Morgunblaðið - 11.02.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1973
17
Hjónin í Brekkuknti.
Sköpun ævintýris
í ókunnu landi
HÉR fylgir iausleg þýðinig úr
bréfi, s'am Halldór Laxness
skrifaði Rolf Hadrioh, aðal-
lieikstjóra og höfundi kvik-
myndah'a.ndritsins að Brekku-
kotsannál, um síðustu áramót,
þegar samsetning og frágang-
ur kvikmyndarinnar var á
lokastigi.
Skáldsögur, er lýsa mann-
llífi á einni eyju úti í Atlants-
hafi, fara ekki um margra
hendur á meigin’andi Evrópu.
íslenzkur róman kemur
sjaldan fyrir augu þýzkra les-
enda. Ef svo ber við, er bók-
inmi sjaldnast auðið að vekja
U'mtalsvei-ðan áihuga. Þó finn-
ast þar undantekningar. Var
það ekki í Frankfurt fyrir
tæpum þremur árum, að fund
um okkar bar saiman fyrsta
sinni og þér kváðuzt hafa les-
ið slíkan róimian og tilviljun
réð, að það var Brekkukots-
anná'li eftir HaE'dór Laxness?
Og þér bættuð við, að svo vel
hefði yður huginazt. þetta brot
manrllífslýsingar úr Norður-
Atlantsha'fi, að þér kynnúð að
fara til ísiands og fes'ta það
á fifmu til sjónvarpssýningar.
Mér flaug fyrst í hug,
hversu erfitt mundi verða að
upptroða með stóran hóp er-
lendra leikara og tækni-
manna, ásamt tiiþurfandi út-
búnaði, til Islands að kvik-
mynda langa skáfdsögu.
En skjótt og þó þaulhugsað
svar yðar koim mér mjög á
óvart: Þér kváðuzt ekki hafa
ætlað yður að flytja erlenda
leikara til íslands tii að leika
þar íslenzkt fólk, heldur nýta
þann mannafla, sem fyrir
væri í landinu (og þá ekki
endilega leikara) til hinnar
fyrirhuguðu kvikmyndagerð-
ar. Þér treystuð þvi, að inn-
lendir menn gætu gefið persón
um þessarar ís’enzku sögu
það lif, er hæfði, fraimmi fyrir
auga myndavéiarinnar, og
þann rétta og sanna svip á
sjónvarpsskerminum.
Fram að því hafði ég heyrt,
að einungis í Suðuriöndum
vær' hægt að taka fólk af göt
unni og láta þ'að Hei'ka sem
hverja aðra atvin'numeinn i
kvikmyndum. Þeir kaliast
,-,vero“ ?. ítöl'sku eða ,,vrai“ á
fröns'ku. En ekki hafði ég tal-
ið Norðurlandab'úa i hópi
slíkra skyndi'jeikara. Til þess
værum við of feiimnir og hæg
geðja. En þegar ég nú sé,
hvers'U vel yður tókst ti‘l með
þetta „ekta“ fól’k á íslandi,
verð ég að játa, að ótti minn
við vanhæfni óbreyttra Norð-
urlandab'úa til að fremja slíka
liist undirbúningslaust, var á
hjátrúari'ökum einuim reistur.
Vitaskuld horfði ekki byr-
lega fyrir yður framan af.
Þér höfðuð a’drei þurft að
leiða hugann að ís'landi; þér
höfðuð aldrei hitt Islending,
Framh. á bls. 30
MUUÍKIJKOTSANNALL
SK ÍLIKSMJA IIALLDÓllS LAXMiSS
f LLIKOHllD llOLI'S IIADIUCHS
¥YIUIIIILIJTI
í Bakariinu.
með loðim ti! Re yðarfjarðar. (I,jósm. Mbl. I.H.4.)
öryggismálunum var sett á lagg
irnar. Þá strax varð það ljóst,
að kommúnistar ætluðu ekki að
sætta sig við, að Fram-
sóknarflokkurinn réði meðferð
utanríkismála.
En þrátt fyrir það. hefðu menn
haldið, að ráðherrar Framsókn-
arflokksins bæru saman bækur
sínar í landhelgismálinu og
reyndu a.m.k. 1 þýðmgarmestu
þáttum þess að komast að sam
eiginlegri niðurstöðu. Þessi von
hefur nú einnig brugðizt. Þegar
utanríkisráðherra segir nei, seg-
ir forsætisráðherrann já.
1 meðferð landhelgismáls-
ins hefur svo margt verið vit-
laust gert, að nú er nóg komið.
Ef ráðherrarnir meta sóma sinn
einhvers, ber þeim þegar í stað
að ræða landhelgismálið við
stjórnarandstöðuna i landhelgis-
nefnd og utanrikismálanefnd,
sem samráð hefði við helztu sér-
fræðinga okkar í þjóðarrétti.
Stjórnarandstaðan hefur sýnt
það, að hún vill leggja sig alla
fram um lausn landhelgis-
málsins og raunar teygt sig eins
langt og nokkur kostur hefur
verið til samvinnu við rík-
isstjórnina. Má kannski segja, að
stundum hafi verið gengið skrefi
lengra en ástæða var til í hlífi-
semi við rikisstjórnina, þegar
hún hefur framið mesitu afglöp-
in.
Sækjum
okkar mál
Eins og margsinnis hefur ver-
ið bent á, var það fáránleg
urinn fjallar um málið, gætum
við gert kröfu til yfirráða yfir
viðáttumeiri landhelgi en 50 mil-
um. Við gætum friðað land-
grunnið allt eða jafnvel stefnt
að 200 mílna landhelgi.
Viðurkenning
Breta
Hið athyglisvei ðasta við úr-
skurð Alþjóðadómsins 17. ágúst
s.l. var greinargerð eins dómar-
ans Padilla Nervo, sem einn dóm
endanna fjallaði efnislega um
rétt íslendinga til útfærslu.
Hann benti á það, að þegar
Bretar og Vestur-Þjóðverjar
tóku við orðsendingu íslendinga
1961 án athugasemda, hafi þeir
í raun réttri viðurkennt rétt Is-
lands til að færa fiskveiðiland-
helgina svo mikið út, að allt
landgrunnið væri friðað. 1 orð-
sendingunni var vitnað til sam-
þykiktar Alþingis frá 5.
maí 1959, en þar er á það bent,
að íslendingar telji sig eiga eign
arrétt að fiskimiðunum yfir
landgrunninu öllu og muni halda
áfram að færa fiskveiðimörkín
út.
Þegar Bretar og Þjóðverjar
tóku við þessari orðsendingu án
allra athugasemda, viðurkenndu
þeir þennan rétt okkar að mati
þessa dómara.
Þrátt fyrir margitrekaðar
áskoranir tiil íslenzkra ráða-
manna, að halda þessu sjónar-
miði á loft, hafa þeir ekki gert
það fram að þessu. Þeir meta
það meir, að fjargviðrast enn
þann dag í dag út af samkomu-
laginu 1961 en að gæta alls þess
réttar, sem Islendingar eiga.
Þetta er ljót saga, en hún er
því miður sönn.
þáverandi forsætisráðherra
og utanrikisráðherra, að við lit-
um svo á samkomulagið frá 1961,
að Bretar yrðu að hverfa út úr
fiskveiðilandhelgi, næst þeg-
ar hún yrði færð út, meðan Al-
þjóðadómurinn fjallaði um mál-
ið, ef þeir kysu að vísa þvi
þangað. Engin mótmæli bárust
frá Breta hálfu eða Vestur-Þjóð
verja gegn þessum yfirlýsingum
og þess vegna áttum við að sjálf
sögðu að halda fast við þessa
skýringu. Það var þó ekki gert,
vegna þess að ríkisstjómin vildi
segja samningnum upp.
Nú er komið á daginn,
að Alþjóðadómurinn telur samn-
inginn i fullu gildi og Bretar
viðurkenna þann úrskurð.
Þá ættum við að sjálfsögðu að
krefjast þess, að þeir hyrfu út
úr 50 milna landhelginni, með-
an málið er til meðferðar fyrir
Alþjóðadómnum. Allt þetta ber
að ræða i landhelgisnefndinni
og utanrikismálanefndinni og
leitast við að ná þar fullri sam-
stöðu, og er vonandi að
það verði nú gert.
Formaður
Stofnunarinnar
Þegar vinstri stjórnin ákvað
að koma á fót hinni svonefndu
Framkvæmdastofnun, var um
það samið, að formaður hennar
skyldi ekki ætíð vera frá sama
flokki, heldur skyldi skipt um
árlega, og áttu Framsóknar-
menn að fá formann Stofnunar-
innar nú um áramót.
Ólafur Jóhannesson, forsætis
ráðherra, hefur enn einu sinni
látið kommúnista beygja sig.
Hann hefur haldið formanni
kommúnistaflokksins sem for-
manni Stofnunarinnar, þótt um
það hafi verið samið, að hann
yrði nú úr flokki Framsóknar-
ákvörðun að láta engan mæta af
okkar hálfu fyrir Alþjóða-
dómstólnum til þess að verjá þar
og sækja mál okkar. Sú ákvörð-
un var á því byggð, að Alþjóða-
dómstóllinn hefði ekki lögsögu
i þessu máli. Nú hefur verið úr
því atriði skorið, dómurinn hef-
ur lögsögu og efnisleg meðferð
málsins hefst fyrir honum eftir
hálft ár. Þann tíma eigum við ís-
lendingar að nota til þess að
undirbúa mál okkar eins vel og
frekast er kostur og taka síðan
til varnar og sóknar fyrir dómn
um.
Þótt við eigum hæfa sérfræð-
inga i þjóðarrétti, er sjálfsagt að
leita einnig til erlendra manna,
og hvorki má horfa í fé né fyr-
irhöfn til að undirbúa mál okk-
ar sem allra bezt.
Eins og alkunna er, fleygir nú
fram stuðningi við stefnu þá,
sem við höfum alla tíð fylgt i
landhelgismálum, þ.e.a.s. að
strandriki hefðu yfirráð yf-
ir öllu landgrunni sínu. Síðustu
ánægjulegu tíðindin í þessu efni
er tillöguflutningur 26 þing
manna Bandaríkjanna, sem vilja
að það stórveldi lýsi yfir 200
milna landhelgi. Sú stefna er í
samræmi við það, sem stórblaðið
New York Times boðaði í rit-
stjórnargrein. Blaðið sagði, að
Trumann Bandarikjaforseti
hefði þegar árið 1945 mark-
að þá stefnu, að strandriki hefðu
yfirráð, ekki einungis yf-
ir hafsbotninum, heldur hafinu
yfir honum einnig. Það ár lýstu
Bandaríkjamenn yfir eignarrétti
að botninum, og blaðið benti á,
að þá hlyti réttur til yfirráða
yfir hafinu upp af þessu svæði
einnig að renna til strandríkja.
Það væri augljóst mál, að sú
yrði þróunin.
Ef Alþjóðadómurinn tekur að
fjalia um mál okkar eftir hálft
ár, má búast við, að það taki
hann langan tíma, enda gætum
við haft á það áhrif með því að
mæta fyrir dómnum og fá alla
þá fresti, sem unnt er. Vel kvnni
þá að fara svo, að áður en dóm-
Bretar út fyrir
Þá er þess og að gæta, að því
var margyfirlýst bæði af hálfu
manna.
Mikil ólga er ríkjandi út af
þessu tiltæki forsætisráðherr
ans, og verður fróðlegt að sjá,
hverju frarn vindur.