Morgunblaðið - 09.01.1976, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JANUAR 1976
Chou En-lai 1898—1976
Peking 8. janúar
Reuter — AP.
CHOU EN-LAI var um aldarfjórðungsskeið einn
helzti stjórnandi og valdamaður Kfna, maður
sem stóð við hlið Maos Tse-tungs, leiðtoga bylt-
ingarinnar, sem olli straumhvörfum í lífi 750
milljón manna á meginlandi Kína. Chou var
forsætisráðherra frá stofnun kínverska Alþýðulýðveldisins og árið 1973 á kvöldi lífs
hans, voru honum veitt enn aukin völd, er 10. þing kínverska kommúnistaflokksins
kaus hann einn af 5 varaformönnum með Mao. Enn ein viðurkenning kom í fyrra,
þegar Rinverska þingið endurkaus hann forsætisráðherrg þá 77 ára og þrátt fyrir að
hann þjáðist af hjartasjúkdómi, sem hindraði hann í að starfa öðru vísi en frá
sjúkrarúmi sfnum í Peking.
Chou er lýst sem höfðingja, menntamanni og marxista, sem komist hafi óskaddað-
ur gegnum mikla umbrota- og hreinsunartíma eins og t.d. Menningarbyltinguna
1966—69, er margir af flokksleiðtogunum voru hraktir frá völdum, m.a. Liu Shao-chi
forseti. Á þessum tímum áttu diplómata- og stjórnmálahæfileikar Chous stóran þátt í
nam í París, þar sem hann var einn af stofnendum Evrópuarms kínverska kommún-
istaflokksins. Hann kom til Shanghai 1927 til að undirbúa uppreisn, en var
handtekinn og dæmdur til dauða. Honum tóRst að flýja. Hann var við hlið Maos í
Göngunni löngu og stjórnaði á einhverjum erfiðasta kafla hennar er sjálfboðaliðar
bjuggu til göngubrú yfir Taufljótið undirstöðugriskothríðog tryggði hinum félögum
sfnum undankomu.
Þegar Chaing Kai-shek var rænt af andstæðingum úr hópi eigin hermanna var
Chou sendur til viðræðna við hann. Átti Chaing ekki um neitt annað að velja en
verða við kröfum þeirra m.a. um sæti í miðstjórninni í Nanking. Sem afleiðing af
þessu börðust kommúnistar og þjóðernissinnar hlið við hlið 1937, er Japanir gerðu
, ,Diplómatinn
brosandi”
látinn
Var einhver mesti
áhrifamadur Kínverska
alþýdulýdveldisins
frá stofnun þess
því að bæla niður öfgar hinna herskáu Rauðu varðliða, er unga fólkið í Kína var
hvatt til þess að leita uppi „óvini þjóðarinnar" í hugsjönalegri herferð til að viðhalda
krafti byltingarinnar. Á þeim tímum virtist Lin Piao varnarmálaráðherra vera
erfingi Maos en Chou hafði engu að síður mikil völd. Þegar Lin Piao fórst 1971 eftir
misheppnaða byltingartilraun, er flugvél, sem hann var að flýja í til Sovétríkjanna,
fórst í Mongólíu, varð Chou aftur hinn ríkjandi valdamaður við hlið Maos, sem var
staðfest með varaformanns útnefningunni 1973. Chou var einnig utanríkisráðherra
fram til ársins 1958 og hann er talinn heilinn á bak við mótun utanríkisstefnu
landsins í nánu samstarfi við Mao.
Chou var snillingur í að brúa bilið milli tveggja ólíkra heima, vestrænna ríkja og
Austurlanda. Hann ávann sér virðingu svo ólíkra manna sem Stalins, bandaríska
hershöfðingjans Georges Marshalls og Henry Kissinger utanrfkisráðherra Banda-
ríkjanna dáði hann mjög.
Chou var frábærlega hæfur stjórnmálamaður og það var hann sem af Kína hálfu
vann að því að bæta sambúð lands síns við Bandaríkin, Japan og vestrænar þjóðir.
Hann tók á móti Richard Nixon Bandaríkjaforseta í hinni sögufrægu heimsókn hans
til Kína 1972 og sagði þá að heimsóknin ætti sér ekki hliðstæðu f sögu samskipta
Bandaríkjanna og Kína. Hann hefur stundum verið kallaður „diplómatinn bros-
andi“, en bak við brosið var raunsær, harður og ákveðinn maður.
Chou En-lai fæddist í Kiangsihéraði 1898, sonur yfirstéttarhjóna. Hann var meðal
þátttakenda í upphafi byltingarinnar, sem að lokum hröktu þjóðernissinna frá
meginlandinu. Hann tók þátt í Göngunni löngu ásamt konu sinni, er Mao leiddi
stuðningsmenn sína 10 þúsund km vegalengd frá Kiangsihéraði til Yenan í NV-
Shensi, til að forðast handtöku herja Chiang Kai-sheks. Chou var grannur og
hnarreistur maður, íþróttasinnaður, sem alltaf gekk um beinn í baki og hélt sér í
góðri líkamlegri þjálfun. Síðari árin var hann þó fremur heilsutæpur, þjáðist af gigt,
taugasjúkdómi og hjartveiki, en banamein hans var krabbamein.
Chou var mikill bókamaður og vel að sér í heimsbókmenntum. Hann fyigdist
nákvæmlega með þróun mála á Vesturiöndum og las mikið marxistafræði. Hann
hvatti til friðsamlegrar sambúðar stórveldanna en fordæmdi vestræna „heimsvalda-
sinna“ og nýlendustefnu. Hann gagnrýndi jafn harðlegá það sem hann kallaði
hugsjónalega villutrú Sovétstjórnarinnar og gerði á flokksþinginu 1973 einhverja
hörðustu árás á Sovétríkin, sem Kína hefur gert, en gaf þó eindregið til kynna, að
Pekingstjórnin myndi ekki slfta öllu sambandi við ráðamenn í Kreml og hvatti til að
landamæradeilur þjóðanna yrðu til lykta leiddar án blóðsúthellinga. I ræðu sinni
lýsti hann Bandaríkjunum sem hnignandi veldi og að rotnunin hefði byrjað í
Kóreustríðinu.
Þrátt fyrir þetta var það Chou En-lai, sem tók á móti bandarfsku borðtennis-
mönnunum, sem heimsóttu Kína vorið 1971 og það var hann sem var maðurinn á bak
við „Nýju útlitsstefnuna". Hann fagnaði einnig hlýlega fyrstu bandarísku frétta-
mönnunum, sem heimsóttu Kína eftir byltinguna, en gerði það jafnframt ljóst, að
kínverska stjórnin fyrirliti stefnu Bandaríkjastjórnar, en vildi góð vináttutengsl við
bandarísku þjóðina.
Chou var mikill vinnuhestur og var oft við störf alla nóttina og átti þá til að kalla
nánustu samstarfsmenn sfna óvænt á áríðandi fundi.
Hann var harður hugsjónamaður og honum lenti opinberlega saman við
Khrushchev, er hann var á hátindi valdatíma síns og gekk út af þingi sovézka
kommúnistaflokksins áður en því lauk. Hann tók á móti og átti viðræður við
þjóðhöfðingja fjölda þjóða og þrátt fyrir að hann hvetti til friðsamlegrar sambúðar í
eitt skipti hvatti hann kommúnista, byltingarsinna og skæruliða til að beita ofbeldi
til að fella stjórnir, sem ekki væru kommúnískar.
Chou En-lai lifði í hamingjusömu hjónabandi með konu sinni, Teng Ying-chao, en
þau hittust sem stúdentar við Tientsinháskóla. Þeim varð ekki b.arna auðið. Hann
Chou með Nasserfyrrum Egyptalandsforseta.
Chou á forstðu Time 1954.
Mao fagnar Chou eftir velheppnaða langa ferð erlendis 1963.
Chou En-lai á þingi sovézka kommúnistaflokksins, sem hann gekk út
af eftir deilur við Khrushchev.
innrás. Sem fyrr segir varð Chou svo forsætisráðherra og utanríkisráðherra 1.
október 1949 er Mao var lýstur formaður hins nýstofnaða kínverska Alþýðulýð-
veldis.
Alþjóðasamningar um Indókfna 1954 færðu Chou fram í sviðsljósið á Vesturlönd-
um og hann var einn af lykilmönnum Genfarráðstefnunnar, sem batt enda á 8 ára
stríð Frakka í Indókína. Siðar flaug hann til Indlands til fyrsta fundarins við Nehru
og áfram til Rangoon til að hitta leiðtoga Burma. Með þessum leiðtogum Asíu lýsti
hann yfir „fimm grundvallaratriðum friðsamlegrar sambúðar", sem urðu samein-
ingarhvati þjóða Afríku og Asíu. Ari seinna var hann formaður kínversku sendi-
nefndarinnar til ráðstefnu 29 þjóða Asíu og Afríku f Bandung í Indónesíu. 1963 fór
Chou í mestu heimsókn sína til útlanda og heimsótti 11 lönd á 55 dögum. Það var svo
Chou En-lai, sem stjórnaði leið Kína til bættrar sambúðar við hinar vestrænu þjóðir
á árunum eftir 1970, er Kína var að jafna sig eftir sviptingar Menningarbyltingar-
innar. Með honum er fallinn frá einhver mesti áhrifamaður stórveldis á síðustu
áratugum.
— Chou
Framhald af bls. 1
Kissinger sagði þegar hann
frétti um lát Chous að hann gerði
ekki ráð fyrir að það mundi raska
jafnvæginu í heiminum og kvaðst
alltaf hafa líkað vel við hann.
Richard Nixon fv. forseti sagðist
harma lát hans djúpt og sagði að
örfáir hefðu haft eins mikil áhrif
á heimssöguna á þessari öld. Tass-
fréttastofan sagði athugasemda-
laust frá láti Chous.
Chou stjórnaði utanríkismálum
Kínverja allt frá stofnun kín-
verska alþýðulýðveldisins 1949. A
árum menningarbyltingarinnar
1966 til 1969 reyndi hann að hafa
hemil á Rauðu varðliðunum sem
réðust með offorsi gegn „óvinum
alþýðunnar“.
Hann stóð við hlið Mao Tse-
tungs formanns á hverju sem
dundi í rúma hálfa öld, ýmist
fyrir allra sjónum eða að tjalda-
baki. Hann var einn helzti hug-
myndasmiður byltingar sem ger-
breytti lífi 750 milljóna manna í
fjölmennasta landi heims.
Enginn stóð honum á sporði í að
lifa af pólitískar hreinsanir og
fáir Kínverjar höfðu meiri
diplómatiska hæfileika. En þessi
veraldarvani forystumaður sem
virtist alltaf vera blíður og bros-
andi var eitt sinn kallaður kín-
verski böðullinn og skapgerð
hans var köld og taugar hans úr
stáli.
Chou hafði verið forsætisráð-
herra allt frá 1949 og var af aðals-
ættum þótt hann gerðist marxisti
og byltingarmaður. Hann gat sér
einnig orð sem fræðimaður.
Fréttastofan Nýja Kína til-
kynnti að hann hefði látizt kl. 9.47
að Peking-tíma (kl. 1.47 f.h. að ís.
tima). Hann var endurkosinn for-
sætisráðherra fyrir aðeins einu
ári þótt hann hefði fengið hjarta-
áfall sem varð til þess að hann
varð að stunda vinnu sína í
sjúkrahúsi.
Þegar Richard Nixon fyrrum
forseti kom í hina sögulegu heim-
sókn sína til Peking í febrúar
1972 tók Chou á móti honum.
Hann var eini kínverski valda-
maðurinn sem ferðaðist víða,
kynntist vestrænum mönnum og
lærði að semja við þá.
Chou beitti sér fyrir friðsam-
legri sambúð stórveldanna en var
eindreginn andstæðingur vest-
rænnar „heimsvaldastefnu" og
sovézkra „viHukenninga".
Te*g.