Morgunblaðið - 15.02.1975, Side 24

Morgunblaðið - 15.02.1975, Side 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. FEBRUAR 1975 eftir ÁSGEIR JAKOBSSON < ---------------------------------------------------- Uppdráttur Jóhannesar Reykdal eftir fyrirsögn og lýsingu Markús- ar og Guðmundar Markússonar, föður hans. Lýsingu þeirra feðga er að finna f bókinni „Um borð f Sigurði". Því gleymi ég aldrei ÞANN 7. febrúar s.l. voru liðin fimmtíu ár síðan Halaveðrið skall á. Rangt er að kenna þetta veður við 8. febr. því að það skal á um fjögurleytið laugar- daginn 7. febrúar og var komið í fullan ofsa um kvöldið, og fengu sum skipanna sfn fyrstu áföll fyrir miðnaetti. Það er venja að miða veður við þann dag, sem það skellur á, en ekki einhvern þeirra daga sem það stendur yfir. Hann hvessti upp af suðaustri á laugardagsmorg- uninn, og flest skipanna á Hal- anum fóru að keifa upp um hádegisleytið. Um nónbilið eða á fjórða tímanum, snerist hann í norðaustur og varð strax fár- virði. Veðurofsinn hélzt allt laugardagskvöldið og sunnu- dagsnóttina og allan sunnudag- inn. Eitthvað fór að draga úr veðurhæðinni á djúpmiðunum uppúr hádegi á sunnudag, en þá jókst sjór þeim mun meir og aðstæður bötnuðu lítið fyrr en kom fram á mánudag. Veðrið gekk seinna inn yfir landið, til dæmis skall hann ekki á með norðaustanveðrið fyrr en um hádegi á sunnudag I Reykjavík. Það, að veðrið gekk ekki inn yfir landið fyrr en þann 8. febr. eða á aðfararnótt og morgni sunnudagsins, kann að valda því, að menn kenna veðrið oft til þess dags. Sveinn Sæmunds- son hefur skráð ýtarlegar frá- sagnir af Halaveðrinu og hrakningum togaranna í bók sinni „1 særótinu", og bjargað þar ómetanlegum frásögnum manna, sem lentu í þessu voða- legasta veðri og sjógangi, sem menn þekkja til hérlendis. Sveinn hefur unnið þetta verk af miklum trúleika, leitað víða fanga bæði í skriflegum heim- ildum og haft tal af mönnum, sem lifðu þessa baráttu á Hal- anum dagana 7.—8. febrúar 1925. Frásögn min hér á eftir er samandregin úr nefndri bók. Sitthvað hef ég heyrt i lýsingu einstakra atburða eilítið öðru vísi en Sveinn lýsir, en þaó er ekki neitt sem máli skiptir, enda vandséð að það sé nokkru réttara. Sveinn hefur kannað þessa atburði manna mest og bezt. Hver hefur sína sögu að segja Það er aigengt fyrirbæri, þeg- ar sagt er frá æsilegum atburð- um, þar sem margir koma við sögu, að þá ber ekki alltaf sam- an frásögnum í einstökum atr- iðum, og eru þó allar réttar. I frásögnum af Halaveðrinu og þeirri baráttu sem menn háðu þar, segir hver og einn skiljan- lega mest frá þeim atburðum og verkum og verkaröð, sem hann var sjálfur þátttakandi í. Það er hvorttveggja að einstakir menn hafa sjaldan yfirsýn yfir allt sem gerast kann samtímis um borð í skipi í sjávarháska. Mað- ur, sem er framí lúkar kann ekki að lýsa því, sem samtímis gerist afturí brú eða vélarúmi og öfugt. Það hefur hver nóg með sig og sitt verk undir slík- um kringumstæðum og þess vegna sýnist stundum hlutur sögumanna ótrúlega mikill án þess þó, að um nokkurt raup sé að ræða. Þetta ættu lesendur jafnan að hafa í huga, þegar þeim þykir hlutur einhvers sagnamannsins meiri en liklegt sé að efni standi til. Helmingur togara- flotans í háska Skipin, sem voru á Djúphal- anum, Grunnhalanum og Deildargrunninu voru þessi: Egill Skallagrímsson, Gull- toppur, Tryggvi gamli, Ari, Jón forseti, Draupnir, Gylfi, Surprice, Ása, Þórólfur, Njörð- ur, Earl Haig, Ceresio, Hilmir, Fieldmarshall Robertson og Leifur heppni. Samtals voru þetta 16 togarar með um rúm- lega 5 hundruð manns,. Tvö skipanna fórust, sem kunnugt er, Fieldmarshall Röbertson og Leifur heppni, en öll urðu þau fyrir áföllum en þó Þórólfur minnst en hann lét reka. Rekið er öruggasta vörn- in, ef í óefni er komið og skipið á frium sjó og nægjanleg stórt og djúprist til að draumröst myndist undan því á rekinu. Hún slær á sjóina. Nokkuð fer þetta þó eftir því hvernig skipið er hlætt og hættan er mikil, meðan skipið er að komast á rekið. I því sjólagi sem var á Djúphalanum í Halaveðrinu er þó vandséð að nokkuð hefði dugað öðru fremur til að verja skipin. Menn hættu ekki á það, að snúa þeim flötum fyrir til að láta þau komast á rek. Þau skip, sem urðu stjórnlaus, reyndust þó verja sig furðulega á rekinu, jafnvel með mikla slagsiðu. Enginn til frásagnar Enginn er til fráagnar um það, hvenær eða með hvaða hætti togararnir Fieldmarshall Robertson og Leifur heppni fórust. Það má vel gera sér lik- lega hugmynd um, hvernig það gerðist af dæminu af Agli, en ekki hvenær. Það heyrðist aldrei neitt frá Leifi í loft- skeytatækjum hinna skipanna, eftir að veðrið skall á. Leifur var á Djúphalanum og hafði veitt vel um morguninn, einn skipa, og þegar Egill fór hjá honum um hádegisleytið meðan suðaustanveðrið stóð enn, voru menn þar í aðgerð, eins um þrjúleytió, þegar Gulltoppur fór hjá honum. Siðan veit engin neitt um afdrif Leifs heppna. Fieldmarshall Robertson var afturámóti farinn að sigla upp, þegar norðanveðrið skall á, því að um það leyti sigldi hann hjá Draupni og um kvöldið hafði loftskeytamaðurinn £ Ceresio samband við skipið og þá var allt í lagi þar um borð. Það skip hefur því farizt á sunnudags- nóttina, en Leifur gæti hafa farizt fyrr eða á laugardags- kvöldið. Það getur verið, að þeir hafi haldið of lengi til og ekki verið búnir að gera nægjanlega vel sjóklárt, þegar fárviðrið brast á en það þarf ekki til, eins og sést af frásögn- inni, af Agli hér á eftir, en þar var búið að ganga frá öllu sem tryggilegast í tæka tið, eins og reyndar á öllum skipanna. Og gekk þó flest úr skorðum. Einn- ig hafa menn leitt getum að því að skipunum, sem fórust, hafi lent saman, þvi árekstrarhætt- an var mikil í þessari skipa- þvögu á litlu svæði en bylur svo svartur að ekki sást út fyrir borðið. Engin ástæða er þó heldur til að halda, að skipin hafi farizt með þeim hætti, enda líklegt að Fieldmarshall Robertson hafi verið kominn ofar á slóðina en Leifur. Tvísýnasta baráttan Margar eru frásagnirnar af tvisýnni baráttu, sem háð hefur verið á Isalandsmiðum, en ósennilegt er að hægt sé að komast í meiri tvisýnu og lang- vinnari en skipshöfnin á Agli Skallagrimssyni í Halaveðrinu. Egill Skallagrímsson var byggð- ur 1914 og þá var enn mjög vandað til stálsins í skipunum og fyrstu togararnir voru furðulega sterk skip, eins og mörg dæmi sanna. Egill náði ekki að komast uppaf Djúphalanum og hefur sennilega verið á alversta stað eða um straumamótin, þar sem straumurinn kemur uppúr Vesturhallinum og innyfir Hal- ann, þegar hann varð að hætta að keyra upp þvi að skipið varði sig ekki á keyrslunni. Eftir að Egili fór að slóa uppi, varði skipið sig allvel þar til nokkru fyrir vaktaskiptin um miðnætt- ið, að skipið tók á sig mikinn sjó og þá slasaðist einn hásetanna og var honum bjargað af hreinni tilviljun á floti aftur við afturgálga. Hann var þá handleggsbrotinn og lemstrað- ur undan sjónum, sem hafði hrifið hann með sér framan af spilgrind og þarna aftur að afturgálganum, en skipið lá þá svo mikið, að hann var í kafi. Skipið rétti sig af eftir þetta áfall og án þess að neitt gengi úr skorðum til tjóns. Það var svo I byrjun óttu eða á fjórða tímanum um nóttina, að sá hinn mikli brotsjór reið að skipinu og hvolfdi sér yfir það, sem nær hafði bundið enda á líf þessa skips og skipshafnar þess. 1 brúnni brotnuðu allar rúður og sjórinn þar tók manninum við stúrið í bringu. Mikill sjór brauzt einnig nið- ur í káettuna, þar sem loft- ventilinn tók af, og fyllti sjór- inn kojuna, sem slasaði háset- inn hafði verið lagður í og var hann nær kafnaður, þegar hon- um varð mannbjörg i slðara sinnið. 1 vélarúminu og á fírplássinu fylltist allt af sjó, gufu og eim yrju. Skorsteinninn lá í sjó svo og loftventlar bakborðsmegin og sjór hafði einnig komizt nið- ur um skaletti á keisinum. Það drápust strax eldar undir mið- fírnum og bakborðsfirnum, en glóð liföi allan tímann í stjórn- borðsfírnum. Allar plötur í fír- plássgólfinu sprungu upp, þeg- ar skipið gekk saman undan högginu, og spýttust útí bak- borðshliðina. Sjórinn var svo mikill i vélarúminu, þegar hásetarnir komu afturí skömmu eftir áfallið, að hann var varla væður bakborðsmeg- in, enda svamlaði kyndari þar þá enn í sjónum útí bak- borðssiðunni. Það er til marks um, hvað höggið var snöggt, að bátadavíðurnar, sem voru I stýringum á bátadekkinu og öðrum nið- ur í lunningu, kipptust beint uppúr þessum stýringum hvor- um tveggja. Saltið í lestinni þurkkaðist úr stiunum stjórn- borðsmegin og yfir í bakborðs- stíurnar, án þess að nokkurt lestrarborð brotnaði. Stíurnar tæmdust yfir efstu lestarborð- in. Skipshöfninni varð fyrst fyrir það sem nærtækast var að brjótast frami lestina til að kasta fiski og moka salti yfir í stjórnborða. Þeim ætlaði þó að veitast það örðugt að komast framí lest. Þeir ösluðu sjóinn á fírplássinu og frami tunelinn milli kolaboxanna, en þá reynd- ist'lúgan framí lestina föst og það tók þá nokkra stund að brjóta hana upp. Meðan þeir störfuðu sem ákafast að þessu, drapst á ljósvélinni og þá var skipið almyrkvað og þá stöðvuð- ust einnig dælurnar. Þá var tekið til við að ausa með fötum sem handlangaðar voru upp úr vélarúminu. Það er máski ljósasta dæmið um baráttu- kjark mannanna, að þeim skyldu ekki fallast hendur and- artak, þegar dælurnar stöðvuð- ust, heldur byrja umsvifalaust á svo vonlitlu verki eins og því að ausa svo miklum sjó eins og var í skipinu með fötum, sem þurfti að handlanga upp eina og eina í senn, en skipið ram- bandi á lögginni og þess mátti vænta í hverjum sjó sem reið að skipinu að því hvolfdi alveg. Við mörgum fleiri hættum varð þó að bregðast skjótt. Bak- borðsforhlerinn losnaði og lamdist í skipssíðuna, hann varð að höggva frá og það var ekki auðgert, þar sem skipið var allt undir sjó þeim megin. Presseningurinn losnaði af aftari miðlúgunni og hún var undir sjó. Þeim tókst að koma presseningnum yfir aftur áður en lúgurnar flutu upp, en þá hefði náttúrlega baráttan verið úti, og auk þess tókst þeim að negla húó yfir lúguna. Þeir voru i böndum við verkið, tveir og þrír, og oftast I kafi. 1 birtingu um morguninn, eft- ir 8—9 tíma þrotlaust streð, voru þess farin að sjást merki að skipið væri að réttast, en þá reið annar stórsjór yfir skipið, tók báða lífbátana og allt báta- dekkið nema eina þrjá blanka; sjórinn náði að brjótast niður hér og þar og hálffylla skipið á nýjan leik og það marraði aftur flatt á lögginni og allt var sem Framhald ðbls. 23 Egill Skallagrfmsson

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.