Morgunblaðið - 15.11.1974, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. NÖVEMBER 1974
10
Oddur Björnsson:
Enn um fjandafæluna
„Er verið að særa vitglóruna úr
mannskapnum?" — er fyrirsögn aS
seinasta framlagi til kvikmyndar-
innar „The Exorist", sem útleggst
særingarmaSurinn. Von aS spurt sé.
Höfundur greinarinnar vitnar m.a. í
Kirkjuþing '74, biskupinn og
prófessor Jóhann Hannesson —
spyr svo: hvaS er á seySi? (Ég vil
taka fram, aS mér finnst biskup og
kirkjuþing hafa gert skyldu sina (
þessu tilviki). Einsog Á.Þ. réttilega
ályktar er hér um aS ræSa velgerSa
kvikmynd, um ómerkilega bók. en
virSist gleyma þvf um leiS, aS vel-
gerS mynd um ómerkilegt efni er
ómerkileg mynd. Eftilvill er ég aS
gera honum upp skoSun, allavega
þykir honum þó mikiS holtaþokuvæl
hvfna f þeim, sem beiSst hafa undan
þvf aS fá þennan ófögnuS
hingaSsendan (hér er eftilvill um aS
ræSa þessa alræmdu skerSingu á
persónufrelsi og frjálsri menningu,
sem svo mjög er á dagskrá nú um
stundir meSal vor). — Þessi stúfur
er ritaSur einfaldlega vegna þess, aS
undirritaSur er ekki eins „töff" og
Á.Þ., og þekkir reyndar fáa slfka
nema þá meSal hálfvita á ýmsum
aldri. Hvort veriS sé aS innleiSa miS-
aldir eSa aS þjóna vemmilegustu
hvötum mannskepnunnar nema
hvorttveggja sé — eSa þetta eigi aS
vera einhver „ný-renessans", sem
ætlaS er aS reyna á þolrifin f okkur
vesalingum (Ifklega til þess viS get-
um sannaS taugastyrk okkar eSa
„heilbrigSa skynsemi", líkt og árleg
skýrsla Borgarbókasafnsins á aS
sanna aS viS séum ennþá mesta
bókmenntaþjóS heimsins — ólæs og
óskrifandi) — þá eru bæSi sjónar-
miSin harla lágkúruleg. Fyrrnefndur
Á.Þ. þarf ekki á mikilli fyrirhöfn aS
halda aS slá föstu aS flest sem skrif-
að og sagt hefur verið um umrædda
kvikmynd sé auglýsingarbrella, og
metur hann þá meira sitt áþorn en
yfirlýsingar annarra einstaklinga,
sem láta sig hafa þaS aS skrifa undir
þær fullt nafn — og ekki eru það allt
prestar. Þar fyrirfinnast líka m.a.
læknar og sálfræSingar.
Þessu er ekki ætlað aS vera lang-
hundur. en mér er spum: endaþótt
gagnrýnandi (og aSrir gáfaðir svo-
sem Á.Þ.) horfi allsgáðum augum á
hvaSa hrylling sem er og sjái jafnvel
hvað hann er „lásf", verSur samt
ekki aS krefjast af ykkur nokkurs
sem heitir tilfinningamennt — og er
kannski sú eina sanna mennt sem
stendur undir nafni, eða f versta falli:
má ekki vænta mannúSar af ykkar
hálfu? ESa er þaS eftilvill of mikil
lágkúra f ykkar augum? — Með
öSrum orðum: hvort djöfullinn sjálf-
ur eigi hlutdeild f umræddri mynd
eða hún sé bara velheppnuS tækni-
brella, sem sæmilega skynsömum
manni sé ekki of gott aS sjá f gegn-
um — þá vaknar f báSum tilvikunum
sú spurning, hversvegna menn eigi
aS horfa á þetta. f mínum augum er
þetta f öllu tilfelli frekleg móðgun —
og þó ekki væri nema af þeirri
ástæðu vil ég að svona sóðaskapur
sé sniSgenginn. — Annars væri
orðið áhugavert aS fá umræðu um
raunverulegt hlutverk gagnrýnenda,
þótt umræddur Á.Þ. sé nú vfst fyrst
og fremst áhugamaður um afmenn-
ingu svosem hæfir „frjálsri hugsun".
Oddur Björnsson.
P.S.
Ekki hefur enn heyrst f fslenskum
geSlæknum um þetta eða þesskonar
fyrirbrigSi, sem umrædd kvikmynd
er. — Er það eins meS þá og gagn-
rýnendur: er það utanvið þeirra vett-
vang að taka afstöSu? — Utan þess
að skilgreina hvort sjúkdómur er ill-
kynjaSur eða kvikmynd vel gerS? —
Og hvert er, m.ö.o., hlutverk kvik-
myndaeftirlits: er þaS fólgið f þvf að
forSa áhorfanda frá þeim hrylling að
sjá tvær naktar manneskjur finna
hvor til annarrar meðan meinlaust er
aS mata hann á slagsmálum, sem
standa tæplega undir nafni nema
„sigurvegarinn" reki t.d. hælinn f
andlitiS á þeim sem undir varS (sem
hefSi sjálfsagt gert það sama, hefði
hann orðið ofaná)? — Við erum
nefnilega farin að sjá stráka
praktisera þetta fyrir framan
Þórskaffi og vfðar. Svo ekki sé
minnst á þessi patent með aS skjóta
menn og aðrar skepnur alltaðþvf
uppá sport? — Eigum viS ekki aS
staldra viS, svo ég tali einsog prest-
ur, og gá hvar við erum stödd?
O.B.
Aths,
ÞaS eina, sem ég vil svara úr
þessum samsetningi, er, að pistill
minn hét ekki „Er veriS aS særa
vitglóruna úr mannskepnunum?"
heldur „Er veriS aS særa vitglóruna
úr mannskapnum?" ÞaS var for-
senda pistilsins, að menn væru ekki
skyniausar skepnur. Oddur virSist
ekki viss um aS svo sé.
— Á.Þ.
Sigurður Sigurmundsson:
Spænsk-íslenzk orðabók
Athugasemd við ritdóm
„EKKI er það rétt af rithöfund-
um að taka fram í umræður um
verk sin, en svo getur þó sannind-
um verið traðkað, að þeir að bera
hönd fyrir höfuð sér.“ Svo segir
skáldið Jón Trausti árið 1907 í
svari við ritdómi um söguna
„Leysing", sem út kom það ár.
Ekki er hér líku saman að jafna,
en mér komu í hug þessi orð
skáldsins þegar ég las ritdóm Sig-
rúnar Klöru Hannesdóttur bók-
menntafræðings um bók min
(Spænsk-islenzka orðabók), sem
út kom á síðastliðnu ári.
Ég vil þá fyrst benda henni á
eða eyða ýmsum alvarlegum mis-
skilningi, sem fram kemur hjá
henni varðandi þetta verk. Hún
byrjar ritdóm sinn á því að vitna
til orða, sem ég hafði í formála
bókrinnar og til viðtals, sem birt-
ist i dagblaðinu Tímanum um til-
urð þessa verks og aðstæður þær,
sem ég bjó við, menntun mína og
tungumálaþekkingu. „Áreiðan-
leiki efnisins er svo í samræmi
við það, sem að ofan grein-
ir“ er svo ályktun greinarhöf.
Síðan er sagt, að það úi og
grúi af prentvillum, þýð-
ingarvillum o.s.frv. Svo kem-
ur löng skýring, nokkurs konar
valdboð um það hvernig full-
komnar orðabækur eigi að vera.
Og siðast þetta: „Einfaldur orða-
listi, scm hvergi gefur dæmi um
notkun, beygingar sagna eða kyn
nafnorða né nokkur dæmi um
framburð er hin ófullkomnasta
orðabók og ætti ekki að heita því
nafni.“ Höfuðmisskilningur bók-
menntafræðingsins er að telja að
bókin ætti að vera annað en hún
er. Því er nægilega vel lýst í for-
málanum, að við þær aðstæður
sem hér var um að ræða, gat hún
aldrei orðið annað en ófullkomin
enda hér farið út á braut, sem
ekki hafði verið farin áður.
Greinarhöf. kallar bókina ein-
faldan orðalita, likan glósum
skólanemenda. Með þessum orð-
Komin er út hjá Ríkisútgáfu
námshóka Islensk réttritun, leið-
beiningabók handa kennurum og
öðru áhugafólki. Hún er gefin út
að tilhlutan Menntamálaráðu-
neytis. Höfundur er Halldór Hall-
dórsson prófessor.
Efni bókarinnar er í samræmi
við auglýsingu Menntamálaráðu-
neytisins frá 3. maí sl. um ís-
lenska stafsetningu og er nánari
útfærsla á meginreglum þeim
sem settar eru í þessari auglýs-
um er lýst því hugarfari, sem ligg-
ur að baki ritdóminum, jafnvel
tilgangurinn með verkinu ekki
viðurkenndur, hver svo sem or-
sökin kann að vera. Sigrún Klara
Hannesdóttir! Ég get frætt þig
um það, að ég var undir það bú-
inn, að bók mín kæmi fyrir augu
þeirra, sem þekkinguna hefðu og
ég var og er reiðubúinn að taka
með þökkum ábendingum þeirra
um það, sem ábótavant er eða
betur mætti fara. Það mætti ef til
vill til sanns vegar færa, að rétt-
ara væri að nefna bókina fremur
orðasafn en orðabók, slíkt er í
rauninni aukaatriði, en undir
handbækur verður hún ekki
flokkuð með réttu.
„Hverjum er bókin ætluð“ er
fyrirsögn á einum kafla ritdóms-
ins. Þar er því beinlínis haldið
fram, að bókin geti engum orðið
að gagni, hvorki þeim sem kunni
málið eða hinum, sem ætli sér að
læra það og fólk jafnframt varað
við því að kaupa hana. Jafnvel
gefið í skyn, að slíkar einfaldar
orðabækur séu áður óþekktar. Ég
vil þá benda á það, að bókin, sem
þýdd var eftir spænsk-enskri
orðabók, var svona — engar orða-
skýringar eða orðasambönd.
Eins og i formálanum stendur,
þá samdi ég bókina fyrir mig
sjálfan, til þess að geta lært málic
og kom hún mér að tilætluðum
notum, þrátt fyrir ófullkomleik
sinn og með þeim göllum, sem
með réttu má i henni finna. Enda
má vel að orðabókum vinna til
þess að gallalausar verði, ef það
hefur þá nokkurn tíma tekizt,
þótt til þessarar bókar sé sú krafa
gerð.
Um orð, sem tekin eru til dæmis
til að sýna prentvillur, vöntun
orða eða rangar og misskildar
þýðingar, ræði ég ekki. Sumt af
því hefur auðvitað við rök að
styðjast og eru ábendingar góðra
gjalda verðar séu þær gerðar í
góðum hug. Eitt orð, sem þar er
ingu. I bókinni er fjöldi dæma,
skrár um vafaorð og allar helstu
reglur sem varða íslenska staf-
setningu. Þá fylgir orðaskrá um
öll þau orð sem um er fjallað i
bókinni. Einstakir kaflar bókar-
innar f jalla m.a. um stóran staf og
litinn, eitt orð eða tvö, um y, ý og
ey, um tvöfaldan samhljóða, um n
og nn í endingum orða og um
tvímyndir og bevgingavillur.
Bókin íslensk réttritun er 176
bls.
tekið sem dæmi, gefur þó til
kynna, að greinarhöf. sé ekki eins
vel að sér í málinu eins og ætla
mætti. Sigrún Klara skrifar. „Á
bls. 130 er orðið paella þýtt: disk-
ur með hrisgrjónum." Þetta telur
hún óvirðingu við þjóðarrétt
Spánverja, sem samanstandi af
mörgum tegundum fisks og kjöts.
Ég get þá frætt hana um það, að
ég á reyndar vísindalega útgefna
spænska orðabók: „Núevo
pequeno" Laroueseilustrado —
Diccionario Enciclopédico. — Þar
er þetta orð ,,paella“ útlistað svo:
„Plato de arroz con carne, legum-
bre, ect. (Diskur með hrísgrjón-
um, kjöti, matjurtum o.s.frv.),
ennfremur stendur þar: „que se
usa en las provincias valenciales."
Sú fullyrðing, að hér sé um þjóð-
arrétt Spánverja að ræða er alger-
lega út í hött, því að i orðabókinni
stendur, að hann sé aðeins hafður
í fylkinu Valenzia á Spáni. Og ég
hika ekki við að trúa þeirri orða-
bók betur en bókmnnntafræðingi
hve lærðan, sem hann telur sig
vera.
Eitt af þvi, sem greinarhöf.
finnur bókinni til foráttu er að
þar sé engar málfræðilegar upp
lýsingar að finna, nema greiningu
í orðflokka sem lítilsvirði sé þó og
bendir á eina prentvillu því til
staðfestingar. Þar séu heldur eng-
ar framburðarskýringar, né dæmi
um mismunandi notkun orða. Það
er skýrt tekið fram i formálanum
bæði á íslenzku og spænsku, að
málfræðilegum útlistunum sé
ekki til að dreifa, enda hefi ég
hvergi fyrr en hér séð eða heyrt
að orðabækur ættu um leið að
vera kennslubækur í málfræði.
Framburðartákn eða hljóðritun
orða eru ekki i þessari bók að
finna né neinni annarri sem ég
hefi séð. Ég geri ráð fyrir, að
greinarhöf. viti., það að á síðustu
öldum hefur spænskan litlum
breytingum tekið miðað við aðrar
tungur. Sá, sem í dag er læs á
spænskt bókmenntamál, á einnig
auðvelt með að lesa mál frá 16.
öld, eða frá dögum Cervantes.
Hljóðtákn stafanna hafa ekki
breytzt eða fallið niður. Þar hefur
hver stafur (nema H i byrjun
orðs) sitt ákveðna hljóð i fram-
burði. Þess vegna gerist engin
þörf framburðartákna eða hljóð-
ritunar í spænskum orðabókum
þegar hljóótákn stafanna einu
sinni hafa verið lærð.
Allur er þessi ritdómur hinn
furðulegasti, enda skrifaóur með
þeim ásetningi að gera sem
minnst úr verkinu og vióurkenna
ekki tilganginn eða kosti þess.
Það er minnst á að formálinn sé
þýddur á spænsku og sagt að mál-
ið sé furðulegt, en ekki getið um,
að það auki gildi bókarinnar, svo
að Spánverjar geti skilið og hag-
nýtt sér hana jafnt og Islending-
ar. Ekki er mér kunnugt um aórar
orðabækur þar sem slíka þýðingu
er að finna. Ég vil og taka fram,
aó þýðing formálans er algerlega
framkvæmd af mér einum. Ég
hafði engan til þess að leiðrétta
mig. Hann kemur bara fram með
kostum sínum og göllum, sem
e.t.v. leiðréttast á sínum tíma.
Ég veit ekki hvaða ástæða er
fyrir því, að Sigrún Klara skrifar
um bók mína á þennan hátt, en
slík rógskrif skaða engan meira
en þann, sem lætur þau frá sér
fara. Hafi tilgangurinn verið sá að
draga allt niður og spilla fyrir
sölu bókarinnar, hafa vopnin
heldur en ekki snúizt i höndum
hennar. Ég stend jafnréttur og
verk mitt óskaðað i sínum ófull-
komleik, þrátt fyrir slik skrif. All-
ar ábendingar og réttmætar leið-
réttingar gerðar af góðum vilja og
heiðarleik ber að virða, en hinu
sem þar er fram yfir og af annar-
legum toga spunnið ber að vísa
beina leið aftur til föðurhúsanna.
1 lokaorðum ritdómsins beinir
höf. skeyti sínu til útgáfufyrir-
tækisins ísafoldar og deilir hart
á það fyrir að gefa slíka
orðabók út. Um réttmæti þeirr-
ar ádeilu ræði ég ekki, enda ekki
mitt að svara fyrir gerðir þess.
Síðan segir höf. orðrétt: „Ég vil
því skora á útgefendur þessarar
bókar, að þeir láti endurskoða
hana og endurbætur gerðar á
henni sem allra fyrst.“
Hér skýtur nú heldur skökku
við. Með þessum orðum er Sigrún
Klara allt i einu orðin jákvæð
gagnvart því málefni, sem bæði
ég og útgefandi höfum verið sam-
mála um, að koma þyrfti í fram-
kvæmd, þ.e. önnur útgáfa bókar-
innar, aukin og endurbætt — full-
komin orðabók. Ef nú Sigrún
Klara óskar þess af heilum hug að
út kæmi slík bók heldur hún þá,
að aðferð sú, sem hún viðhefur,
að hvetja fólk til þess að kaupa
ekki bókina eða spilla fyrir sölu
Framhald á bls. 33
Forn bein, fugl
og hvannir
Látrum 31. okt. gras fellur það seinna. Mörgu fé
hefir að undanförnu verið náð úr
Góóu sumri er lokið og við tek-
inn vetur, hvernig sem hann kann
við okkur að láta. Liggja enn ekki
fyrir um það spár Svo mér sé
kunnugt. En hér í Rauðasands-
hreppi hafa menn nokkuð brotið
af sér við fornar venjur, því hér
lauk slátrun i vikunni og var þá
slátrað bæði síðustu sumarvikuna
og fyrstu vetrarvikuna, sem ekki
tíðkaðist áður fyrr, en ef gerðist
átti það heldur að leiða til óhappa
á fénaði.
Vegir eru hér allir auðir, nema
þá föl stöku sinnum, en mesta
leiðinda veður, slagviðri og
hriðjuveður með snjóveltingi.
„Svangramanna sjóveður", það
heiti hafði útvegsbóndi éinn hér
um slíkt veðurfar áður en Veður-
stofan fór að koma með sín fræði-
legu heiti.
Unnið er hér í raflínunni af
fullum krafti, við útfluttning
staura og koma þeim fyrir. Benti
flest til þess, aó allir gætu fengió
rafmagn fyrir jól, ef spennar sem
setja verður við hverja heimtaug
vantaði ekki. En þá hvað vanta, og
ekki fáanlegir fyrr en eftir ára-
mót, og þar með er sá draumur
búinn, farið að fylla á olíutankana
og lappa uppá vélarnar. Er marg-
ur þungbúinn við það.
Slæmar heimtur á lömbum hafa
verið sumstaðar og talið orsök
hvað seint var slátrað, og fé þá
sótt meira í brattlendi, þar sem
brattlendi, víða mun þó enn vera
fé í klettum, því illa viðrar til
þeirra verka.
Nú fyrir skömmu var verið að
grafa hér i fornum rústum og
öskuhaug, jafnvel allt frá land-
námstíð. Margt beina var þar sjá-
anlegt, en gull ekkert. Forvitni-
legast var hluti úr rostungshaus,
eóa sá hluti hans sem önnur tönn-
in hefur verið föst í, en hún hafði
verið tekin úr, og sennilega verið
stór, því holan eftir hana hefir
mesta þvermál 6,5 cm og 13 cm
djúp. Hér á þessum slóðum hafa
stundum fundizt rostungstennur
og ein af stærstu gerð, yfir 60 cm,
en hinar mun minni. Holan í um-
ræddu hausbeini er trúlega eftir
slíka risatönn.
Ég var útí bjargi í gær, og sá þá
tvennt, sem mér fannst yfirgengi-
legt og meira en ég hafði nokk-
urntiman áður séð, en það var
mergðin af múkkanum við bjarg-
ið, svo og vöxtur hvannanna í
Vælaskor. Sú skor liggur langt
niður í bjargið grasi gróin, með
hvönnum hér og þar, þegar niður
kemur. Leggir þeirra sumra voru
eins og sver karlmansúlnliður og
hæðin á annan metra eftir sumar-
ið. Á þessum stað stendur ekkert
af veturinn nema freðin rótin í
aurnum. Þetta hvorttveggja gæti
boðað okkur góðan vetur. Gleði-
legan vetur.
Þórður Jónsson
Leiðbeiningabók um réttritun