Morgunblaðið - 15.02.1975, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. FEBRUAR 1975
Misnotkun hressingarlyfja
EINHVERJU sinni vitjaði
þekktur stjórnmálamaður
starfsbróður mlns og bað um
lyfseðil á hressingartöflur.
Þetta var við lok kosninga-
baráttu og maðurinn var að
niðurlotum kominn. En um
kvöldið átti hann að flytja
langa ræðu, sem miklu gat
ráðið, og hann taldi sig aðeins
geta innt verkið af hendi, ef
hann fengi örvandi lyf. Læknir-
inn hafði skilning á vandamáli
mannsins og gaf honum lyfseðil
upp á eina amfetamfntöflu!
Kannski er þetta í eina skipt-
ið, sem lyfseðill hefur verið
gefinn út á eina töflu og
kannski virðist breytni læknis-
ins hlægileg. En svo er ekki.
Læknirinn vissi sem sé, að með
örfáum undantekningum er
ótækt, frá heilbrigðislegu
sjónarmiði séð, að nota hress-
ingarlyf.
Því miður eru margir sem
ekki gera sér grein fyrir þessu,
ellegar breyta að minnsta kosti
ekki í samræmi við það. Með
neyzlu slíkra lyfja geta menn
haft sig fram úr vinnudegi
sínum. Óhætt mun að fullyrða
að það fólk sé að staðaldri
„dópað“. Samanborið við því-
líka daglega neyzlu eru þau ein-
stöku tilfelli Iltilsverð, sem
frétzt hefur um innan íþrótta-
hreyfingarinnar.
Orðið „dópaður“ er dregið af
enska orðinu „dope“ sem þýðir
meðal annars að eitra eða falsa.
Með því að taka inn dóp fara
efni inn í líkamann, sem ekki
er gert ráð fyrir frá náttúr-
unnar hendi, annaðhvort til að
örva til aukinna afkasta eða til
að draga úr þeim. Margar sögur
hafa gengið um, hvaða lyf
íþróttamenn tækju inn. En
læknar hafa alltaf haldið þvf
fram, að eina áhrifarfka lyfið af
því tagi væri amfetamín og því
skyld efni. Þessarar tegundar
lyfja hefur og verið neytt í
þeim tilvikum, sem upp hefur
komizt um, innan íþróttahreyf-
ingarinnar. Hin umtalaða
hormónameðferð, sem eykur
vöxt vöðva, fellur ekki undir
hugtakið að vera dópaður.
Ættfaðir hressingarlyfjanna
er amfetamfnið. Þetta efni er
þekkt undir ýmsum nöfnun er-
lendis. Þar sem amfetamfn
dregur úr matarlyst hafa einnig
verið framleiddar megrunar-
töflur, sem innihalda efnið, t.d.
dexedrine. Þessi lyf geta verið
jafn hættuleg og amfetamínið
sjálft og margir sem taka lyfin
til að grenna sig, verða að
meira eða minna leyti einnig
varir við þau örvandi áhrif sem
töflurnar hafa.
Það er aðeins einn sjúkdóm-
ur, sem meðhöndla má að gagni
með amfetamfni. Það er hjarta-
sjúkdómurinn narkolepsi, sem
oft er kallaður svefnsýki í dag-
legu tali. Fái sjúklingar ekki
lyfið sofna þeir hvar og hvenær
sem er sólarhringsins.
Narkolepsi er mjög sjaldgæf-
ur sjúkdómur. En misnotkun
hressingarlyfja er miklu meiri
en sjúklingafjöldinn ætti að
gefa tilefni til. Þessi lyf fást
aðeins afgreidd gegn lyfseðli
hérlendis, en f Suður-Evrópu
eru þau mörg seld án lyfseðils.
Margir skandinaviskir ferða-
menn kaupa sér því drjúgan
skammt af þessum lyfjum áður
en þeir koma heim úr Suður-
landaferðum.
Amfetamfnið var upphaflega
notað af læknum gegn ákveðn-
um kvillum i nefi. Ef efninu
var blásið upp f nefið skreppur
slímhimnan saman og þornar.
En upp úr 1930 veittu nokkrir
sjúklingar þvf athygli eftir
meðferðina að þeir voru mun
hressari lfkamlega og andlega
og starfið gekk mun betur en
áður. Við háskólann í Minne-
sota í Bandaríkjunum voru því
hafnar rannsóknir á áhrifum
amfetamins með hliðsjón af
niðurstöðum gáfnaprófa.
Meðal stúdenta f borginni
fréttist fljótlega að þetta lyf
drægi úr syfju og þreytu og
skerpti einbeitni við lestur.
Stúdentarnir þustu í apótekin
fyrir próf til að fá þessar
undursamlegu töflur og á
árunum 1936—37 voru vinsæld-
ir amfetamíns orðnar svo
miklar, að prófessorar við
háskólann sendu út tímabærar
og skynsamlegar aðvaranir
gegn þvf að nota það til að
vinna bug á lestrarþreytu.
Kvfði prófessoranna reyndist á
rökum reistur. Margir stúdent-
anna urðu forfallnir
amfetamínístar.

I.ckniiiun
lielur
iiriM
eftir ERIK
MtNSTER
Árið 1938 birtu dr. med Erik
Jacobsen, Poul Bahnsen,
magister, og stöðuvalsfræð-
ingurinn H. Thesleff niðurstöð-
ur af tilraunum sem þeir gerðu
með áhrif amfetamíns á 100
manna hóp í Danmörku. Tutt-
ugu og átta þeirra fannst með-
ferðin þægileg. Þreytufilfinn-
ing, svefnþörf og hömlur hurfu
eins og dögg fyrir sólu. Von-
brigði ristu ekki djúpt og fólkið
átti auðveldara með að umgang-
ast aðra.
Allir hinir, sem tóku þátt f
tilrauninni, fundu ekki áhrif af
lyfinu eða fengu beinlínis
óþægilegar aukaverkanir.
Það var sem sagt aðeins rúm-
lega fjórði hluti þeirra, sem
hafði neytt amfetamfns, sem
ánægju fékk út úr þvf. En þessi
tilraun hafði aðeins náð til
fólks, sem tók lyfið útsofið að
morgni dags. Gjörólfk varð
niðurstaðan þegar tilraun var
gerð með áhrif amfetamíns á
þreytt fólk og vansvefta.
Þá tilraun gerði Svíinn N.
Alwall árið 1943 á 720 ungum
hermönnum í góðri þjálfun, er
höfðu tekið þátt í erfiðum her-
æfingum samfellt í þrjá sólar-
hringa án þess að fá svefn. Sfð-
asta morguninn fengu nokkrir
þeirra amfetamín, en aðrir
áhrifalausar töflur, sem litu út
eins og amfetamfntöflurnar.
Þvf næst kannaði Alwall and-
lega og líkamlega afkastahæfni
ungu mannanna. Niðurstaðan
varð sú, að hjá 92% þeirra, sem
höfðu fengið amfetamínið,
komu fram heppileg áhrif. Hjá
mörgum þeirra var engu Ifkara
en þreytunni væri svipt f burtu.
Hermennirnir, sem fengu
Placebo (áhrifalausu pill-
urnar), voru jafn þreyttir og
áður. Þvf reyndust áhrif
amfetamíns raunhæf f þessari
tilraun.
En amfetamfntöflur hafa
marga svo óheppilega eigin-
leika að læknar ráða mjög ein-
dregið frá notkun þeirra.
Þreyta er viðvörunarmerki. Á
þann hátt lætur líkaminn
okkur vita að nú sé hann
hvíldarþurfi. Ef við förum ekki
eftir þessari aðvörun, getur það
haft í för með sér óbætanlegan
skaða fyrir okkur sjálf. Amfeta-
mfnið leynir viðvörunar-
merkjunum fyrir okkur, og
þess vegna getur neyzla lyfsins
orðið mjög varhugaverð, þegar
fram í sækir.
Amfetamín er einnig vana-
myndandi svo og hliðstæð lyf
og til að ná sams konar áhrifum
verður fljótlega að auka
skammtinn. Aukning frá tveim-
ur og upp í 25 töflur á dag á
þriggja mánaða tímabili er
ekki óvenjuleg. Við vitum
dæmi þess að forfallinn amfeta-
mfnisti neyti allt upp í 240 tafla
á tveimur dögum.
Þessir gffurlegu skammtar
hljóta að hafa aukaverkanir f
för með sér. Þær geta verið
mjög hættulegar. Þar á meðal
er óreglulegur hjartsláttur,
höfuðverkur, uppköst, stöðug
þvaglát, skjálfti og innri
spenna. Langvarandi neyzla
getur valdið geðsjúkdómum og
svefnleysi og það aftur á móti
leiðir til misnotkunar svefn-
lyfja.
Mesta hættan sem fylgir
amfetamfni og skyldum efnum
er þó, að menn verða háðir
þeim. Maður sem er farin að
neyta þess að staðaldri er ekki
betur staddur en morffnisti.
Ef hann fær ekki á hverjum
degi skammt af lyfinu, verður
honum lífið óbærilegt. Líkama
hans hungrar í efnið og hann
vílar ekki fyrir sér að fremja
alvarlega glæpi til að komast
yfir töflur. Lækning er aðeins
sú að leggjast inn á sjúkrahús
til afvötnunar.
Arni
Grétar Finnsson
hœstaréttarlögmaður:
Frá
hæstarétti
Dæmt um endurkröfu
ur bifreiðarstjóra veg
Árlega verða gffurleg tjón af
völdum bifreiðaárekstra. Til
þess að tryggja það, að sá, sem
sök ber á skaða, sem hlýzt af
völdum bifreiðar, geti bætt
þeim, sem fyrir skaðanum
verður, fjárhagslegt tjón hans,
hefur löggjafinn skyldað bíleig-
endur til að kaupa svonefnda
ábyrgðartryggingu. 1 aðalatrið-
um þýðir ábyrgðartrygging bif-
reiðar það, að sá, sem hefur
orðið fyrir tjóni af völdum bif-
reiðar, getur snúið sér beint til
vátryggingafélagsins, sem tekið
hefur að sér tryggingu bif-
reiðarinnar, og fengið fjártjón
sitt bætt hjá því. Oft liggur þó
ekki ljóst fyrir hver beri sökina
i bifreiðaárekstrum. Eru deilu-
mál á þeim vettvangi tfð og
halda menn þar gjarnan fast á
sínum málstað. En það eru
fleiri hliðar á þessum málum
en þær, sem snúa að ágreiningi
á milli ökumannanna um hvor
eða hver þeirra beri sökina.
Eftir að vátryggingafélagið
hefur greitt bætur til þess, sem
talinn er hafa haft réttinn sfn
megin, kemur til álita, hvort
félagið eigi rétt til að endur-
krefja þann bíleiganda sem
talinn hefur verið f sök um þær
tjónabætur, sem það hefur innt
af hendi. Ákvæði um endur-
kröfurétt vátryggingafélaga á
hendur tjónvalda eru í 73.
grein umferðarlaga og efnis-
lega á þessa leið:
Vátryggingafélag, sem greitt
hefur bætur fyrir slys eða tjón
á mönnum og munum, sem hlot-
izt hefur af skráningarskyldu,
vélknúnu ökutæki í notkun,
hefur endurkröfurétt á hendur
hverjum þeim, sem valdið
hefur slysi eða tjóni af
ásetningi eða stórkostlegu gá-
leysi. Lækka má endurkröfuna
með hliðsjón af sök tjónvalds,
efnahag hans, fjárhæð tjónsins
og öðrum atvikum. Bannað er
að kaupa tryggingu gegn
endurkröfu vátryggingasala.
I 76 grein umferðarlaganna
er mælt fyrir um skipan sér-
stakrar nefndar, sem ákveða
skal, hvort höfð skal uppi
endurkrafa á hendur þeim, sem
tjóni veldur með bifreið sinni.
Vátryggingafélögin tilnefna
hvert um sig einn mann f
nefndina, samtök bifreiðaeig-
enda einn og dómsmálaráðu-
neytið einn, og er hann jafn-
framt formaður nefndarinnar.
I meðferð hvers máls taka þátt
formaður og tveir aðrir
nefndarmenn. Skal annar
þeirra vera frá vátrygg-
ingafélaginu, sem hlut á að
máli, en hinn frá landssam-
bandi bifreiðaeigenda. Komist
nefndin að þeirri niðurstöðu,
að viðkomandi bílstjóri hafi
valdið tjóni af ásetningi eða
stórkostlegu gáleysi, endur-
krefur vátryggingafélagið bíl-
eigandann um þær bætur, sem
það hefur greitt fyrir hann, að
hluta eða öllu leyti. Skal hér á
eftir eitt slfkt endurkröfumál
vátryggingafélags á hendur bfl-
eiganda rakið, en þvf lyktaði
ekki alls fyrir löngu:
Málavextir
I nóvember 1966 um kl. 10 að
kvöldi var ungur piltur frá
Akranesi á leið eftir Vestur-
landsvegi frá Reykjavík. Hann
ók Land-Rover-jeppa og með
honum f bilnum var bróðir
hans, sem hann ætlaði að aka
upp að Gufunesi. Mikil hálka
var á veginum. Á undan ók bíll,
sem gaf stefnuljós til vinstri til
merkis um að hann ætlaði að
beygja út á afleggjara frá veg-
inum, en á þessum tíma var hér
vinstrihandarakstur. öku-
maður jeppans sté þvf á fót-
hemlana til að hægja ferðina. í
sama mund bar að Moskvitch-
bfll úr gagnstæðri átt á leið til
Reykjavfkur. Við það að stiga á
hemlana missti ökumaður
jeppans stjórn á honum. Rann
bfllinn stjðrnlaust eftir vegin-
um, snerist síðan og rann yfir
til hægri og lenti þá á
Moskvitch-bflnum, sem á móti
kom. Areksturinn varð harður,
farþegi f Moskvitch-bflnum
slasaðist nokkuð, og sjálfur
skemmdist sá bfll mjög mikið.
Slysið átti sér stað á veginum
fyrir neðan Smálönd. I lög-
regluskýrslu og yfirheyrslum,
sem á eftir fóru, kom meðal
annars fram, að ökumaður
jeppans taldi sig hafa ekið á
40—50 kílómetra hraða og
verið með framdrif á. Jeppinn
var keðjulaus, en á allgóðum
dekkjum. Hemlaför eftir hann
mældust 40 metrar. Moskvitch
bifreiðin sem jeppinn rakst á
var utarlega til vinstri á sfnum
vegarhelmingi.
Vátryggingafélagið, sem