Morgunblaðið - 10.08.1975, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. ÁGUST 1975
TIKAL
Eflirminn iley siödegissíun (i ri0
rústir háborgar menningar
Maya-Indíána i Guátemala
AVIATECA tilkynnir: Brottfðr
tii Tikal seinkar um eina
kiukkustund, þar er ólendandi
vegna veðurs.
Það Ætlaði ekki af mér að
ganga, hugsaði ég sárgrðm.
Ætlaði þessi þriðja tilraun mtn
tii að komast á þennan sögu-
fræga stað virkilega að mistak-
ast? Yrði ég að fara heim til
tslands, án þess að sjá menjar
háborgar hinna fornu menn-
ingar Maya-Indfánanna.
„Þú mátt ekki fara frá Guate-
mala, án þess að sjá Tikai,"
hðfðu kunnugir sagt, hver af
ððrum, „sá staður á ekki sinn
Ifka". Og eftir því, sem ég
heyrði og las meira um Maya-
borgirnar miklu, varð ég stað-
ráðnari f að komast þangað.
Eg hafði ferðazt dálftið um
Guatemala og orðið æ hrifnari
af landinu með hverjum degi.
Náttúrufegurð þess var heiii-
andi. Háar fjallastrftur gnæfðu
yfir þröngum dölum og skorn-
ingum, þar sem skógar, kaffi-
plöntur og annar gróður teygði
sig upp á toppa. Þar gat að lfta
ámóta fjölbreytt iitbrigði af
grænu og við eigum af bláu og
gráu. Stöðuvötnin Amatitlan og
Atitlan lágu eins og krystallar f
iægðum milli eldfjaliakeilanna.
sem hvenær sem var gátu heiit
logandi hraunieðju yfir landið,
rétt eins og á íslandi. Eidsum-
brot og jarðskjálftar eru jafn
snar þáttur I sðgu Guatemala og
tsiands- og sýnu mannskæðarí
tii þessa. A það reyndar við um
öll rfki Mið-Amerfku, hðfuð-
borgir þeirra allra, nema
Hondúras.hafa eyðiiagzt f jarð-
skjálftum. Eidfjöll eru þar vfða
og jarðhiti mikiii — og er nú
unnið af fuiium krafti að virkj-
un hans eða áætlunum þar að
iútandi. Sem kunnugt er hafa
fslenzkir vfsinda- og tækni-
menn átt hlutdeild f að ieggja
grundvöil að þvf starfi.
Fyrsta hðfuðborg Guatemala
undir spænskri stjórn, Antigua,
eyddist tvfvegis f jarðskjálft-
um, en hefur nú verið byggð
upp á ný f sínum upprunalega
spænska stfl. Þar gat að lfta
rústir mikilúðlegra kirkna og
klausturs, sem hrunið höfðu f
jarðskjálftum. Þær eru nú hluti
friðaðs þjóðgarðs og þar gekk
ég fram á nokkur ungmenni við
próflestur, tvö og tvö saman. Sá
grunur læddist að oftar en einu
sinni, að þar væri ekki ein-
göngu talað um námsefnið.
Ég hafði farið um lítil
Indíánaþorp, þar sem konur og
börn gengu um f Iitríkum
heimaofnum búningum, breyti-
legum frá einu þorpi til annars.
Vfða sátu konurnar við vefnað,
ófu marglita dúka og veggteppi,
ýmist með gömlum Maya-
mynstrum eða þjóðarfugiinum
Quetzal, sem mynt landsins er
kennd við. Þennan varning
senda þær á markaðina stóru,
sem ferðamenn flykkjast á. I
bænum Chichicastenango hafði
sölustarfseminni verið vaiinn
staður beint framundan kirkju
heilags Tómasar og trúarat-
hafnir alþýðunnar þar einnig
verið gerðar að ferðamanna-
beitu. Þangað kom fólk úr
sveitunum, fátækt og fákunn-
andi til þess að leita aðstoðar
guðs sfns við lausn daglegra
vandamála, það kveikti á kert-
um sfnum, kom þeim fyrir á
pðilum, sem raðað hafði verið
inn með kirkjugólfinu milli
sætanna — og talaði sfðan há-
stðfum við himnaföðurinn. Uti
á kirkjutröppunum stóðu synd-
ugir og sveifluðu reykelsiskerj-
um fram og aftur til að reka frá
sér þá óhreinu anda og djöfla.
sem vðrnuðu þeim inngöngu f
guðshúsið. Ættingjar og vin-
ir voru beðnir að taka við kert-
um þeirra og biðja fyrir þeim
innan dyra, svo að þeir fengju
sáluhjálp.
Fararstjórinn f þessari ferð
sagði, að kaþólskum prestum
Tómasarkirkjunnar væri svo
sem ekkert um þetta háttalag,
en þeir reyndu að sýna fornum
siðum umburðarlyndi. Svör
hans við spurningum sfnum um
það, hvernig kaþólska kirkjan
stæði að fræðsiumálum í sveit-
inni umhverfis Chichicasten-
ango og nærliggjandi þorpum
bentu til þess, að kaþólskir
sýndu menntunarskorti al-
mennings engu minna um-
Jaguarhofið mikla.
Elaa at fjölmtfrgum munura,
sem fundizt hafa f Tikal, grfma
ir jaðesteinum.
burðarlyndi en trúarsiðunum.
I fljótu bragði virtust búning-
ar kvenna og barna hið eina,
sem greindi að þorpin og sveit-
irnar, þvf að vefnaðarmynstrin
eru breytiieg eftir héruðum og
ættum. AIls staðar f strjálbýl-
inu voru húsakynnin hin sömu,
annaðhvort leirkofar með strá-
þaki og moldargólfum eða báru-
járnsskúrar, sem ekki væru
hænsnum boðnir á tslandi.
Heilu fjöiskyldurnar sváfu f
kös annaðhvort á strámottum
eða f hengirúmum, þegar bezt
lét. Matseld fór fram utan dyra
og á kvöldin mátti grilla f dauf-
an bjarma af kertaljósum út
um rúðulausa glugga. t stærri
þorpum og bæjum bar meira á
húsum , í spænskum stfi,
byggðum utan um ferhyrndan
garð, sem sást ekki frá götunni.
Þar virtist hreinlætisaðstaða
heldur betri, þótt víðast væri
hún á lágu stigi.
Lífskjör þessa fólks gat ég
því miður ekki kynnt mér svo
náið, að ég fengi af þeim skýra
heildarmynd. Til þess hefði
þurft meiri tíma. En það, sem
ég sá og heyrði, benti til þess að
þau væru svipuð og í öðrum
Mið-Ameríkurfkjum. Þar býr
þorri fólks við sárustu fátækt,
frumstæð lífsskilyrði og mennt-
unarskort, um og yfir helm-
ingur þjóðanna er ólæs og
óskrifandi. Auður og eignir er á
höndum fámennra stétta, sem
reyna eftir mætti að sannfæra
sjálfar sig og aðra um að alþýða
manna sé hæstánægð með sitt
hlutskipti og kæri sig i raun og
veru hvorki um betri kjör né
aukna uppfræðslu.
Vopnaðir verðir á öllum
sýslumörkum, sem stöðvuðu
bifreiðar og könnuðu ferðir
þeirra og skilríki farþega,
sýndu þó að ekki væri alveg
jafn friðsamlegt í landinu og
virtist á yfirborðinu. Guate-
mala er bezt allra Mið-
Amerfkuríkja til skæruhern-
aðar fallið og hefur þar því oft
verið róstusamt. Enda slakar
herinn, sem hefur töglin og
hagldirnar, aldrei á öryggisráð-
stöfunum né leit að skæru-
liðum — og enginn veit tölu
þeirra, sem skotnir hafa verið
vegna þess eins að grunur lék á
um samvinnu við skæruliða eða
samúð með þeim.
„Hér f Guatemala er heppi-
legast að ræða sem minnzt um
stjórnmál," sagði mér heima-
maður einn, sem ég innti eftir
upplýsingum þar að iútandi.
Menn eiga það til að hverfa
sporlaust ef þeir viðra óánægju
sína of áberandi, bætti hann
við. Fleiri virtust þeirrar skoð-
unar, því að svör við spurn-
ingum um stjórnmálalff lands-
ins og lffskjör almennings Iágu
ekki á lausu. Og þeir fáu, sem
fengust til að tala opinskátt,
báðu mig þess lengstra orða að
geta þeirra ekki sem heimildar-
manna, ekki einu sinni á ís-
landi.
Að sjálfsögðu hefði verið
hægt að afla vitneskju um þessi
mál smám saman, méð þvf að
tala við nógu marga og bera
saman frásagnir þeirra og opin-
berar tölur, en þar sem fjár-
hagurinn skammtaði mér
nauman tfma, notaði ég hann
fyrst og fremst til að sjá eitt-
hvað af landinu og skoða sögu-
staði þjóðarinnar. Tikal var há-
punktur þeirrar ferðaáætlunar.
XXX
Sem fyrr segir var þetta
þriðja tilraun mfn tii að komast
þangað. Fyrstu atrennuna hafði
fellibylur stöðvað. Flóðgáttir
himinsins höfðu opnast svo
rækilega, að ekki var hundi út
sigandi I nokkra daga. Þegar
ferðafært var orðið höfðum við
nokkrir útlendingar og heima-
menn sem kynnzt höfðum f
hótelinu regndagana ákveðið
að fara saman akandi gegnum
regnskógana og skoða fleiri
sögustaði og fornmenjar I leið-
inni — en sú ferð hafði farið út
um þúfur. Og nú sátum við
þessi sami hópur og biðum fars
með flugvél af gerðinni DC—3.
Við notuðum tfmann f fiug-
höfninni til að dásama vefn-
aðinn og skartgripina, sem þar
voru á boðstólum — og ósk-
uðum þess hátt og f hijóði að
vera svolftið fjáðari. En biðin
varð iöng, önnur tilkynning,
aftur klukkustundar seinkun.
Mexikanskur náungí úr hópn-
um, sem hafðí staðið við glugga
og horft út sagði allt f einu, að
hann hefði enga trú á að þetta
væri veðrinu að kenna. „Þeir
hafa sennilega enga flugvél,"
sagði hann og benti út á völl-
inn. Og þar var vissulega engan
„Þrist" að sjá. Var nú gengið f
skrokk á fararstjóranum, og
mikið rétt, hann neyddist til að
viðurkenna að DC—3 vélarnar
Texti:
Margrét R.
Bjarnason
hefðu verið uppteknar í öðrum
ferðum, en þær væru allar rétt
ókomnar, sagði hann.
Nokkrir úr hópnum urðu
ævareiðir og létu heldur betur
hvína ... i öllum tóntegundum.
Við hin gátum ekki annað en
brosað, — þ.e. þau sem voru
farin að þekkja „ladinóana".
Timinn er I þeirra augum fugl,
sem flýgur hægt og þeir hafa
engar áhyggjur af þvi, að hann
kunni að fljúga úr augsýn þeim
í kvöld, eins og Omar Khayam
forðum. Til hvers að vera að
flýta sér, segja þeir, hví að gera
það i dag, sem hægt er að gera á
morgun, hvers vegna að láta
klukkuna stjórna lifi sínu?
Loksins komu vélarnar,
þrjár, hver af annarri. Okkur
var vísað út í eina þeirra, en
höfðum ekki fyrr komið okkur
fyrir í sætunum en við vorum
beðin vinsamlegast að skipta
um vél, þessi væri biluð.
Nokkrum mínútum seinna
vorum við komin i loftið, 2'A
klst á eftir áætlun.
Við höfðum flogið um hálfa
klukkustund, þegar við urðum
þess vör, að flugmaðurinn sneri
við. „Annar mótorinn bilaður,"
sagði hann, „snúum aftur til
Guatemalaborgar."
Mér varð hreint ekki um sel.
Þetta var ekki einleikið. En
auðvitað var ekkert að gera
nema slá öllu upp í grín og það
gerðu allir, — og eins og venju-
lega, þegar eitthvað bregður út
af, urðu samræður sýnu fjör-
ugri og almennari en áður. I
augum flestra mátti þó lesa
kviða, við vorum öll dauð-
hrædd.
Fyrr en varði var vélin sem
betur fer lent og nú ,var okkur
visað i aðra vél, sem sýnilega
var komin talsvert til ára sinna.
„Ein sú elzta og bezta í flug-
flota okkar," sagði flug-