Morgunblaðið - 10.08.1975, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 1975
THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER && THE OBSERVER *Skb THE OBSERVER *Stit THE O
Edward
Cranksaw:
„Nauðsynleg úttekt á
stjórnmálalegum afleiðing-
um siðari heimstyrjaldar-
innar."
ÞANNIG hljóSaði hin hógværa
skilgreining Leonids Brezhnevs á
þvl hver væri aðaltilgangurinn
með Öryggismálaráðstefnu
Evrópu í Heisinki á dögunum.
Þessi fagnaðarsamkoma 35 þjóða
viðurkenndi ríkjandi ástand í
Austur- og MiS-Evrópu, sem
komið hefur verið á með rúss-
nesku hervaldi með rússneska
hagsmuni fyrir augum, og þannig
má nefna þetta úttekt á stjórn-
málalegum afleiðingum. En var
þessi úttekt nauðsynleg?
Því fer fjarri að hún hafi verið
Bretum og öðrum þjóðum en
Rúsuum nauðsynleg. Um margra
ára skeið hefur Sovétleiðtoginn
lagt ofurkapp á að þessi úttekt
færi fram, en menn hljóta að
spyrja hver sé ástæðan fyrir því,
að hún væri slikt baráttumál leið-
toga eins voldugasta rikis ver-
aldar. Hann hefur varið miklum
tíma og kröftum til að koma
þessari barnalegu samkomu á
laggirnar, enda þótt það lægi >'
augum uppi, að hún gæti hvorki
ieitt til aukins öryggis Sovétrikj
anna (eða annarra) né bætt neinu
við veldi þeirra.
Grundvallarástæður Rússa eru
ávallt flóknar og torráðnar. Sagn-
fræðinga greinir enn á um raun-
verulegan tilgang Nikulásar I.
gagnvart Tyrkjum í lok Krimstriðs-
ins. Leyndardómar skjalasafnanna
gætu ekki gefið ótvirætt svar við
þessari spurningu, en ein skýring-
in gæti verið sú. að Nikulás sjálfur
hafi alls ekki gert sér grein fyrir
því hver tilgangurinn var.
Þannig er heldur ekki Ijóst hvað
vakti fyrir sonarsyni hans, Niku-
lási II., árið 1898, þegar hann
krafðist þess óvænt, að haldin yrði
mikil afvopnunarráðstefna (sú
fyrsta I sögunni). Hann fékk sinu
framgengt og var ráðstefnan
haldin I Haag, Auðvitað leiddi ráð-
stefnan ekki til neinnar afvopn-
unar, en árangurinn varð hins-
vegar nokkurs konar reglugerð um
herstjórn. Sumir sagnf ræðingar
halda þvl fram, að Nikulás hafi
látið stjórnast af einlægri hugsjón
og hafi fyrirmyndin verið „hið
heilaga bandalag" (samningur,
sem Rússland, Prússland og
Austurríki gerðu með sér í Vín árið
1815, eftir fall Napóleons, um að
halda uppi lögum og reglu I
Evrópu). Aðrir telja hinsvegar, að
þetta hafi verið örvæntingarfull
tilraun til að koma i veg fyrir, að
Austurrfki hervæddist og tæki I
notkun fullkomnari vopn en
Rússar höfðu yfir að ráða. Vafa-
Iftið hefði Nikulási Sjálfum vafizt
tunga um tönn hefði hann átt að
skýra frá því hvað fyrir honum
vakti. Ég tel, að á sama hátt geri
Sovétleiðtogarnir sér heldur ekki
fylliiega grein fyrir þvf hvað fyrir
þeim vakir nú.
Helsinki-ráðstefnan hefur á
sama hátt gefið sagnfræðingum
tilefni til heilabrota, sem endast
mun þeim um langa hríð. Var til-
gangurinn með þvf að halda þessa
ráðstefnu einlæg viðleitni ! átt til
slökunar spennu (détente), eða til
þess að treysta tangarhald Rússa
á Austur-Evrópu. eða jafnvel hvort
tveggja?
Ef fyrri tilgátan er rétt, vaknar
sú spurning hvort ekki hefði mátt
ná betri árangri með þvf að fara
hljóðlátari leiðir, þ.e.a.s. diplómat-
fskar. Ef sú síðari er hins vegar
rétt, er spurningin, hvernig hægt
sé að styrkja aðstöðu. sem grund-
vallast á vopnahaldi með ræðu-
höldum f Finnlandi.
0 m m O ryggismálará stefna Evrópt í Helsinki — ð- i
svik, við fórnarlömb kúg- unarinnar og okkur sjálf
É9 er þeirrar skoðunnar, að
ástæðan fyrir þvi ofurkappi, sem
Rússar lögðu á, að ráðstefnan yrði
haldin, hafi verið þörf þeirra fyrir
að styrkja sig siðferðilega. Hlið-
stæðar ástæður réðu oft miklu um
gang stjórnmála f Rússlandi á
árunum fyrir byltinguna 1917 og
verður nú vart á ný eftir Stalfns-
tfmabilið, en meðan á þvf stóð
gerðu jákvæðar tilhneigingar f
þessu efni einfaldlega ekki vart
við sig.
Bretum er orðin svo töm sú þörf
að telja sjálfum sér trú um að
jafnvel hinar lúalegustu aðgerðir
séu af göfugum toga spunnar, að
þeir gleyma þvf iðulega. að öðrum
þjóðum sé eins farið. Það er ein-
kenni á brezkum stjórnmála-
mönnum, að þeir kæra sig oftlega
ekkert um hvaða álit aðrir kunni
að hafa á aðgerðum þeirra, aðeins
ef þeim tekst að réttlæta þær fyrir
sjálfum sér.
Rússum er þveröfugt farið.
Þeim er mest f mun að aðrir trúi
þvf, sem þeir bera á borð, og
þvf stórkostlegri sem lygin er,
þeim mun meiri áherzlu leggja
þeir á að gera hana trúverðuga f
annarra augum.
Helsinki-ráðstefnan hefur orðið
nokkurs konar kóróna á ferli
Leonids Brezhnevs, sem komst til
vegs og virðingar á dögum
Stalfns, og hefur sfðan tekizt að
halda velli með aðferðum, sem
engan veginn eru til þess fallnar
að afla honum virðingar.
Enn ein skýringin er sú, að rúss-
neskir ráðamenn hafa ætfð haft
miklar mætur á formlegum yfir-
lýsingum jafnvel af minnsta tilefni
undirrituðum og innsigluðum af
öllum. sem hlut eiga að máli.
Rússneskir ráðamenn hafa á
öllum tfmum trúað á bókstafinn út
f yztu æsar. Rússneskir
kommúnistar eru kannski meiri
bókstafstrúarmenn en nokkrir
aðrir rússneskir ráðamenn, þvf að
þeir telja sig hafa höndlað sann-
leikann. Lokatakmarkið stendur
þeim alltaf skýrt fyrir hugskots-
sjónum, og allar aðgerðir þeirra
falla inn f þá mynd, sem þeir hafa
gert sér af lokatakmarkinu. En
hvernig fellur Austur-Evrópa inn á
þessa mynd?
Vissulega eru Rússar einráðir f
Austur- og Mið-Evrópu, og veldi
þeirra stendur þar traustum
fótum. En hvaða opinberu viður
kenningu hafa þeir fyrir þessum
yfirráðum?
Það er mikilvægt fyrir Rússa að
geta talið heimamönnum trú um,
að völd þeirra séu einungis I þvf
fógin að vera burðarás hins
kommúnistíska heims, enda hefur
þetta oft komið að gagni og heldur
sjálfsagt áfram að gera það. En úti
f hinum stóra heimi eru slfkar
skýringar ekki teknar gildar, og
skriðdrekalestir f borgum skjól-
stæðinganna gefa ekki tilefni til
hugleiðinga um siðgæði.
Helsinki-ráðstefnan hefur
sameinað alla Evrópu og Norður-
Amerfku í formlegri viðurkenn-
ingu á ástandi. sem áður var
aðeins þegjandi samkomulag um.
Þetta hefur að mfnu viti orðið
Brezhnev og vinum hans mikil
hvatning, en um leið mikið áfall
fyrir þá Pólverja, Ungverja, Tékka
og aðra, sem sótt hafa siðferði-
legan styrk til Vesturlanda, sem
hingað til hafa staðfastlega hafn-
að hvers konar tilmælum um
viðurkenningu á rfkjandi ástandi f
þessum löndum.
Sovétleiðtoginn hafði Ifka
nokkuð til málanna að leggja um
fullveldi þjóða.: „Enginn aðili
annar en þjóð hlutaðeigandi rfkis
hefur vald til að áðkveða skipan
innanlandsmála og eða setja lög
um innanlandsmál."
Brezki forsætisráðherran,
Harold Wilson, kvaðst hafa tekið
þetta ákvæði alvarlega. En hvað
felst raunverulega I þessum orð-
um? Wilson virðist hafa skilið þau
svo, að þau kæmu í veg fyrir alla
fhlutun Rússa utan Sovétríkjanna,
að þau boðuðu endalok einræðis-
stjórnar Brezhnevs. og að innrásin
I Tékkóslóvakfu hefði aldrei átt
sér stað, hefðu þau verið sögð
fyrir árið 1 968.
En þá er þess að gæta, að
Rússar geta sent hersveitir sínar
hvert á land sem er, hvenær sem
er, — þ.e.a.s. þar sem kommún-
istar eru við völd. Það eina. sem
þarf að gera, er að lýsa þvf yfir, að
félagarnir ! Prag, eða f viðkomandi
landi, hafi snúið til Moskvu með
ósk um vernd gegn gagnbyltingar-
öflum. Þá streyma herjir varsjár-
bandalagsins á vettvang til hjálp-
ar.
Ég Held, að allir séu sammála
um að Brezhnev leggi þann skiln-
ing f hugtakið „fullveldi þjóða",
að Sovétrfkin hafi fullveldi til að
meðhöndla þegna sfna eins og
þeim þóknast og vfsa á bug öllum
mótmælum frá öðrum löndum.
Einnig, að þeir geti haldið áfram
að nota KGB til að sakfella
Gyðinga fyrir að sækja um brott-
fararleyfi frá Sovétrfkjunum, búa
Bukovsky hægan dauðdaga með
pyntingum, geyma Grigorenko á
geðveikrahæli. hindra ferðalög
almennings til annarra landa og
sjá til þess að hann blandi ekki
geði við útlendinga heima fyrir.
Berlfnarmúrinn stendurenn. Við
þvf verður ekkert gert. Vitaskuld
er skárra að samskipti við Rússa
gangi áfallalftið en að skorið sé á
öll tengsl, þvf að þrátt fyrir allt eru
Sovétrfkin nú mannúðlegri vistar-
vera en þau voru fyrir nokkrum
árum. En Rússar hafa ekki tekið
aftur opinberar yfirlýsingar sfnar
um baráttu af hugsjónaástæðum
með friðsamlega sambúð að
leiðarljósi. f augum Rússa á hug-
sjónabarátta ekkert skylt við
fræðilega röksemdafærslu. Merk-
ingin, sem þeir leggja f þetta orða-
lag er sú, að þeir láti einskis
ófreistað til að styrkja niðurrifsöfl
hvar sem er og hægt er að stýra
þeim f nafni kommúnismans.
Þetta eru fjandsamlegar aðgerð-
ir, sem á að meta sem slfkar og
bregðast við sem slfkum.
Helsinki-ráðstefnan aðstoðaði
óvinveitt rfki við að skrýðast
skikkju virðuleikans. Þannig
höfum við ekki aðeins svikið
fórnarlömb kúgunarinnar, heldur
einnig okkur sjálf.
iStit THE OBSERVER iStit THE OBSERVER THE OBSERVER iStit THE OBSERVER ^Stii. THE OBSERVER uStit- THE OB