Morgunblaðið - 19.04.1975, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. APRlL 1975
17
Fall Kambódiu er endalokin
á 5 ára heiftúðlegri borgara-
styrjöld, og mikill sigur fyrir
kommúnisma i Asíu. Frétta-
skýrendur spá því að á næst-
unni muni Norodom Sihanouk
prins snúa aftur til heimalands
síns með viðhöfn, en átökin í
landinu hófust, er hann var í
heimsókn i Moskvu fyrir 5 ár-
um og hefur hann dvalist i
útlegð i Peking síðan.
Svo virðist þó sem skæruliðar
kommúnista, Khmer Rouge-
hreyfingin, sem nýtur
stuðnings Hanoistjórnarinnar,
komi til með að hafa mest áhrif
á mótun framtíðarstefnu lands-
ins. Þessi öfluga hreyfing hefur
þróast úr fámennum og illa
vopnuðum skæruliðaflokkum
upp i voldugan her, sem 1.
janúar sl. hóf umsátrið um
Phnom Penh. Á síðasta áratug
var það raunar eina markmíð
Sihanouks, að halda þjóð sinni,
sem taldi 7 milljónir manna,
utan við Vietnamstriðið og
hann reyndi að sigla milli skers
og báru þar sem austur og vest-
ur var. Nú er Kambódía eitt
flakandi sár viðurstyggðar eyði-
leggingarinnar. Um 900 þúsund
manns hafa fallið eða særst í
átökunum, helmingur þjóðar-
innar hefur misst heimili sin,
landbúhaðurinn er i rúst og
efnahagskerfið eftir því.
Síðasti konungur Khmera-
fólksins, sem meirihluti þjóðar-
innar er sprottinn af, var Jaya-
varman VII, sem lézt árið 1219.
Hann var mikill umbótamaður
og lét m.a. byggja mjög full-
komið áveitukerfi. Það var
einnig hann, sem lét reisa öll
hofin og minnismerkin í
Angkor, en er hann lézt hefur
hallað undan fæti fyrir
Kambódíumönnum. Til að
byrja með í stöðugum styrjöld-
um við Thailendinga, sem náðu
á sitt vald miklum hluta hins
frjósama hrisgrjónasvæðis í
NV-hluta landsins. Þá sóttu
hinir ágengu og hörðu
Vietnamar suður með strönd S-
Kínahafs í austur og keisara-
dæmi Khmeranna var ekki orð-
ið nema svipur hjá sjón, er
Frakkar náóu þar yfirráðum í
kringum 1870. Frakkar bundu
enda á landránið, komu upp
gúmmiplantekrum og settu á
stofn skóla, en innlimuðu land-
ió að öðru leyti sem útibú frá
nýlendu sinni í Vietnam. Þar
varð enginn til að reyna að
hnekkja yfírráðum þeirra fyrr
en Japanir gerðu það í heims-
styrjöldinni síðari.
1941 gerðu Frakkar Sihanouk
prins að konungi, því að þeir
töldu sig mundu geta haft hann
í vasanum og látið hann nota
hálfguðstign sína til stuðnings
Frökkum, eftir þeirra skipun-
um. Sú varð þó ekki raunin, því
að Sihanouk hóf harða baráttu
fyrir sjálfstæði þjóðar sinnar
og í nóvember 1953 fékk landið
sjálfstæði. 1955 afsalaði
Sihanouk sér konungstigninni,
því að honum fannst hún
hindra sig í virkri þátttöku i
stjórnmálum landsins. Hann af-
salaði sér konungstitlinum og
tók sér prinsnafnbót og
leitaðist við að gæta hlutleysis
næstu árin og gerast hvorki of
háður kommúnistum né hafa of
náin samskipti við Bandaríkja-
menn og bandamenn þeirra.
1965 sleit hann svo stjórnmála-
sambandi við Bandarikin og
sakaði þá um sprengjuárásir á
svæði í Kambódíu. Þá voru
skæruliðar Viet Cong og her-
sveitir N-Vietnama byrjaðar að
koma sér upp birgðastöðvum og
öðrum herstöðvum I austasta
hluta landsins. Bandarískir
hermenn tóku þátt i leynilegum
aðgerðum í Kambódiu og hinar
umdeildu leynilegu sprengju-
árásir Bandarikjamanna hófust
svo árið 1969 og stóðu svo til
látlaust í eitt ár.
Gagnrýnendur Sihanouks
héldu þvi fram, að hann væri
farinn að hallast um of til
vinstri og í marz 1970, er hann
var í heimsókn i Moskvu,
samþykktu hans eigin þing-
menn að steypa honum sem
þjóðhöfðingja og stoínuð var
„Þjóðbjörgunarstjórn". Sihan-
ouk flaug þá til Peking,
þar sem hann varð foringi út-
lagastjórnar, sem smám saman
sameinaði i eina fylkingu hinar
Milljón
landsmanna
féllu í
stríöinu
Helmingur
þjóðarinnar
er heimilis-
laus
Efnahagurinn
og atvinnu-
vegir í rúst
ýmsu andófshreyfingar gegn
stjórn Lon Nols. Þar kvað mest
að Rauðu Khmerunum,
kommúnistum í Kambódíu, sem
höfðu haldið uppi skæruliðaað-
gerðum gegn Sihanouk á árun-
um eftir 1950 og 60. Rauðu
Khmerarnir urðu siðan fljót-
lega sameiningaraflið og stjórn-
endur hernaðaraðgerðanna
gegn stjórninni í Phnom Penh.
Ekki voru allir uppreisnar-
mennirnir taldir kommúnistar,
en þeir börðust undir her-
stjórn, sem einungis var skipuð
kommúnistum.
Mikil andúð ríki i Kambódíu i
garð Viet Cong og N-Vietnama
og stríðsæsingur greip um sig.
Illa búnir og illa þjálfaðir sjálf-
boðaliðar héldu til styrjaldar í
strætisvögnum og á gosdrykkja-
bilum og voru stráfelldir af
þrautþjálfuðum og hertum her-
mönnum Viet Cong og N-
Vietnama.
Það var svo 3. apríl, að
Bandaríkjamenn gerðu innrás-
ina í Kambódíu, sem þeir héldu
siðan frani, að hefði verið frá-
bærlega vel heppnuð, en þeim
tókst aldrei að finna aðalbæki-
stöðvar kommúnista. N-
Vietnamar fluttu bækistöðv-
arnar i vestur til landamæra
Thailands og Bandaríkjamenn
veittu Kambódiumönnum
fyrstu hernaðaraðstoðina, um 1
milljarð dollara.
Sú aðstoð virðist þó ekki hafa
komið að miklu gagni, því að
Lon Nol forseti Kambódiu ásamt
grátandi eiginkonu sinni er hann
flúSi land 1. april.
uppreisnarmenn náðu á sitt
vald um 80% landsins á næstu
tveimur árum og nálguðust höf-
uðborginni hægt og sígandi.
1974 hófu þeir svo gifurlegar
stórskotaliðsárásir á höfuðborg-
ina, sem þá var orðin troðfull af
Ruslakarfa sögunnar heitir þessi teikning. Kambódia, S-Vietnam og
Portúgal detta ofan í, israel riSar á barminum og ítalia og Bretland
biSa.
ÁstandiS í Kambódíu og (ndókina
er taliS mikiS áfall fyrir utanrikis-
stefnu Bandaríkjanna. Þessi
teikning skýrir sig sjálf.
flakandi sár
Kambódía eitt
flóttafólki. Mannfallið var
óskaplegt og neyðaraðstoðst-
arkerfi borgarinnar hafði ekki
við.
Smám saman hallaði undan
fæti og hið glaðværa yfirbragð,
sem var svo einkennandi fyrir
borgina hvarf, en ótti og kvíði
tók við. Kambódíumenn voru
loks farnir að gera sér grein
fyrir að leikurinn væri tapaður.
Margir erlendir diplomatar
voru hissa á því að borgin
skyldi ekki falla strax eftir að
Bandarikjamenn hættu stuðn-
ingi sínum við Kambódíuher úr
lofti, en Bandarikjaþing hafði
þá bannað stjórninni að senda
hermenn eða ráðgjafa inn í
landið.
Eftir þvi sem umsátrið um
borgina harðnaði byrjaði annar
fjandmaður að grafa um sig
meðal embættismanna og borg-
ara, spilling. Hún breiddist út
til herforingjanna, sem stungu
i eigin vasa launagreiðslum
hermanna og seldu birgðir og
tæki. Hernaðaraðstoð Banda-
ríkjamanna komst upp i tvær
milljónir dollara á dag. Lon Nol
reyndi að leita samninga við
skæruliða, en þeir vísuðu öllum
slíkum tilraunum á bug. Á sl.
ári vann Lon Nol nokkurn tima-
frest, er tilraun til að knýja
fram hjá Sameinuðu þjóðunum
skipti á stjórn Lon Nols og út-
lagastjórn Sihanouks mistókst.
Það varð þó ekki langur gálga-
frestur þvi að 1. janúar sl. hófu
kommúnistar lokasóknina, 1.
apríl náðu þeir á sitt vald ferju-
borginni Neak Luong við
Mekongfljót eftir blóðuga bar-
daga og þar með má segja að
leiðin til Phnom Penh hafi ver-
ið endanlega opnuð og aðeins
dagaspursmál hvenær borgin
félli. Og á miðnætti aðfaranótt
fimmtudags lauk borgara-
styrjöldinni með algerum sigri
Khmeranna. Tæpri viku áður
hafði bandaríski sendiherrann
i Phnom Penh yfirgefið landið,
en Lon Nol flúði daginn, sem
Neak Luong féll.
Sú spurning, sem nú rís er
hver framtíð þjóðarinnar verð-
ur. Sihanouk undirbýr nú
heimför, en hann hefur sagt í
viðtali, fyrst 1973 við Reuter-
fréttastofuna og síðan við ýmsa
aðra fjölmiðla, að hann munu
láta Rauðu Khmerunum eftir
stjórn landsins, en reyna sjálf-
ur eftir megni að vinna landi
sinu gagn á sama hátt og Elísa-
bet Bretadrottning sínu landi,
eins og hann eitt sinn komst að
orði.
Hann sagði í einu viðtalinu:
„Mér likar ekki við Rauðu
Khmerana og ég geri ekki ráð
fyrir að þeim líki við mig, en
þeir eru sannir föðurlandsvin-
ir, en ekki handbendi Sovét-
rikjanna, Kína eða N-Vietnams
og þeir eru dugmiklir og heið-
arlegir. Ég er i veikri aðstöðu
gagnvart þeim, en þegar þeir
hafa unnið endanlegan sigur
sinn mun ég snúa heim til
Kambódíu sem þjóðhöfðingi,
því að Khmerarnir þurfa á mér
að halda sem sameigningar-
tákni fyrir þjóðina."
Iöðru viðtáli hafði Sihanouk
eftirfarandi ummæli eftir Ieng
Sary, leiðtoga kommúnista-
flokks Khmeranna: „Vió
tryggjum formlega, að það
verður ekkert blóðbað, er við
höfum tekið IJhnom Penh. Við
erum ekki uppreisnarmenn, við '
erum ríki og sem ríki höfunv við
skyldum að gegna gagnvarl
þeim 62 löndum, sem hafa við-
urkennt okkur. Við getum ekki
leyft okkur að sleppa hefndar-
fýsninni lausri, er við tökum
borgina.“
Nú er Phnom Penli fallin og
vissulega varð mikið blóðbað i
lokaátökunum, en nú getur að-
eins tíminn skorið úr um hvort
eitthvað er að marka orð Sarys
eóa hvort fjöldaaftökur eru i
vændurn.
AP — Reuter — Newsweek,
New York Tinies.