och ytter-
ligare akutavdelningar sávál
inom psykiatrin som inom andra
specialiteter. Det torde kunna
förvántas att utvecklingen i Is-
land blir densamima. Ju mer akut
várden blir, desto större patient
omsáttning uppkommer, dessut
om intas mer störda och oroliga
patienter hvilket kráver större
Franihald á bls. 25