Morgunblaðið - 19.12.1975, Page 22

54
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 1975

'V'V ‘VTr|J*rH r. “ 1
J i í^m
Vfða er fagurt við Rfn. Baráttan er hafin við að halda fljótinu hreinu og ómenguðu.
sóknum. En þessi mál ganga þar
sem annars staðar hægt, og slík
samvinna er þung í vöfum.
RANNSÓKNIR 1
OG VIÐ BODENSEE
Uppi undir landamærum
Þýzkalands rennur Rin gegnum
stórt stöðuvatn, Bodensee. Að
vatninu liggja Austurríki, Sviss
og Þýzkaland. Þarna við vatnið
milli hárra Alpafjalla hefur lengi
verið frægur ferðamannastaður. í
bænum Konstanz, rétt þar sem
Rín 'rennur úr Bodensee,
voru rústir frá róverjatím-
anum og þar var fyrrum
klaustur og síðar höll Zepper-
llnanna, þar sem loftsiglinga-
maðurinn Zeppelin greifi fædd-
ist. Skemmtilegt er að búa I
þessari gömlu höll alveg á vatns-
mið okkar er að geta gefið nem-
endum I vatnafræði og vatnalíf-
fræði heildarmynd af verkefninu
og því eru hér stundaðar rann-
sóknir á allri keðjunni, botnefn-
um, vatninu og öllum gróðri og
llfverum, sem I vatninu lifa, sagði
dr. Elster, sem m.a. kvaðst ætla að
sækja alþjóðlegt vatnalíffræði-
mót á Islandi eftir 2 ár.
Við gengum um stofnunina, þar
sem vísindamennirnir eru með
margvíslegar tilraunir varðandi
fæðukeðjuna I slíku vatni, þar
sem hver lifir á öðrum, uns komið
er upp i fiskana, slðustu neyt-
endur á undan manninum. Einn
þeirra dr. Krauss var síðan að
leita svars við þvl hve mikið
fiskur þarf af fæðu til að vaxa. En
orkuneysla hefur alltaf forgang á
undan vextinum. Aðrir hafa á
Rín hefur gjarnan I huga okkar
einhvern rómantískan blæ, sem
hefur innprentast þar af lestri
fagurra Ijóða og gamalla sagna.
Undanfarinn áratug hefur maður
þó séð meira á prenti um óhrein-
indin I þessu mikla fljóti, sem
rennur gegn um þéttbýli og
iðnaðarhéruð f mörgum löndum
og tekur við hvers konar úrgangi.
Allra siðustu ár hefur vakið
mesta athygli það átak, sem
löndin við ána eru sameiginlega
að gera til að hreinsa árvatnið og
koma I veg fyrir frekari mengun.
En þessi lönd eru Þýzkaland,
Frakkland, Luxembourg, Hol-
land, Sviss og Austurríki.
Ég var því mjög forvitin að vita
hvernig þetta mikla verk hefði
tekizt, er ég var á ferðalagi I
Þýzkalandi nýverið og kom m.a.
til Bodensee sem Rfn rennur um,
og fékk að heimsækja hinn fal-
lega grasgarð Bernadottes greifa
á Mainaueyju. Hjá innanríkis-
ráðuneytinu I Bonn fékk ég fyrsta
svarið um ástand Rínarfljóts, er
spurt var hvernig gengi að halda
ám og vötnum ómenguðum I
þessu mikla iðnaðarlandi. Mann-
fjöldi og iðnaður fer vaxandi með-
fram ánni, en mengunin I vatninu
vex ekki. Það er árangurinn enn
sem komið er, og þykir allgóður.
Tekizt hefur að ná taki á ýmsum
hættulegustu efnunum, svo sem
merkury, sem nú er neðan við
mælanleg mörk, gagnstætt því
sem var fyrir fimm árum. Varla
er þó enn verulega lffvænlegt
fyrir fiska neðarlega i Rln, enda
vill fólk ógjarnan Ieggja sér þá til
munns. Mælingar á magni ýmissa
efna fara nú fram og þeim skipt I
3 flokka: A svarta Iistanum eru
efni, sem algerlega er bannað að
fari I ána, svo sem kadmium,
merkury, viss skordýraeiturefni
o.fl. Á gráa listanum eru efni, sem
má aðeins sleppa þangað I litlu
magni, svo sem tin, arsenik, ýmis
fluorefni o.fl. Og á gula listanum
eru efni, sem geta haft áhrif á
vatnið og þarf að fylgjast vel með
og smám saman draga úr. Þar I
flokki eru fosföt og karbonefni,
sem koma I miklu magni úr líf-
rænum efnum frá byggðinni og
úr nýju sápuefnunum, en geta I of
miklu magni eyðilagt allt líf I
árvatninu og breytt gróðrinum
þar vegna súrefnisskorts. Eða
með öðrum orðum drepið vatnið.
Einnig er fylgzt vel með hita-
mengun I vatninu, ekki slst af
ótta við það að kjarnorkuverin,
sem rísa vegna olíukreppunnar,
kunni að menga ána með heita
kælivatninu. En síðan 1972 er
bannað I Þýzkalandi og Sviss að
setja kælivatn af vélum út I ár.
öll kælikerfi eiga að vera lokuð.
Mengunarvaldurinn skal borga
skaðann, er meginkjarninn I
hinum merkilegu umhverfis-
verndarlögum, sem þýzka stjórn-
in er að koma á. Sambands-
stjórnin er sem sagt að koma sér
upp miklum og að þvf er virðist
agætum lagabálki um umhverfis-
og náttúruvernd, sem héraðs-
stjórnir og sveitarfélög eiga að
fylgja eftir með reglugerðum og
eftirliti. Eru þannig komin góð og
vlðtæk rammalög um mengun I
lofti, hávaða og landslag. En
vatnalögin, sem lögð voru fyrir
þingið 1972, hafa enn ekki fengizt
samþykkt, þó von sé á þvf I ár.
Ástæðan er Ifklega sú, að I þeim
eru tvö ný vopn I baráttunni fyrir
því að halda hreinu hinu dýr-
mæta vatni I ám og vötnum og
ekki slst I grunnvatninu. Annars
vegar er gert ráð fyrir því að sá,
sem hleypir aðskotaefnum út I
árvatn, skuli borga fyrir það
skatt, sem notaður er til að
hreinsa vatnið áður eða eftir að
það fer I ána, hvort sem um er að
ræða iðnfyrirtæki eða sveitar-
félög, sem leiða út skolp. Slíkt er
sem sagt háð leyfisveitingum og
magnið fer eftir ástandi vatnsins.
Raunar hefur lengi verið farið
þannig að annars staðar I Þýzka-
landi, svo sem f ánni Ruhr, sem
með hreinsistöðvum, vatnsforða-
geymum og eftirliti er haldið
sæmilega hreinni á kostnað
mengunarvaldanna, sveitarfélaga
og iðnfyrirtækja. Við Rínarfljót
verður magnið af úrgangsefnum
að sjálfsögðu að fara minnkandi
eftir því sem neðar dregur.
Aðeins um 10—15% vatns-
magnsins kemur þó I Rín alla leið
frá Sviss. Hugsunin er sú, að
skatturinn verði svo hár að það
borgi sig betur að hreinsa úr-
gangsefnin en sleppa þeim út I
ána.
Annar liður heftir sjálfsagt
framgang þessara vatnalaga I
þýzka þinginu, en hann gerir ráð
fyrir þvl að dregið skuli úr fos-
fötum I sápu, sem eyðileggur líf-
kerfið I ánni, og banna þau að
lokum alveg. En framleiðendum
skuli gert að gefa upp nákvæm-
lega efnainnihald framleiðslu
sinnar og neytendur hvattir til að
nota ekki þau, sem mest menga og
koma I of miklu magni I árvatnið.
Markmiðið er að 1985 verði
farið að hreinsa 90% af öllum
lífrænum úrgangsefnum úr
skolpi og að kemisk efni frá
iðnaði verði meðhöndluð á viðeig-
andi hátt, áður en þeim er sleppt I
fljótið. í skógi I Ebenhausen
skammt frá Miinchen kom ég m.a.
I dýra verksmiðju, sem Þjóð-
verjar eru að koma upp til að eyða
eiturefnum frá iðnaði og gera
hættuleg efni skaðlaus, svo ekki
sé hætta á að þau lendi I vatni eða
lofti. Þó að vatnalögin séu ekki
komin fram, er lengi búið að
vinna að hreinsun Rínarfljóts og
Þjóðverjar hafa eytt miklu fé I
það. En síðan 1963 hefur verið
starfandi samvinnunefnd land-
anna, sem að ánni liggja, og staðið
hefur verið að miklum rann-
bakkanum með freskumyndum á
veggjum, andrúmslofti fornrar-
frægðar, og með útsýni til hárra
Alpatinda.
Ekki var erindi mitt á þann stað
þó það eitt að njóta fagurs fjalla-
landslags og verunnar I gamalli
höll. I Konstanz er ein merkasta
vatnalíffræðistofnun Þýzkalands,
Limnoligisches Institut, þar sem
stundaðar eru rannsóknir og
kennsla. Hún er hluti af háskól-
anum I Freiburg, þó nýr háskóli
sé I Konstansborg sjálfri. Við
þessa stofnun starfa kunnustu
vatnalíffræðingar landsins. Pró-
fessor dr. Elster eyddi á okkur,
þrjá gesti stjórnarinnar, heilum
degi, ásamt yngri starfsbróður
sínum, dr. Einsle. En jafnframt
því sem við fræddumst og skoð-
uðum hina merku rannsókna-
stofnun og sigldum með þeim vís-
indamönnunum út á vatnið, var
það okkar hlutskipti aö leika I
sjónvarpsfilmu hlutverk erlendra
gesta að kynnast rannsóknum á
vatninu og heimsækja Lennard
Bernadotte greifa I hinum fræga
grasgarði á Mainaueyju. Fylgdi
okkur þvi heill sjónvarpsflokkur
frá Miinchen 13 daga.
Rannsóknastofnunin og vis-
indamennirnir þar eru vissulega
þess virði að kynnast og kynna I
blöðum og sjónvarpi. Konstans er
einkar vel fallin til að stunda þar
ferskvatnsrannsóknir og fylgjast
með lífkeojunni I stöðuvatni. Auk
þess er þar kjarninn I þeirri rann-
sóknastarfsemi, sem stunda þarf,
til að geta bjargað Rln. — Mark-
hendi tilraunir til að kanna hve
lengi sjálfhreinsun getur farið
fram I vatni, hvaða áhrif mengun
hefur á lífið I vatninu og hvernig
hún flyzt I lífkeðjunni frá einni
lífverunni f aðra. Þýzkar rann-
sóknastofur við vatnið hafa sam-
vinnu. SVizslendingar hafa líka
byrjað slnar rannsóknir og
Austurríkismenn eru að hefjast
handa. Hafrannsóknastofnunin I
Kiel sér svo um mælingar á vind-
hraða, straumum og hiíastigi á
yfirborði og niðri I vatninu.
Vlsindamennirnir sögðu okkur
að öll löndin, sem að vatninu
liggja, hefðu uppi hreinsunarað-
gerðir, en þar er um að ræða tvö
þýzku héruðin Baden Wurten-
berg og Bayern, tvær svissneskar
kantónur og Austurrlki. Þjóð-
verjar leggja þar mest til, enda
nota þeir mest neyzluvatn úr
Bodensee. Á árunum 1960—1972
Eftir
Elínu Pálmadóttur
lögðu þeir yfir milljarð marka I
hreinsunaraðgerðir. Einn liður-
inn er að tengja saman öll skolp-
ræsi kring um vatnið og koma
upp hreinsistöðvum og er það vel
á veg komið og mengunin farin að
minnka I vatninu. En nútíma-
þvottaefnin eru erfið viðfangs og
versti skaðvaldurinn. Mælingar,
sem til eru I vatninu síðan 1935
sýna að fosfatmagnið i vatninu
Á grasflötinni framan við höllina er Ifkast þvf að maður sé kominn I
hitabeltið, þó Mainau sé 1400 m hæð og norðan Alpaf jalla.