Morgunblaðið - 05.12.1975, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. DESE,MBER 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
jóðhagsstofnunin hef-
ur nýverið sent frá sér
5. hefti ritsins „Þjóðarbú-
skapurinn“. Þar kemur
fram, að verðhækkanir á
síðara misseri þessa árs
eru um það bil helmingi
minni en þær voru að með-
altali 1974—1975. Auk ým-
issa aðgerða af hálfu
stjórnvalda er höfuð-
ástæða þessa talin hófsam-
ir kjarasamningar, sem
gerðir voru í júní á þessu
ári, en þeir bentu til þess,
að verkalýðshreyfingin
viðurkenndi þörfina á að
samræma innlenda eftir-
spurn skertum tekjuöflun-
armöguleikum þjóðarinnar
út á við.
Niðurstaða þessara
samninga var mikilvægur
árangur í jafnvægisvið-
leitni í efnahagsmálum.
Júnísamningarnir, ásamt
ýmsum ráðstöfunum
stjórnvalda, hafi valdið
mestu um það að u.þ.b.
10% samdráttur þjóðarút-
gjalda hafi náðst, án þess
að til nokkurs atvinnuleys-
is hafi komið, öfugt við
reynslu ýmissa nágranna-
þjóða okkar, þar sem víð-
tækt atvinnuleysi er eitt
helzta einkenni efnahags-
kreppunnar. Samdráttur
eftirspurnar og verðáhrif
gengislækkana eru hins-
vegar talin munu valda um
17% minnkun innflutnings
(að magni til) á þessu ári.
Þrátt fyrir verulega minni
innflutning, valda þó óhag-
stæð viðskiptakjör og sölu-
tregða á útflutningsmark-
aði því, að halli á viðskipt-
um við útlönd verður mjög
mikill á árinu, eða sem
næst 10% af þjóðarfram-
leiðslu, samanborið við
12% á árinu 1974.
Um horfur í þjóðarbú-
skap okkar á árinu 1976
segir m.a. í riti Þjóðhags-
stofnunar:
„Horfur á síðasta fjórð-
ungi þessa árs og á árinu
1976 eru dekkri en vænzt
hafði verið .. . Við þessar
aðstæður er þess ekki að
vænta, að íslendingum
falli í skaut búhnykkur
batnandi viðskiptakjara á
næsta ári. Tiltækar upplýs-
ingar um sennilegar verð-
breytingar á heimsmarkaði
1976 eru nokkuð torráðnar,
en benda þó til þess, að
viðskiptakjör íslendinga
breytist í meginatriðum lít-
ið frá árinu í ár.“
Ljóst er, að hinn alvar-
legi viðskiptahalli á árun-
um 1974 og 1975, ásamt
hættulegri gjaldeyrisstöðu
þjóðarbúsins nú, veldur
því, að óhjákvæmilegt er
að draga verulega úr við-
skiptahallanum á næsta og
næstu árum, ef tákast á að
halda greiðslubyrði þjóðar-
innar vegna erlendra lána
innan skynsamlegra
marka. Þetta megin mark-
mið verður að hafa í fyrir-
rúmi. Til þess að viðleitni
af þessu tagi beri tilætlað-
an árangur þarf enn að
draga úr eftirspurn inn-
flutts varnings, draga
verulega úr vexti innlendr-
ar verðbólgu og treysta
samkeppnisstöðu útflutn-
ingsatvinnuvega okkar.
Ef ná á umræddum
markmiðum efnahags-
stefnunnar og halda jafn-
framt uppi fullri atvinnu
um gjörvallt landið þarf til
að koma gagnkvæmur
skilningur og samvinna
aðila vinnumarkaðar, bæði
launþega og vinnuveit-
enda, og ríkisvalds. Um
þetta efni segir í greinar-
gerð Þjóðhagsstofnunar:
„Niðurstaða kjarasamn-
inga um næstu áramót
skiptir sköpum bæði um
innlenda eftirspurn og
verðbólguna á næsta ári.
Sú hjöðnun verðbólg-
unnar, sem orðið hefur nú
á síðari hluta ársins,
verður skammvinn ef
launahækkunum verður
ekki mjög í hóf stillt á kom-
andi ári.“
Reynsla liðinna ára og
áratuga er og lærdómsrík í
þessu efni. Kaupmáttar-
aukning launa hefur verið
verulega minni en sem
svarar krónutöluhækkun
þeirra. Stærstur hluti
krónuhækkunar launa
hefur jafnharðan brunnið
á verðbólgubálinu. Tvö hin
síðustu árin hafa versn-
andi viðskiptakjör, rýrn-
andi kaupmáttur útflutn-
ingstekna þjóðarbúsins,
sem og þjóðartekna á
hvern einstakling, skert
lífskjör allra starfsstétta
þjóðfélagsins. Erlend
skuldasöfnun hefur að vísu
valdið því, að skertar
þjóðartekjur hafa um sinn
komið mildar niður á
eyðsluvenjum þjóðarinnar.
En sú leið er senn á enda
gengin. Óhjákvæmilégt er
að horfast í augu við stað-
reyndir efnahagsvandans,
sigrast á þeim viðfangs-
efnum, sem hann færir
okkur í fang, með sam-
stilltu átaki starfstéttanna
í þjóðfélaginu.
Að mati Þjóðhagsstofn-
unar er hófsöm launa-
stefna og óbreyttur kaup-
máttur ein meginforsenda
þess að takast megi að sigr-
ast á verðbólguvandanum,
treysta samkeppnisstöðu
útflutningsatvinnuveg-
anna og forða vá atvinnu-
leysis frá dyrum þjóð-
arinnar. Samhliða þarf að
nýta til fulls alla möguleika
þjóðarinnar til verðmæta-
sköpunar, til aukinna þjóð-
artekna, sem eru eina
raunhæfa trygging bættra
iífskjara í landinu. Ríkis-
valdið er reiðubúið til sam-
starfs og fyrirgreiðslu í
þessari viðleitni. Þegar
hefur tekizt að hægja veru-
lega á verðbólgunni sam-
hliða því að tryggja fulla
atvinnu í landinu, þrátt
fyrir ytri og innri erfið-
leika. En betur má ef duga
skal. Og framundan eru ör-
lagatímar í atvinnu- og
efnahagsmálum þjóð-
arinnar. Það veltur á miklu
fyrir framtíðarheill þjóðar-
innar, að þar ráði þeir ferð,
sem af hófsemd og heil-
indum stefna að raun-
hæfum úrbótum og
árangri, en öfgaöflum, sem
nærast á upplausn og erfið-
leikum, verði haldið í skef j-
um.
Leiðin til
bættra lífskiara
Gleymd
hefð?
ISLENZKT LJÓÐASAFN. □
SAUTJANDA ÖLD TIL UPP-
HAFS NlTJANDU ALDAR.
□ Hannes Pétursson og Krist-
ján Karlsson völdu tjóðin □
Almenna bókafélagið 1975.
Öðru bindi íslenzks ljóða-
safns er flett með eftirvænt-
ingu. Það nær frá sautjándu öld
til upphafs nítjándu aldar.
Hafa þeir Hannes Pétursson og
Kristján Karlsson ekki tekið
með Um dauðans óvissan tíma
eftir Hallgrím Pétursson,
Meyjarmissi eftir Stefán Óiafs-
son, Um samlíking sólarinnar
eftir Bjarna Gissurarson,
Vakra Skjóna eftir Jón Þorláks-
son, Odd Hjaltalín eftir Bjarna
Thorarensen, Ei glóir æ á
grænum lauki eftir Sveinbjörn
Egilsson, Sálarskipið eftir
Hjálmar Jónsson í Bólu, Frá
Grænlandi eftir Sigurð Breið-
fjörð, Ferðalok Jónasar Hall-
grímssonar, Endurminninguna
eftir Grím Thomsen, Hrísluna
og iækinn eftir Pál Ólafsson og
Svanasöng á heiði eftir Stein-
grfm Thorsteinsson? Þú stynur
af feginleik. Svarið er jú. Hér
eru ekki á ferðinni neinir bylt-
ingarmenn, sem höggva á helga
strengi, særa viðkvæmt þjóðar-
brjóstið. Öllu er til skila haldið.
Hallgrímur Pétursson fær mest
rúm, síðan koma þeir Bjarni
Thorarensen, Jónas Hallgríms-
son og aðrir ástmegir. Er i raun-
inni nokkuð um þessa bók að
segja? Fer hún bara ekki á sinn
stað f hillunni við hlið urvals-
rita íslenskra bókmennta?
Það, sem m. a. er forvitnilegt
um íslenzkt ljóðasafn, er hvaða
skáld önnur en hin þekktustu
eiga kvæði í bókinni. Hvað
kannast margir við Jón Sigurðs-
son Dalaskáld, Siggu skáldu og
Gunnlaug Snorrason svo dæmi
séu nefnd. Þessi skáld og fleiri
eru í Islenzku ljóðasafni. Af
hverju eru ekki fleiri kvæði
eftir þá nafnana Björn Hall-
dórsson í Laufási og Björn Hall-
dórsson í Sauðlauksdal, einkum
hinn sfðarnefnda, sem á eitt
besta kvæðið í safninu? Skýr-
ingin er sú að ljóð Björns í
Laufási hafa ekki komið út í
bók, kveðskapur Björns i Sauð-
lauksdal er að meiri hluta
óprentaður.
1 formála segir Kristján
Karlsson að þeir félagar hafi
orðið „að láta staðar numið við
Hannes Pétursson
Kristján Karlsson
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
prentuð kvæði, vegna þess að
ekki kemur til greina, að safn
eins og þetta, sem koma á út á
stuttum tíma, nái til óprentaðs
jafnt sem prentaðs skáld-
skapar“. Kristján segir að það
geti ekki verið „hlutverk safn-
endanna að gera textaútgáfur á
eigin spýtur" og heldur áfram:
„Nokkur hugbót er það, að fátt
bendir til þess, að ljóðaúrval
frá þessum tíma myndi breyta
verulega um svip, þó að öll kurl
væru komin til grafar. Margir
ágætir menn hafa á liðinni tið
athugað óprentaðan skáldskap
17. og 18. aldar og valið úr
honum kvæði til birtingar í
tímaritum, blöðum og söfnum.
En dæmi um skáld, sem vafa-
laust hefðu verið tekin fleiri
kvæði eftir, ef til væri heilleg
útgáfa á verkum hans, er séra
Gunnar Pálsson."
Engin ástæða er til að rengja
þessi orð Kristjáns, enda gerir
hann af prýði grein fyrir vali
þeirra Hannesar. En hann
minnir okkur óþægilega á hve
margt er óunnið í islenskum
bókmenntarannsóknum.
Safnendurnir hafa tekið sér-
stöku ástfóstri við austfirsk
skáld, menn eins og Stefán
Ólafsson, Bjarna Gissurarson
og Pál Ölafsson. Það kemur
ekki á óvart. Kristján minnist á
hefð, sem nú sé löngu úr sög-
unni. Hún hefur verið kennd
við austfirsku skáldin, en
hennar gætir líka í veraldleg-
um kvæðum Hallgrims Péturs-
sonar, gamankvæðum Jónasar
Hallgrímssonar og hjá Bjarna
Thorarensen, eins og Kristján
bendir á. Hver er þessi hefð?
Við gefum Kristjáni enn orðið:
„Þessi forframaði, fyrirmann-
legi gamanstíll er raunsæi-
legur, kvæðin fjalla tíðum um
mjög alþýðleg efni frá sjónar-
hóli höfðingjans. Skáldið er oft
umvöndunarsamt, án þess að
gamantónninn hverfi úr máli
hans.“ í Ljóðasafninu eru fjöl-
mörg dæmi þessarar hefðar og
þvi verður ekki neitað hvað
sem skáldskapargildi líður að
hún gefur bókinni skemmti-
legan svip. Eg er ekki fjarri þvi
að þessi skáldskapur standi
nær okkur en oft áður. í
verkum austfirsku skáldanna,
sem oftast yrkja um umhverfi
sitt og daglegt líf, eru greinileg
tengsl við nútímaskáld, sem
hafnað hafa innhverfri túlkun
persónuleikans („þrálátri og
þreytandi sjálfstjáningu“
getum við lika sagt). Ljóð Aust-
firðinganna eru hollur lestur,
ekki sist skáldum.
Ekki hefur verið kostur að
birta nema brot úr rímum. Það
er hverju orði sannara að „sér-
stakan srnekk" þarf til að meta
rímur. Mér kom á óvart að ekki
skyldi valið úr rimum Bólu-
Hjálmars. Það bætir að nokkru
skaðann að Sigurður Breiðfjörð
sýnir okkur bestu hliðar rímn-
anna, m. a. með mansöngvum
úrNúmarimum. -
Erum við ekki flest „svolitið
á eftir tímanum" eins og Krist-
jaðn Karlsson drepur á í for-
mála sínum? Það verðum við að
játa. Og kannski þurfum við að
vera það til að geta valið ljóð í
bók eins og íslenzkt ljóðasafn
og lika til að meta safnið? Slíkt
hvarflar að manni um leið og
öðru bindi Islenzks ljóðasafns
er lokað þakklátum huga. En
þessi bók verður fljótlega opn-
uð aftur. Henni verður oft flett.
islenzkt ljóðasafn er að minum
dómi með ánægjulegri viðburð-
um'i bókmenntalífi islendinga.