Morgunblaðið - 31.12.1974, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 1974
15
skiptahallinn gæti numið yfir 15 milljörð-
um króna á árinu eða sem nemur um eða
yfir 11% af þjóðarframleiðslu samanborið
við um 3% árið 1973. Versnandi staða
þjóðarbúsins út á við stafar bæði af því, að
viðskiptakjör hafa versnað, ekki síst
vegna hækkunar olíuverðs, og einnig af
hinu, að gætt hefur sölutregðu á erlend-
um mörkuðum fyrir útflutningsvörur okk-
ar og almennur innflutningur hefur verið
mjög mikill.
Ekki liggja fyrir endanlegar áætlanir
um gjaldeyrisstöðuna i árslok, en i
október sl. var því spáð, að greiðslujöfnuð-
ur, þ.e. viðskipta- og fjármagnsjöfnuður
yrði óhagstæður um nær 5 milljarða
króna. Nú er hins vegar ljóst, að greiðslu-
jöfnuðurinn verður enn óhagstæðari og
rýrnun gjaldeyrisstöðu þvi meiri en áður
var spáð. Sá gjaldeyrisvarasjóður, sem til
var um siðustu áramót, er þvi að mestu
leyti uppurinn nú.
Sé reynt að gera sér grein fyrir því,
hver þróunin verður i þjóðarbúskap okkar
á næsta ári, verða þar ýmsir þættir fyrir,
sem eru þess eðlis, að þeir gera allar spár
varhugaverðar. Þar kemur bæði til sá
alþjóðlegi vandi, sem getið hefur verið, og
einnig hitt, að ekki er unnt að segja af-
dráttarlaust hver verður árangurinn af
fyrstu efnahagsráðstöfunum ríkisstjórn-
arinnar.
Frumdrög þjóðhagsspár næsta árs
benda til um 1V4—2!ó% aukningar þjóðar-
framleiðslu að raunverulegu verðgildi, en
vegna áframhaldandi versnandi viðskipta-
kjara við útlönd, virðast horfur á að
þjóðartekjur minnki um 1% annað árið í
röð.
Aukningin á þjóðarframleiðslunni,
sem gert er ráð fyrir, kann að vera heldur
minni en framleiðslugeta þjóðarbúsins
leyfir. En nauðsynlegt er að hafa þennan
hemil á eftirspurninni vegna þess að líkur
eru á verulega óhagstæðum greiðslujöfn-
uði 1975, þar að auki hamlar þetta gegn
verðbólgunni. Með þessu ætti þenslan á
vinnumarkaðinum að minnka án þess að
atvinnuöryggi sé stefnt í tvísýnu.
1 spám um verðlagsþróun fyrir 1975
kemur fram, að draga mun úr verðbólgu.
Hér verður þó enn að hyggja að þeim
árangri, sem verður af fyrstu efnahags-
ráðstöfunum ríkisstjórnarinnar. Þá ræðst
verðlagsþróunin af því aðhaldi, sem unnt
reynist að beita á sviði fjármála og pen-
ingamála. Og enn verður að setja fyrir-
vara um verðbreytingar erlendis. Miðað
við forsendur spárinnar gæti tekist að
koma verðbólguhraðanum niður í
25—30% að meðaltali á næsta ári, og væri
þá stefnt að því að ná verðbólguvextinum
niður í 15% í árslok.
Athuganir leiða i ljós, að vöruskipta-
hallinn á næsta ári gæti orðið um 9.000—
9.500 m.kr., eða sem næmi 5—6% af
þjóðarframleiðslu i stað 11% í ár. Ef frá
eru talin áhrif olíuverðhækkunar frá 1973
gæti hallinn numið um 5.000 m.kr. og séu
enn frátaldar birgðabreytingar útflutn-
ingsvöru ásamt innflutningi skipa og ann-
arrar sérstakrar fjárfestingarvöru, gæti
jöfnuður náðst nokkurn veginn i vöru-
skiptum við útlönd.
Okkur skortir öll skilning sem skyldi á
þessum aðstæðum. Það er allt of almenn
skoóun, að allt geti gengið sinn vanagang,
góð lífskjör geti haldið áfram aó batna,
opinber þjónusta geti haldið áfram áð
aukast, sifellt sé hægt að leggja í nýja
framkvæmdir og fyrir þetta allt saman sé
unnt að greiða með sívaxandi erlendum
lántökum.
Staðreyndirnar eru þó allt aðrar. 1 stað
þess að vaxa, minnka þjóðartekjur tvö ár í
röð. Jafnframt er halli á greiðslujöfnuði
landsins miklu meiri en staðist getur
lengur. Erlendar lántökur hafa að undan-
förnu verið langt um fram það, sem góðu
hófi gegnir og andvirði þeirra hefur að
nokkru leyti verið varið til að standa
undir halla á rekstri opinberra þjónustu-
fyrirtækja en ekki til nýframkvæmda.
Brýn nauðsyn er því á, að menn geri
sér ljósa þörfina fyrir stefnubreytingu, að
lífskjör geta um sinn ekki haldið áfram að
batna frá því sem verið hefur á undan-
förnum árum, að opinber þjónusta getur
ekki haldið áfram að aukast og stranglega
verður að vanda val þeirra framkvæmda,
sem unnt er að ráðast I.
Það, sem mestu máli skiptir nú, er að
tryggja fulla atvinnu og treysta grundvöll
þjóðarbús og atvinnulífs til aó ný sókn til
aukinnar velmegunar geti hafist fyrr en
seinna.
I þvi skyni er nauðsynlegt að tekið
verði fyrir hallarekstur hjá atvinnuveg-
unum og hjá öllum opinberum aðilum,
jafnt sveitarfélögum sem ríki. Jafnframt
verður að draga stórlega úr greiðsluhalla
við önnur lönd og halda erlendum lántök-
um i hófi. Með þessum hætti er unnt að
vernda og styrkja lánstraust landsins er-
lendis á tímum, þegar traust á erlendum
fjármagnsmörkuðum fer almennt þverr-
andi.
Sem betur fer er hagur þjóðarinnar
það traustur og lífskjör hennar slík, að
þessum markmiðum er unnt að ná án þess
að nokkurt harðæri þurfi að verða.
En markmiðinu verður ekki náð, nema
til komi almennur skilningur og samstaóa
þjóðarinnar allrar.
★
Einn viðkvæmasti þáttur kjaramáia á
næstunni verður vafalaust ákvörðun fisk-
verðs, ekki sist er tekur til kjara sjómanna
og þá einkum bátasjómanna, sem hafa
rýrari kjör en skuttogaramenn. Leiðir sú
staðreynd hugann að því, hvort unnt sé að
tryggja þau kjör í auknum mæli með föstu
kaupi, þó tengsl haldist eftir sem áður vió
aflahlut og raunverulega afkomu út-
gerðarinnar í landinu.
Undanfarið hafa heyrst háværar raddir
um, að kjör sjómanna hafa verið rýrð með
gengisbreytingunni i haust og fiskverós-
ákvörðuninni þá. Það er fjarri sanni.
Hækkun fiskverðs um 11% hafði i för með
sér sömu hækkun á tekjum sjómanna
miðað við óbreyttan afla, og gagnvart
þeim sjómönnum, sem eingöngu njóta
kauptryggingar, koma launajöfnunar-
bætur til sögunnar.
Sannleikurinn er sá, að ráðstafanir þær,
sem ríkisstjórnin stóð að varðandi sjávar-
útveg, báru þó þann árangur, að áfram var
róið til fiskjar en árar ekki lagðar í bát.
Vonandi tekst ákvörðun fiskverðs nú um
áramótin þannig, að höfuðútflutningsat-
vinnuvegur þjóðarinnar verði rekinn með
fullum krafti.
Ljóst er, að hvorki sjómenn né útgerðin
sjálf eru of sæl af sinum hlut. Það sanna
opinberar skýrslur varðandi útgerðina, og
ef frekari sannana er þörf, koma þær
sennilega fram i þeirri úttekt, sem lána-
stofnanir gera nú á hag fyrirtækja í
sjávarútvegi að frumkvæði sjávarútvegs-
ráðherra. Varðandi sjómennina verður
auðvitað að búa svo um hnútana, að kjör
þeirra séu slík, að eftirsóknarvert sé að
stunda fiskveiðar, þannig að gildi þeirrar
gjaldeyrisöflunar, sem í sjósókn felst,
komi fram í réttum samanburði við önnur
störf í þjóðfélaginu. Það verður eingöngu
gert með réttri gengisskráningu íslensks
gjaldmiðils og jafnvægi i efnahagslífinu,
sem við náum ekki, nema með þvi að koma
í veg fyrir áframhaldandi verðbólgu i
landinu.
★
Ljóst er, að tekjuskiptingin i þjóðfélag-
inu er eitt veigamesta málið, sem um þarf
að fjalla, og úr að leysa á næstu mánuðum.
Þeir, sem gagnrýna þá tekjuskiptingu,
sem nú er, ættu allra manna helst að
stuðla að vinnufriði á gildistíma laganna
um launajöfnunarbætur, einmitt vegna
þess, að þennan tima á að nýta sem best til
samráðs við hagsmunasamtök og stefnu-
mótunar á þessu sviði til lengri tima.
Raunar liggur í augum uppi, að við, sem
lifum i nábýli i litlu þjóðfélagi, verðum að
stefna að sem mestum jöfnuði í tekju-
skiptingu. Við hljótum óhjákvæmilega að
ganga lengra i þessu efni en aðrar fjöl-
mennari þjóðir. Hér á landi verður ekki
unaó við annað en ailir njóti viðunandi
lifskjara, og hafi jöfn tækifæri til að
þroska hæfileika sina og njóta lífsins.
Annað yrði aldrei þolað og kemur ekki til
álita.
Vinnudeilur og verkföll eru hefðbundn-
ar aðferðir i kjarabaráttunni. Þetta eru
vopnin, sem einna helst hefur verið beitt í
sókninni eftir góðum lifskjörum, stundum
með árangri. Margt bendir nú til þess, að
gömlu aðferðirnar og gömlu vopnin dugi
ekki. Þessari skoðun hefur ekki síst verið
haldið fram eftir reynsluna af kjara-
samningunum á síðastliðnum vetri.
Ollum, sem um það vildu hugsa, var
ljóst á liðnum vetri, að kjarabaráttan þá
var ekki fyrst og fremst háð milli atvinnu-
rekenda og launþega. Hún fór ekki síður
fram innbyrðis milli launþegahópa. Eftir
að gengið var frá samningum hefur
óánægjan með þá ekki síst stafað af þvi, að
menn telja sig ekki hafa fengið nóg i
samanburði við aðra. Hagur hinna lágt
launuðu var tvimælalaust fyrir borð bor-
inn.
Skoðanir manna um gildi vinnudeilna
og verkfalla eru að breytast. Ekki er ein-
ungis augljóst, að starfsaðferðirnar við
lausn kjaradeilna eru á ýmsan hátt úr-
eltar heldur hitt, að með vinnudeilum er
ekki unnt að ná fram þeirri tekjujöfnun,
sem æskilegt er, Vinnudeilurnar auka
sjálfar á misréttið. Þær leiða til yfirboðs
milli launþega innbyrðis. Meðal annars
vegna þessa hafa kauphækkanir orðið
meiri en atvinnuvegirnir geta staðið undir
og valda þar meó framleiðslunni tjóni.
Hækkun krónutalailaunaumslaginu hef
ur hvorki knúið á aukna framleiðni né
fylgt í kjölfar hennar og þvi orðið til þess
ásamt þenslu i opinberum búskap að
hækka verðlagið og skapa verðbólgu.
Sjálfvirkt vísitöiukerfi á verðbólgutímum
hefur síðan enn aukið á misréttið. Gamla
sagan endurtekur sig. Sumir segja, að
hinir ríku verði ríkari og þeir fátæku
fátækari. Þar er þó tæpast hálfur sann-
leikur sagður. Verðbólgan veldur því, að
ríkidæmi er blekking en fátæktin getur
hins vegar verið áþreifanleg staðreynd.
Verðbólgan skiptir þjóðfélaginu, og
kemur hart niður á þeim, sem minna
mega sin, en skilar oft þeim hagnaði, sem
hafa ekki til hans unnið með sköpun verð-
mæta.
Vernda verður vinnufrið með það að
meginmarkmiði að tryggja hag hinna lágt
launuðu. Vinnufriðinn á nota til þess að
stöðva vöxt verðbólgunnar og draga úr
honum. Jafnframt þarf að nást samstaða
um nauðsyn þess, að einstakar stéttir eða
launþegahópar komi sér saman um inn-
byrðis hlutfall launa sinna.
Varhugavert er að líta til ríkisvaldsins
með því hugarfari, að tekjuskiptingunni
skuli stjórnað með miðstjórnarvaldi ofan
frá. Æskilegast er, að samstaða um tekju-
skiptinguna náist með eðlilegum hætti
manna á meðal, í frjálsum samskiptum
þeirra á milli með gagnkvæmri virðingu
fyrir hagsmunum hvers annars.
Við skulum einnig hafa i huga, að örar
breytingar verða í efnahagslífinu. Nýjar
atvinnugreinar, eða vinnuaðferðir ryðja
þeim eldri úr vegi, sem miður arðbærar
eru. Slik þróun hlýtur að hafa áhrif á
tekjuskiptinguna. Stuðla ber að því að
einstaklingum verði auðveldað að til-
einka sér nýjar starfsaðferðir eða flytjast
á milli starfsgreina, svo að þeir hafi ávallt
greiðan aðgang að tekjubestu störfunum.
Hér kemur til álita að efla mjög hvers
konar endurmenntun eða endurhæfingu i
atvinnulífinu. Kanna verður gaumgæfi-
lega, hvernig slíkri starfsemi verður best
fyrir komið.
Ákveðin verkefni bíða úrlausnar fyrir
1. júni n.k., þegar lögin um launajöfn-
unarbætur ganga úr gildi. Þeirra á meðal
eru:
1. Endurskoðun kaupgreiðsluvisitölu-
kerfis, sem launþegar jafnt og vinnuveit-
endur eru sammála um að hafi ekki þjón-
að tilgangi sínum.
2. Endurskoðun búvöruverðlagsákvörð-
unar, sem bæði fulltrúar bænda og neyt-
enda í sex-mannanefnd svokallaóri vilja
að fram fari á þessum tíma.
3. Endurskoðun þess þáttar verðmynd-
unarkerfisins, sem felst i núgildandi verð-
lagsákvæðum og sætt hafa mikilli gagn-
rýni. Reynslan hefur sýnt, að núverandi
fyrirkomulag hefur hvorki reynst neyt-
endum vörn né hamlað gegn verðbólgu-
þróuninni. Rikisstjórnin hefur þvi heitið
endurskoðun þessa þáttar með því að
stefna „í átt til almenns eftirlits neytenda
með viðskiptaháttum til að tryggja heil-
brigða samkeppni og eðlilega veró-
myndun verslunar- og iðnfyrirtækja til
bættrar þjónustu fyrir neytendur."
Það er ekki rétt að búast við mikilli
breytingu á fyrirkomulagi þessara mála,
meðan verið er almennt að vinna að
endurskoðun verðmyndunarmála, þar á
meðal vísitölukerfisins og verðlagningu
búvöru. Það er hins vegar mín skoðun, að
kaupmenn og verslunarmenn, iðnrek-
endur og iðnverkamenn í landinu búi við
langtum meira aðhald af hálfu neytenda í
frjálsri samkeppni sín á milli, en unnt er
að koma við með nokkurri stjórnvalds-
ákvörðun eða stjórnarframkvæmd.
★
Stefna rikisstjórnarinnar i landhelgis-
málinu er sú að færa fiskveiðilandhelgi
íslands út í 200 sjómilur á árinu 1975, og
er þegar hafinn undirbúningur þeirrar
útfærslu. Jafnframt verður lögð áhersla á
nauðsynlega friðun fiskimiða og fiski-
stofna með skynsamlega nýtingu veiði-
svæðis fyrir augum.
Þá mun rikisstjórnin fylgja fram álykt-
un alþingis frá 15. febrúar 1972 um út-
færslu fiskveiðilögsögunnar i 50 sjómílur.
I þeirri ályktun er mælt fyrir um það, að
leitast skuli við að setja niður deilur Is-
lendinga við Breta og Vestur-Þjóðverja út
af útfærslunni i 50 sjómílur með samn-
ingum. Bráðabirgðasamkomulag hefur
verið gert við Breta og fyrrverandi ríkis-
stjórn hóf samkomulagsumleitanir við
Vestur-Þjóðverja. Þessum tilraunum
hefur verið haldið áfram af hálfu núver-
andi ríkisstjórnar. Samkomulag hefur
ekki tekist, og það er samdóma álit
stjórnarflokkanna að samkomulagsgrund-
völlur sá, sem fyrir lá eftir för sendi-
nefndar embættismanna til Bonn i októ-
ber s.l. sé ekki fullnægjandi frá sjónarhóli
íslendinga. Lýst hefur verið yfir, að
athugun málsins verði haldið áfram. Til
þess að samkomulag náist er nauðsynlegt
að endurskoða þau svæði, sem Þjóðverj-
um væri heimilað að veiða á innan 50
milnanna, og veiðar frystitogara þeirra á
Islandsmiðum, þótt þeir stundi þær veiðar
ekki með öðrum aðferðum en tíðkast á
isfisktogurum.
Sumir segja, að við eigum alls engan
samning að gera við Vestur-Þjóðverja. Ég
er hins vegar þeirrar skoðunar, að mikill
ávinningur yrði að ná við þá samkomu-
lagi, ef það mætti takast með þeim hætti,
að við Islendingar gætum sætt okkur við
það. Samkomulag við Þjóðverja er ekki
sist mikilvægt nú vegna stöðu okkar á
hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
og vegna þess, að við stefnum að útfærslu
i 200 mílur á næsta ári. Ef við höfum þá
fengið samning við eina fremstu fiskveiði-
þjóðina hér á Norður-Atlantshafi og jafn-
framt viðurkenningu hennar á yfirráðum
okkar á hafsvæði, sem nær mjög langt út
að 200 mílna mörkunum, þá stöndum við
betur að vígi við framkvæmd útfærslunn-
ar í 200 milur.
Þá mun og tollalækkun á íslenskum
sjávarafurðum í Efnahagsbandalagslönd-
unum koma til framkvæmda, ef samning-
ar takast við Vestur-Þjóðverja. Bókun nr.
6 í samningi okkar við Efnahagsbanda-
lagið fjallar um sérstök fríðindi Islending-
um til handa, sem aðrar þjóðir hafa ekki
samkvæmt samningum sinum við Efna-
hagsbandalagið. Er hér um mikla hags-
muni að ræða, m.a. aukna og betri sölu-
möguleika á íslenskum sjávarafurðum,
sem ekki veitir af að skapa, þegar mark-
aðir okkar í Vesturheimi og Rússlandi
þrengjast. Á hitt verður þó að benda, að
hagur okkar af samningum við Vestur-
Þjóðverja minnkar eftir því sem tíminn
líður.
Við Islendingar munum ekki slaka á
eðlilegri landhelgisgæslu hér við land,
þótt þýsk stjórnvöld hafi látið sér sæma að
standa að löndunarbanni á íslenskum ís-
fiski. Slík ráðstöfun er af stjórnvalda
hálfu fáheyrð og brýtur í bága við fríversl-
unarsamninga.
Þróun alþjóðaviðskipta leiðir i átt til
aukinnar og eðlilegrar verkaskiptingar
milli þjóða. Mörgum blöðum þarf ekki að
fletta um það, að við íslendingar getum
veitt og framleitt fisk ódýrar en Þjóð-
verjar, sem styrkja þurfa þennan atvinnu-
veg sérstaklega. Þess vegna er það báðum
þjóðunum í hag að viðurkenna þá stað-
reynd.
Nú liður að því að ákveða, hvenær
ársins 1975 við færum fiskveiðimörkin út
i 200 milur. Hagkvæmast verður fyrir
okkur að ákveða útfærsludaginn, áður en
samningurinn við Breta fellur úr gildi 13.
nóvember næsta ár. Kemur hér til álita
timabilið 17. júni til 1. okt. n.k. Að ein-
hverju leyti getur framgangur mála á
hafréttarráðstefnunni, leitt ákveðin
meginviðhorf i ijós, sem geta verið okkur
leiðbeinandi að þessu leyti. Eins og nú
stendur er ráðgert að fundurinn i Genf,
sem standa á frá 17. mars — 10. maí 1975,
geti gengið þannig frá málum, að undir-
ritun alþjóðasamnings um hafréttarmál-
efni gæti farið fram í Caracas síðar á
árinu 1975, ef til vill með þeim.hætti, að
þar verði gengið frá þeim atriðum, sem
ekki vinnst timi til að ljúka við á fundin-