Morgunblaðið - 12.04.1973, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. APRtL 1973
Myndlistarhús og Kjarval
Lesið á gullbók (hluti)
AfmælisbJóm
Skýjafar
Trauðla mun hægt til annars
tima að vísa um merkari við-
burð í annálum íslenzkrar
myndlistar en opnunar hins veg
lega sýningahúss við Miklatún.
Hér gerist það, að íslenzk
myndlist eignast sinn fyrsta var
anlega samastað, og að séð er fyr
ir þörfum hennar lengra en til
næstu dagmála, svo vikið sé að
Listamannaskálanum gamla. Um
þann forna skála má þó segja,
að sjaldan hafi jafn lélegt hrófa
tildur skilað meira gildi í víð-
tækri merkingu. Þar voru
haldnar minnisstæðar listsýning
ar sem geymast munu um langa
tið í annálum, en þar fór einnig
fram ýmis og timanlegri starf-
semi svo sem dansleikir, árviss-
ar hlutaveltur, basarar, pólitisk
athafnasemi á kjördögum, og
svo mætti lengi telja.
Furðu gegnir hve skáli þessi
dugði lengi til framdráttar
þeirri margþættu starfsemi, sem
við hann var tengd, þ.e. hálf-
an þriðja áratug, svo vanbúinn
sem hann var af efni og bygg-
ingu á ótraustum jarðvegi, auk
harkalegrar meðferðar. En skál
inn hélt uppi risi myndlistarinn
ar i borg og bæ , — og þar var
fest upp þjóðartákn landsins
yfir dyrum úti ti’l hinztu stund-
ar. Löngu fyrir skapadægur,
hélt skálinn hvorki vatni né
vindi og voru listaverk í bráðri
hættu vegna raka eða kulda ef
veður spilltust meðan sýningar
stóðu, og sýningargestir máttu
þræða vatnsslakka á gólfi. All-
flestum myndlistarmönnum var
þó vel til þessa eina samastað-
ar fyrir meiriháttar sýningar,
og sakna hans margir enn í dag
líkt og ástkonu, sem þeir
stefndu fyrrum til funda við og
minntust með list sinni, þrám og
framavonum. Hér skal ekki
lengra haldið, en ég gat ekki
skrifað um hinn nýja skála án
þess að minnast hins gamla og
alls þess, sem við myndlistar-
menn eigum tilvist hans að
þakka.
Hvatar að byggingu nýs
myndlistarhúss voru fyrst og
fremst aðkallandi framkvæmd-
ir til viðgangs myndlistarstarf-
semi i borginni og endurbygg-
ingarþörf hins gamla skála, og
mun hafa verið lokið teikningu
sérstaks skála, er sú hugmynd
kom fram, að sameina undir eitt
þak borgarlistasafn og varan-
legt sýningarrými fyrir myndir
Kjarvals, sem kómnar voru í
eigu borgarinnar. Þetta var
snjöll hugmynd, því að það er
mikill kostur að geta skoðað
fleiri sýningar á einum stað, og
átt hvíldarstund á milli þar sem
veitingar eru fyrir hendi. Rikis-
listasafn hefði jafnvel mátt
rísa í næsta nágrenni enda nóg
rými, ef haganleg húsgerðarlist
hefði komið til.
Hið nýja myndlistarhús var
formlega vigt til stöðugrar
notkunar með virðulegri stemmn
ingarríkri athöfn hinn sögulega
dag, og sköpum skipti fyrir ís-
lenzka myndlist. Myndlistar-
menn fögnuðu af heilum hug og
borgarstjóri og byggingarmeist-
ari krýndu athöfnina með ágæt-
um. Hið meitlaða og sanna í
þeirri setningu i ræðu borgar-
stjóra, að myndlistarhúsið ætti
að vera „menningarlegt um-
hverfi, sem fólki liði vel í en þó
engin lognmolla“, gleymist
myndlistarmönnum ekki, —
væri vel að svo mætti verða um
langa framtíð.
Svo ég víki að sjálfri bygging
unni, þá er hún hin glæsilegasta
í heild og mikill menningarauki
í borginni, og víst er að norr-
ænum myndlistarmönnum, sem
hér voru i sambandi við mynd-
listarþing og Norrænu myndlist
arsýninguna sl. ár, þótti mikið
til byggingarinnar koma, þðtt
ýmislegt væri gagnrýnt. Ög
vissulega er þar eitt sem ís-
lenzkir myndlistarmenn gagn-
rýna framar öðru, en það er lýs-
ing sýningarsala ásamt þvi, að
ekki hefur tekizt með öllu að
útiloka að sólblettum bregði fyr-
ir á stöku stað, en það atriði
ætti að vera hægt að lagfæra.
Þá ná skuggar viðast hvar of
langt niður á veggi, einkum
endaveggi. Flest safnhús verða
fyrir gagnrýni í upphafi og eiga
að gagnrýnast, þannig hefur
hið fræga nýja listasafn Norður
Jótlands í Álaborg, byggt eftir
teikningum hins heimsþekkta
arkitekts Alvars Aalto, konu
hans Elissu og Jean Jaques
Barúel, ekki farið varhluta af
gagnrýni, þrátt fyrir rismikið
útlit og margslungna og fjöl-
breytta lýsingu. Kostir og gall-
ar þessa myndlistarhúss munu
koma betur fram er stundir liðá,
en við upphaf munu flestir geta
verið sammála um, að kostir
ráða í veigamestu atriðum.
Og þá er komið að sýningu á
verkum meistara Kjarvals. Að
sjálfsögðu kom ekki til greina
að opna húsið með annarri sýn
ingu en á verkum þessa mikla
málara okkar, hann lagði mikið
fé til byggingarinnar, gaf borg-
inni mikið safn mynda og léði
til nafn sitt sem allar dyr opn-
uðu hin síðari æviár hans, en
sorglega um síðir.
Sýningin er rishá og stórfal-
leg. Þarna eru samankomn-
ar myndir frá ýmsum tímaskeið
um listar þessa mikilhæfa lista-
manns, þótt ekki sé um yfirlits-
sýningu að ræða, enda mun
ekki hafa verið stefnt að því
marki. 1 veglegustu og yfirgrips
mestu sýningarskrá, sem gefin
hefur verið út hérlendis og
væntanlega markar timamót á
þvi sviði, — sýningarskrá sem
vart er hægt að gagnrýna að
útliti og formi fyrir annað en
helzt til daufar ljósmyndir, sem
rétt er að færa á kostnað prent
verksins, hefur þó láðst að til-
færa ártöl mynda, þótt eig-
anda sé greinilega getið, svo
sem þeir væru sögulegri heimild
en tímasetning myndannaU). Að
geta árgerðar mynda er eitt af
höfuðboðorðum í gerð sýningar
skrár. Þegar um sýningar er að
ræða er spanna langt tímabil,
að öðrum kosti ber sýninguna
ekki rétt að, hversu falleg sem
hún er og sjálft myndavalið
hafi vel til tekizt. Þetta er mein-
lég gloppa í sýningarskrá, sem
mætti verða til nokkurs lær-
dóms hér eftir. Þótt greinarhöf-
undur þékki til flestra skeiða í
list Kjarvals, þá á hann erfitt
með að timasetja margt mynda
á sýningunni og vlsar til þess,
að listdómar spegla jafnan það,
sem fyrir listrýninn ber hverju
sinni, og þvi verður hér ekki
stefnt að heildarýni listar
meistara Kjarvals.
Greinilega kemur fram á þess
ari sýningu hve fjölhæfur
Kjarval var, og koma þó ekki
fram allar hliðar listar hans og
skaphafnar á þessari sýningu.
Hér vantar margt enda úr
miklu að velja og ekki allt falt
til láns. En menn taki eftir þvi
hve mrkið lán það er íslenzkri
myndlist að sá myndlistarmaður
sem þjóðin hefur tekið mestu
ástfóstri við, spannar yfir vitt
svið í list sinni, og hve mikið
almennt menntunargildi það hef
ur. Hleypidómaleysi Kjarvals
var einstakt, þannig sendi hann
greinarhöfundi eitt sinn þá
orðsendingu i sambandi við sýn
ingu höfundar, að hann (Kjar-
val) væri fyrsti abstrakt málari
á íslandi! Þetta var löngu áður
en greinarhöf'undur fór að rita
um list. Það er ekki svo lítið
sannleikskorn i þessu, enda eru
flestir hinir svonefndu „artist-
ar“ í myndlist, meira eða minna
abstrakt, og Kjarval er mesti
artisti í íslenzkri myndlist fram
til þessa. Lítum á myndima