Morgunblaðið - 05.07.1975, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JÚLl 1975
11
Dr. Jakob Jónsson:
Því ekki ráðstefnu um
dulsálarfræði og trú
„Aðalatriðið er það, að við sam-
þykkjum ekki neina bölvaða vit-
leysu", þrumaði gamall sveita-
prestur einu sinni yfir hausamótun-
um á prestum, sem þð voru á
synodus. Síðan eru mörg ár liðin,
en mér verður stundum hugsað
til þessa hreinskilna manndóms-
manns sem kannaðist við,
að það gæti jafnvel komið
fyrir vel menntaða menn að
samþykkja vitleysu. Og því miður
virðist mér að synoda íslenzku
kirkjunnar hafi komizt harla nærri
því á þessu sumri. Prestastefnan
varar við „dultrúarfyrirbrigðum" af
ýmsu tagi. Svo kemur áskorun til
allra að bifast ekki á þeim grundvelli,
sem kirkjan byggir boðun slna og lif
á, — þ.e. Jesú Kristi einum, eins og
honum er borið vitni I Nýja testa-
mentinu. Slíka áskorun geta auð-
vitað allir prestar tekið undir, — en
það er erfitt að finna skýrt og
ákveðið samhengi milli fyrra og
sfðara liðs ályktunarinnar. — Og svo
kemur þriðji liðurinn, tillaga sfra
Bolla f Laufási, tilmælin til biskups
um að afstaða kirkjunnar til
„þessara mála" verði „formlega
tekin til ýtarlegrar umræðu" á
prestastefnu sem fyrst. Þessi liður
var samþykktur. Þá hlýtur hver
maður að spyrja: Er synodan að játa
það fyrir alþjóð að hún haf i látið hina
liði tillögunnar frá sér fara án þess
að hún hafi verið formlega tekin til
ýtarlegrar umræðu? Ég veit, að sfra
Bolli getur verið gamansamur
maður, en er þetta ekki fullgrátt
gaman að ætlast til þess að presta-
stefna islands setji sjálfa sig svo
herfilega í gapastokkinn. Og furðu-
legast er, að hann skyldi komast upp
með það. Og hvað er átt við með
orðunum „þessarra mála"? Er það
afstaðan til Krists, sem á að taka
formlega til ýtarlegrar umræðu eða
er það viðvörunin við dultrúarfyrir-
brigðum? Hvortveggja gæti staðizt
eftir orðanna hljóðan.
II.
Nú ætla ég að vera eins góðgjarn
og mínu synduga hjarta er mögulegt
og reyna að lesa f málið, virða
ályktunina á betri veg fyrir mlnum
fyrrverandi embættisbræðrum, og
gizka á hvað þeim raunverulega er
innan brjósts. Nú verður ekki séð af
orðalagi tillögunnar, hvað átt er við
með dultrúarfyrirbrigðum. Er það
„mystik"? Er það spiritismi? Er það
iðkun andlegra æfinga að hætti
sumra austrænna dulspekinga? Er
það öll athugun á dulrænum fyrir-
bærum? Er það vfsindaleg dulsálar-
fræði? Eða er það yfirleitt trú á að
dulræn fyrirbæri hafi átt sér stað eða
eigi sér nokkurn tíma stað?
Mér fór ekki að lítast á blikuna
þegar ég las lexiu og guðspjall
sfðasta sunnudags. Fyrst er sagan
um það, þegar Páll frá Tarsus sá Ijós
leika um sig og samferðamenn sfna,
og hann heyrði Krist tala til sfn. Og
guðspjallið segir frá þvf, þegar Jesús
vfsaði Sfmoni á fiskinn f vatninu. —
Gat það verið eitthvað Ifkt þessu,
sem synodan í Skálholti var að vara
við?
Vafalaust ekki. Og f Biblfunni úir
og grúir af „dultrúarfyrirbrigðum"
spjaldanna á milli. Sannleikurinn er
sá að gegnum allar aldir hafa „dul-
trúarfyrirbrigði" af ýmsu tagi verið
þáttur f trúarreynslu bæði kristinna
manna og annarra. Það, sem ég
held, að prestarnir hafi þvf viljað
segja, er þetta, að menn skyldu við-
hafa gagnrýni gagnvart dultrúarfyrir-
brigðum af hvaða tagi sem er,
forðast hjátrú og byggja viðhorf sfn á
trúnni á Krist.
Ég þekkti á sfnum tfma persónu-
lega forvfgismenn spfritismans hér á
landi og veit vel, að t.d. próf. Haraldi
Nfelssyni var ekki eins illa við neitt
eins og alls konar hjátrú, gagnrýnis-
lausa oftrú, eða fljótfærni auðtrúa
fólks, sem olli þvf að sumstaðar var
horfið frá hinni vfsindalegu afstöðu.
En hann taldi þetta ekki nægilega
ástæðu til að leggja niður athugun
dulrænna fyrirbæra. Ég og aðrir, sem
á sfnum tfma tileinkuðum okkur
þessa afstöðu próf. Haraldar, gætum
vafalaust skrifað heitshugar undir
ályktun um að viðhafa heilbrigða
gagnrýni gagnvart dultrúarfyrirbrigð-
um og miða dóma okkar um þessi
efni sem önnur, við trú okkar á Krist.
En þá hvílir einnig á okkur sú kristi-
lega skylda að forboða ekki að
órannsökuðu máli dultrúarfyrirbrigði
sem sannanlega kunna að gerast og
hafa þýðingu fyrir trú og Iffsskoðun.
III.
Auðvitað verður þvf ekki mótmælt
að hverskonar hjátrú og misskiln-
ingur á sér stað f sambandi við dul-
ræn fyrirbrigði. Það er þvf fullkomin
þörf á að vera gagnrýninn. En þetta
er ekkert nýtt f veraldarsögunni. Það
„dultrúarfyrirbrigði" sem kristin
kirkja telur helgast sinna athafna er
kvöldmáltfðarsakramentið, sem við
allir játum að feli f sér „leyndar-
dóm". Við þurfum ekki annað en að
lesa fslenzkar þjóðsögur til að sjá
hvflfk firn af allskonar hjátrú höfðu
hlaðizt utan á þessa „mystisku"
athöfn. Þrátt fyrir það hefir kirkjan
ekki hætt að hafa sakramentið um
hönd, heldur reynt að veita hverri
kyiíslóð skilning á gildi þess fyrir
trúarlff safnaðarins. Það er sem sagt
ekkert til, sem er svo heilagt, að hjá-
trúin komist ekki að, og þvf dýpri
sem leyndardómurinn er því meiri er
hættan.
IV.
En það er ekki aðeins hætta á
hjátrú f sambandi við fljótfærnis-
legar ályktanir Iftt fróðra manna á
skyndifundi hjá miðli, — heldur
einnig þegar sjálfir háskólamennirnir
fara að gera sfnar athuganir. Nýlega
gerðu fslenzkir sálfræðingar könnun
á nokkrum atriðum, sem snertu dul-
arreynslu Islendinga. Og viti menn
rannsóknin verður kveikja að þvf, að
snjöll dansmær semur „ballet" um
drauga. Auðvitað getur listafólki
dottið allt mögulegt f hug út frá
hverju sem er, — en fái almenningur
þá hugmynd, að vfsindaleg drög að
rannsókn dulrænnar reynslu eigi
nokkuð skylt við draugatrúna gömlu,
sem einna helzt nærðist af hinni
fomu hugmynd um upprisu holds-
legs Ifkama úr gröfinni, — þá veitir
sannarlega ekki af að fræðast betur.
V.
„Hvað skal gera?" var sungið á
dansleikjum f mfnu ungdæmi. Og
„hvað skal gera?" er nú spurning.
sem hugsandi fólk veltir fyrir sér á
flestum sviðum mannlegs Iffs. Og ég
tel, að einmitt f sambandi við þessi
mál sé nauðsyn á samvinnu allra
góðviljaðra manna. Mér er persónu-
lega kunnugt. um. að meðal sér-
fræðinga f Biblfuskýringum eru
menn, sem hafa áhuga á þvf, að
meira tillit sé tekið til rannsókna
dulsálarf ræðinnar við ritskýringar
heldur en verið hefir. Hvað kemur út
úr slfkum umræðum veit auðvitað
enginn enn. Sjálfur er ég þeirrar
skoðunar. að hér á landi mætti t.d.
halda rækilega undirbúna ráðstefnu
(ekki námskeið), þar sem lærðir
menn bæru saman bækur sfnar Þá
væri meðal annars athugað, hvaða
munur er á starfsaðferðum sálar-
rannsóknamanna á fyrri hluta aldar-
innar og dulsálarfræðinga nútfmaná.
Þá kæmi einnig í Ijós, hvernig „ þessi
mál" snerta Biblíurannsóknir, trú-
fræði, trúarsálfræði, eðlisfræði og
Ifffræði. Ef til vill yrði niðurstaðan
fremur spurningar en svör. nema að
þvf leyti sem menn ættu að skilja
hver hannan betur við að ræðast við
f vinsemd og virðingu hver fyrir
annars sjónarmiðum. Hér væri verk-
efni fyrir háskólann, kirkjuráð eða
Prestafélag islands.
Jakob Jónsson.
— Fínt að
framleiða
Framhald af bls.7
semi og framleiðslan, og að önnur
atvinnugreinin væri út af fyrir sig
ekki ffnni en hin, heldur væru þær
háðar hvor annarri á jafn-
réttisgrundvelli, hefði mátt ætla,
að grundvöllur hefði verið lagður
að réttum skilningi á SÖLUNNI.
En hin neikvæða afstaða til kaup-
mennskunnar hélt velli, og þessi
starfsemi hélt áfram að vera skot-
spónn alls konar gagnrýnenda.
Þar sem ekki var lengur hægt
að ásaka verzlunina fyrir að
standa utan við verðmætasköpun-
ina, héldu menn þvf fram, að milli-
liðirnir væru MARGIR og þeir
væru allsendis gagnslausir f sam-
anburði við framleiðsluna. Og
þetta almenningsálit fékk
stuðning frá þeim þjóðfélagsfræð-
ingum, sem enn þrjózkuðust við
að viðurkenna gildi vörudreif-
ingarinnar f þjóðarbúskapnum.
Ekki minni maður en John Sturart
Mill (enskur heimspekingur,
1806—1873, talsmaður frjáls-
lyndisstefnunnar I stjórnmálum,
hagfræði og menningarmálum)
skrifaði um hinn óþarflega mikla
fjölda, sem fengizt við vörudreif-
ingu og leit á hana sem ómerki-
lega aukagrein f sambandi við
framleiðsluna.
Enn f dag verður þessara sjónar-
miða oft vart, og framleiðslan er
lofuð fyrir aukin afköst og fram-
farir með þróuninni yfir í stór-
rekstur og fjöldaframleiðslu, um
leið og það er staðhæft, að selj-
endurnir séu enn að verulegu leyti
á frumstæðu endursölu-stigi.
En f rauninni hafa framfarirnar f
vörudreifingu verið næstum eins
miklar og hraðar og f framleiðsl-
unni. En sú staðreynd, að hlut-
deild vörudreifingarinnar f þjóð-
arbúskapnum hafi aukizt meira
en framleiðslunnar, byggist ekki
á hlutfallslega lakari afköstum,
heldur á hinu. AUKNA hlutverki
vörudreifingarinnar. En það hefur
farið vaxandi af þeirri ástæðu, að i
velferðar þjóðfélögum nútimans
verður æ erfiðara að selja fram-
leiðsluaukninguna. Hún gerir
stöðugt meiri kröfur til selj-
endanna.
Framtíðarhorfur
f þjóðfélagi framtfðarinnar, sem
Galbraith lýsir f bók sinni „Hið
nýja iðnaðarrfki". hefur Iftill hópur
'serfræðinga í tækni, hagfræði og
skipulagi tekið við stjórn fyrir-
tækjanna. Aðaláhugamál þeirra er
ekki sagt vera að ná sem mestum
hagnaði, heldur að tryggja tilveru
og vöxt fyrirtækjanna, en for-
sendan fyrir þvf er, að framleiðslu
vörur þeirra seljist á föstu verði.
Fyrirtækin verða þvf I auknum
mæli að reyna að hafa áhrif á
neytendur með auglýsingum og
öðrum aðferðum sölutækni.
Það er athyglisvert, að þjóð-
félagsf ræðingurinn Galbraith
dregur upp framtfðarmynd, sem
fyrst og fremst varðar stjórn fyrir
tækja í iðnaðarframleiðslu. Burt-
séð frá þvi, að það er margt að
athuga við útlistun hans á þvf,
hvernig stórfyrirtæki séu rekin, er
það einkennandi, að hann sleppir
hlutverki vörudreifingarinnar f
skilgreiningu sinni á hinu tækni-
stýrða þjóðfélagi framtfðarinnar.
Sú stjórn á neyzlunni, sem
Galbraith gerir ráð fyrir, krefst
Þessa dagana stendur f Norræna
húsinu sýning, sem ekki lætur mikið
yfir sér, en er engu að sfður óvenju-
leg og merkileg. Það er f bókasafni
Norræna hússins, sem sýndar eru
nokkrar svokallaðar „silhouettur". i
slíkri myndgerð er oftast notað
aðeins svart og hvftt, og eru myndir
þessar gerðar þannig að klippt er
með skærum, en ekki teiknað fyrst
og sfðan klippt. Þarna er á ferð
þróuð myndiist, sem hefur verið
iðkuð um langan aldur f menningar-
löndum Evrópu, en ég man ekki eftir
að slik myndlist hafi áður sést hér á
landi að nokkru ráði, og segja mætti
mér að kynni íslendinga af þessari
myndgerð hafi einskorðast við Tfvolf
i Kaupmannahöfn. en þar hafa setið
klipparar, sem gert hafa myndir af
gestum. Nú aftur á móti gefst okkur
tækifæri til að kynnast verkum lista-
konu, sem hefur náð mjög góðum
árangri f þessari listgrein og er það
GUNNHILD SKOVMAND, dönsk
kona f heimsókn hjá Norræna
húsinu.
Ég verð að játa, að þekking min á
„silhouettum" er af skornum
skammti, og ekki hef ég séð mikiðaf
slíkri myndgerð á flakki mfnu um
veröldina, en Gunnhild Skovmand
veit sannarlega hvað hún er að gera
og hefur, að mér virðist, afburða
tækni á þessu sviði. Hún kemur þvf
er henni liggur á hjarta, fullkomlega
til skila f myndum sfnum á leikandi
og listrænan hátt, sem inniheldur
eitthvað af hinu barnslega ævintýri.
Heimur fyrir sig sem listakonan
miðlar okkur af einstakri einlægni og
upprunalegri gleði. Næm tilfinning
og skilningur fyrir átaki hins hvfta og
svarta einkennir þessi verk. Hér er
slegið á einfalt hljóðfæri, sem skilar
tónaflóði. sem grfpur mann á ein-
kennilega sterkan hátt.
Að minu áliti er hér um svo
skemmtilega sýningu að ræða, að ég
legg til, að hún verði framlengd, svo
að fólki gefist góður tfmi til að átta
sig á þessari myndlist. Þetta er f
fyrsta skipti, sem við fáum að sjá
slfkar myndir, og ég efast ekki um,
að margur verður hissa yfir, hvað
hægt er að gera f þessari myndgerð,
þegar rétt er að farið. Þessi verk eru
til sölu og verði er stillt mjög f hóf.
einnig stjórnar á leiðum vöru-
dreifingarinnar allar götur til neyt-
andans. Þar af leiðandi verða
framleiðendurnir að færa út starf-
semi sfna þannig, að hún nái bæði
yfir heildverzlunina og smásöluna.
En svo algjör samruni er eigi að
sfður engin trygging fyrir þvi, að
framleiðandinn geti selt vöru sfna
á föstu verði. En það, sem hann
fengi áorkað f jákvæða átt, væri,
að sú gagnrýni á vörudreifinguna,
sem að verulegu leyti er byggð á
misskilningi, myndi hætta. En þvi
miður aðeins vegna þess, að skot-
spónninn hefur verið fjarlægður,
— en ekki vegna þess að skiln-
ingurinn á hlutverki sölustarfsins
hafi á nokkurn hátt aukist. Þvi að
það, sem mönnum á öllum timum
hefur sézt yfir i gagnrýninni á
vörudreifinguna, er, að einnig á
þessu stigi þarf skapandi framtak.
Að sjálfsögðu er hægt að losna
við hina úthúðuðu „milliliði". En
það er aldrei hægt að losna við
það starf, sem þessar hendur
vinna. Það er ekki fyrr en menn
gera sér þetta Ijóst og viðurkenna
það, að milliliðirnir komist hjá þvi
að vera vanmetnir, þegar rætt er
um hin skapandi, vinnandi öfl
innan þjóðfélagsins. Þá fyrst mun
óvirðingartalið um „kaup-
mennskuna" f þjóðfélaginu
hjaðna. Það er hvorki ffnt né ófint
að selja, en það er ! alla staði
NAUÐSYNLEGT, ef við eigum að
hafa nokkra ánægju af aukinni
framleiðslutækni.
(— svá — þýddi)
Myndllst
eftir VALTÝ
PETURSSON
Einnig eru þarna silkiþrykk, sem
gerð eru eftir klipptum myndum og
eru hin skemmtilegustu.
Nýlega var Ijósmyndasýning þarna
á sama stað og var það mjög eftir-
tektarverð sýning, en ég get ekki að
þvf gert, að mér finnst eins og þessar
sýningar i bókasafni Norræna
hússins séu svolítið hornreka f
þessum fallegu húsakynnum. Er ekki
hægt að bæta eitthvað aðstæður
þarna svo að sýningarmunir skili sér
betur. Þessu er slegið hér fram f
þeirri von, að áframhald verði á
sýningum f bókasafninu, þvf að
sannast er það mála, að þessi starf-
semi gæti orðið mjög svo ánægjuleg,
og ég er viss um, að hægt er að gera
þama ýmislegt ef aðstaðan yrði
aðeins betri.
Ég vil svo þakka fyrir þessa
sýningu á „silhouettum" og vona,
að margir hafi haft eins mikla
ánægju af list Gunnhild Skovmand
og sá er þetta ritar.
Valtýr Pétursson.
Ovenjuleg sýning
Skíðasamþand íslands
Flugfélag íslands og Loftleiðir
gangast fyrir hópferð á vetrarolympíuleikana í Innsbruck
4.—15. febrúar 1976. Væntanlegir þátttakendur gefi sig fram á
söluskrifstofu Flugleiða í Lækjargötu 2.