Morgunblaðið - 09.01.1976, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JANUAR 1976
Jón Gauti Jónsson, viðskiptafræðingur:
Verðlagning neyzlu-
vöru á landsbyggðinni
Tafla A
Innk. Smá- Flutn. + Sölu- Sölu-
verð söluv. gj- sk.% sk.kr.
R.vfk: 284 0 361.24 433,50 72,26
Egilsst.: 284 25,74 393,99 472,80 78,81
Tafla B
Innk. Smá- Flutn. +Sölu- Sölu-
verð söluv. gj- sk.% sk.kr.
R.vík: 284 361,24 0 433,50 72,26
Egilsst.: 284 361,24 25,74 464,40 77,42
Einangraö dæmi: 2 kg sykur
Mismunur á töflu A og B er sá, að I töflu B er gert ráð fyrir að
afnumin verði sú regla að smásöluálagning komi á innkaupsverðið
að viðbættum flutningskostnaði.
Verðlagning neyzluvöru á
landsbyggðinni.
Mikið hefur verið rætt og ritað
um byggðastefnu og byggðamál á
undanförnum árum. Samgöngur
hafa verið bættar, atvinnufyrir-
tæki stofnuð og endurbyggð o.fl.
o.fl. Viss atriði eru þó ekki, að því
er virðist, innan sjóndeildar-
hrings þeirra sem halda byggða-
stefnu hæst á loft. Má þar nefna
sem dæmi þjónustu Pósts og síma,
Ríkisútvarps og fleiri ríkisstofn-
ana, og síðast en ekki sízt það
atriði sem hér á eftir verður fjall-
að um, verðlagningu neyzluvöru.
Eins og lesendum mun kunnugt
eru nokkrar vörutegundir seldar
á sama verði um land allt. Sem
dæmi má nefna vörur frá
Á.T.V.R., framleiðsluvörur Sem-
entsverksmiðju ríkisins, olíur og
bensín. Ástæðan er augljós, það
þykir réttlætismál þeirra er búa í
dreifbýlinu (utan R.víkursvæðis-
ins), að fá vöruna á sama verði og
fbúar þéttbýlisins suðvestan-
lands. Það er svo undarlegt, að þó
svo að hið opinbera viðurkenni
þannig rétt landsbyggðarinnar í
þessum málum, þá er álagningu
allra annarra neyzluvara hagað á
næsta undarlegan hátt. Dreifing-
araðilum er heimilt að leggja smá-
söluálagningu sfna ofan á inn-
kaupsverð vörunnar að viðbætt-
um flutningskostnaði. Þannig er
söluskattur úti á landsbyggðinni
Iagður á ekki einungis hækkaða
smásöluálagningu, heldur einnig
flutningskostnaðinn.
Með þessu móti greiða íbúar
landsbyggðarinnar hlutfallslega
hærri söluskatt og hærri álagn-
ingu af hverju sykurkílói, svo
dæmi sé nefnt heldur en íbúar
Stór-Reykjavíkursvæðisins. Ég
held að engum blandist hugur um
að þetta er óviðunandi ástand. Að
vísu er það ekki alveg rétt að
þessum málum hafi ekki verið
sinnt því Alþingi kaus nefnd til
að kanna þetta fyrir 2—3 árum,
en mér er ekki kunnugt um að
hún hafi skilað áliti enn.
Stofnun flutningajöfnun-
arsjóðs.
Það mun hafa komið til tals í
umræddri nefnd að lausnin á
þessu vandamáli væri stofnun
flutningajöfnunarsjóðs með svip-
uðum hætti og nú er gert hjá
Sementsverksmiðju ríkisins. Það
skal viðurkennt að þetta er viss
lausn á vandanum, en hræddur er
ég um að stofnunin sem slík verði
eitt af vandræðabörnum kerfis-
ins. Það er ljóst að stofnun sjóðs-
ins kallar á sérstakt skrifstofu-
hald með fullkomnustu skrif-
stofutækni ásamt nokkru starfs-
liði. Þó tel ég meginókost þessa
sjóðsfyrirkomulags að tekjuöflun
til hans fer að sjálfsögðu fram á
sama hátt og önnur skattheimta,
fjármunir verða sóttir í vasa
skattborgaranna hvar á landinu
sem þeir búa. Þar með fæst meiri
dreifing í óréttlátar álögur, en
eftir sem áður verða ibúar dreif-
býlisins að borga brúsann. M.ö.o.,
Jón Gauti Jónsson
með stofnun slíks sjóðs leysum
við ekki nema hálfan vandann. Af
framangreindu má sjá, að ég tel
að hafna beri með öllu þessari
kostnaðarsömu, og að mínu mati,
ófullnægjandi aðferð.
Upphæð söluskatts er
lausnin
Aðferðin sem ég tel að sé heppi-
legust til lausnar á vandanum er
sú að álagningarprósenta sölu-
skatts sé höfð breytileg eftir land-
svæðum. Þannig yrði sá lands-
hluti, sem lengst er frá Reykjavík
og sem hefur minnsta eiginfram-
leiðslu eða innflutning á neyzlu-
vörum, með lægsta álagningar-
prósentu. Þessi aðferð kostar það
að landinu yrði skipt í nokkuð
mörg söluskattsumdæmi, það yrði
jafnvel að skipta núverandi um-
dæmum í 2—3 umdæmi. Það
þyrfti að taka tillit til þess hve
mikill beinn innflutningur eða
bein framleiðsla á neyzluvöru á
sér stað í umdæminu, en það er
ekki óyfirstíganlegt vandamál,
þar sem opinberar stofnanir hafa
haft með höndum gagnasöfnun
um flutning til og frá hinum
ýmsu Iandshlutum, ásamt þvi, að
til eru skýrslur um framleiðslu í
landinu og innflutning.
Til þess að koma þessu kerfi á
þarf mikla undirbúningsvinnu,
en ég held að óhætt sé að fullyrða
að aðferðin reynist ódýr I rekstri
þegar til lengdar lætur. Ég vil
taka það fram að ef ríkisstofnanir
sjá sér ekki fært að framkvæma
nauðsynlegan undirbúning með
núverandi starfsliði, þá er til ein-
föld lausn á því, en hún er sú, að
koma á fót samvinnu milli Við-
skiptadeildar Háskóla Islands og
þeirrar stofnunar sem fengi verk-
efnið til meðferðar. Ég er viss um
að slíkum hagnýtum verkefnum
yrði tekið með opnum örmum í
'þeirri deild H.t. Með því móti
fengi ríkissjóður verkefnið leyst á
ódýrasta máta, ásamt því að þann-
ig fengju viðskiptafræðinemar
tækifæri til að spreyta sig á raun-
hæfu og hagnýtu verkefni.
Að undirbúningi loknum væri
hægt að koma á kerfi sem er á
engan hátt flóknara en það kerfi
sem nú er notað. Það kæmist næst
því að aflétta óréttlátum álögum á
íbúum dreifbýlisins án þess að
auka ríkisbáknið og þar með
reksturskostnað þess. Þessi að-
ferð hefur einnig þann kost að
búast má við áð þeir aðilar sem
dreifingu annast reyni að flytja
vöruna á sem hagkvæmastan hátt,
andstætt því sem búast mætti við
með stofnun flutningajöfnunar-
sjóðs, en þá skipti engu máli
hvaða aðferð væri notuð við flutn-
ing á vörunni, kostnaðurinn yrði
greiddur af ríkinu.
Að lokum vil ég segja að tíma-
bært er orðið að eitthvað sé gert í
þessu hagsmunamáli íbúa dreif-
býlisins og þess vegna skora ég á
ríkisstjórnina að taka málið nú
þegar upp við áður kjörna nefnd
eða kjósa nýja.
AB gefur út Nútíma stjómun
NVLEGA kom (JT HJA
Almenna bókafélaginu bókin
Nútfma stjórnun eftir Peter
Gorpe. Bókin sem gefin er út að
frumkvæði Stjórnunarfélags
Islands, var fvrst prentuð f
Svíþjóð 1969 og hefur verið prent-
uð fimm sinnum á sænsku og
þrisvar á dönsku. Hún er því ein
útbreiddasta stjórnunarbók á
Norðurlöndum um þessar mund-
ir.
Höfundurinn Peter Gorpe,
hefur í mörg ár starfað við
kennslu og rannsóknir á stjórn-
unarfræðum óg vinnur nú sem
sérfræðingur hjá hagskýrslu-
stofnun sænska ríkisins. I bókinni
leggur hann áherzlu á að lýsa
starfsemi skipulagsheilda, þ.e.
fyrirtækja og stofnana, og dregur
fram sameiginleg einkenni
stjórnunar og þá þætti, sem
stjórnendur þurfa að kunna skil
á. Hjá höfundi koma fram ný
viðhorf innan stjórnunar, þar sem
aflað er fanga frá öðrum greinum,
ekki einungis rekstrarhagfræði
heldur einnig kerfisfræði, sálar-
fræði, félagsfræði og félags-
sálfræði.
Þýðingu bókarinnar önr.uðust
Hörður Sigurgestsson Júlíus
Sæberg Ölafsson Sigurður
Haraldsson, Sigurður Helgason
og Þórir Einarsson, sem jafn-
framt samræmdi handritið og
vann að frágangi þess.
Nútíma stjórnun er prentuð í
prentsmiðjunni Eddu. Kápu-
teikningu gerði Katrín Óskars-
dóttir.
Haukur Stefánsson:
Því ekki Alexandersvöllur?
Þann 15. júlí 1888 fæddist á Gili
í Borgarsveit í Skagafirði
Alexander Jóhannesson, er síðar
varð rektor Háskóla íslands.
Foreldrar hans voru Jóhannes
Davíð Ólafsson sýslumaður og
kona hans Margrét Guðmunds-
dóttir, en þau hjón voru bræðra-
börn. Jóhannes var skipaður
sýslumaður Skagfirðinga 2/7
1884, en hafði áður verið starfs-
maður á skrifstofu landshöfð-
ingja og settur málafærslumaður
við Landsyfirrétt. 1886 var hann
skipaður sýslumaður Mýra- og
Borgarfjarðarsýslu, en fékk leyfi
til að sitja kyrr í Skagafirði og var
aftur skipaður sýslumaður Skag-
firðinga 15/4 1887. Bjó hann fyrst
á Reynistað en sfðar á Gili f Borg-
arsveit f fimm ár og síðast á Sauð-
árkróki um sjö ára skeið og þar
andaðist hann 26. marz 1897.
Alexander mun þvf hafa verið
sín fyrstu tvö ár í Gili en fluttist
síðan til Sauðárkróks með for-
eldrum sínum og dvaldist þar
a.m.k. næstu 7 árin, en stúdent
varð hann 1907. Ekki er ætlunin
með þessum línum að tíunda
menntaafrek dr. Alexanders því
ferill hans á því sviði ætti að vera
alþjóð kunnur. En hann átti sér
annað áhugamál, sem hann
ótrauður fórnaði tíma sfnum og
kröftum, en það var flugið.
Þann 1. maí 1928 stofnaði hann
Flugfélag Islands og varð jafn-
framt fyrsti framkvæmdastjóri
þess, frá stofnun og til 1931. Áður
hafði að vísu verið stofnað Flug-
fél. Islands árið 1919 af Garðari
Gíslasyni og fleirum, en það félag
var lagt niður árið 1920.
Hiklaust má telja dr. Alexander
brautryðjanda á sviði fslenzkra
flugmála, því með stofnun félags-
ins og starfi sfnu lagði hann
grundvöll að flugstarfsemi eins
og við þekkjum hana í dag.
Undir hans stjórn hófst reglu-
bundið farþegaflug m.a. til Akur-
eyrar, lent var á 40—50 stöðum á
landinu og lendingarskilyrði
könnuð, hafnar voru tilraunir
með sfldarflug sem gáfu góða
raun, sjúkraflug hafið, póstflug
o.fl. Sumarið 1930 heimsótti dr.
Alexander flestar bæjarstjórnir á
landinu og átti fund með þeim um
flugmál og kynnti kosti flugsins
og möguleika.
Árið 1973 hófust framkvæmdir
við nýjan flugvöll við Sauðárkrók
sem staðsettur er á söndunum
austur við Héraðsvötn, en gamli
flugvöllurinn sem byggður var
1949, er nú að verða úreltur.
Hann mun þó hafa verið með
traustari flugvöllum á landinu
um árabil og má geta þess að
hann var fyrsti flugvöllurinn úti á
landi, þ.e. utan Keflavíkur og
Reykjavíkurflugvallar, sem fjög-
urra hreyfla flugvél (Skymaster)
lenti á, og alla tfð síðan hefur
hann reynst vel. Nýi flugvöllur-
inn verður 2000 m langur með
góðum möguleikum á Iendingu og
verið er að koma ljósabúnaði fyrir
á honum, svo varla er það langt
undan að hann verði tekinn í
notkun en áætlað er að malbika
hann 1977.
Er því nokkuð eðlilegra en
þessi nýi flugvöllur beri nafn dr.
Alexanders til að heiðra minn-
ingu þessa brautryðjanda f ís-
lenzkum flugmálum, sem fæddur
var hér á næsta bæ við völlinn, og
mættum við Skagfirðingar vera
stoltir af að geta kallað völlinn
Alexandersvöll eftir jafn mætum
hugsjónamanni, sem sleit barns-
skóm sinum hér á Sauðárkróki.
Ótal dæmi eru um það úti í hinum
stóra heimi að flugvellir séu
skírðir eftir merkum mönnum, þó
að það hafi ekki tíðkast hér á
landi.
Vona ég að allir góðir menn,
sem um þetta mál kunna að fjalla,
ljái hugmyndinni lið.
Þessi nafngift kallar óneitan-
lega á aðra hugmynd og leyfi ég
mér að taka upp tillögu flugmála-
stjóra Agnars Kofoed—Hansen,
sem hann bar fram á flugdegi á
Sauðárkróki 1965, að reisa dr.
Alexander minnisvarða hér og
hvað væri þá eðlilegra en hann
stæði við innkeyrsluna á hinn
nýja Alexandersvöll.
Ég vil heita á Skagfirðinga og
alla þá Islendinga sem að flugmál-
um vinna að taka höndum saman
og hrinda þessu máli fram til sig-
urs.
I trausti þess að hugmyndir
þessar fái góðar undirtektir leyfi
ég mér að ljúka þessum línum
með lokaorðum dr. Alexanders úr
bók hans „I lofti“, 1933: „Ég horfi
fram f tímann: Á hverjum degi
svífa stórflugvélar yfir ísland á
leið milli heimsálfanna. Ég sé þær
hníga til jarðar. Þær draga arnsýg
í flugnum. Ég sé þær lyfta sér og
hverfa f vesturátt. Ég sé ótal smá-
flugvélar svífa um allt landið,
setjast á vötn og harðbala og
dreifa sér í allar áttir. Ég bregð
mér niður á renniflugi til þess að
athuga nánar, hvað er að gerast á
þessari litlu eyju af því að þarna
fæddist ég eitt sinn, þarna er föð-
urland mitt. Ég sé ljós dreifð um
allt landið, sumstaðar dauf, en
sumstaðar björt og skínandi. Og
ég finn fögnuð streyma um sál
mína því að ég finn, að þessi eyja,
þetta land, er hluti af sjálfum
mér. Og ég svíf aftur fagnandi
upp í geiminn------.“
Sauðárkróki, 9/11 1975.
Haukur Stefánsson.
AUGLYSINGASIMINN ER:
22480
JH«r0unbl«bit>