Morgunblaðið - 09.01.1976, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JANÚAR 1976
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. simi',22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
14
egar brezka ríkis-
stjórnin tók þá ákvörð-
un að senda fyrst dráttar-
báta og síðan herskip á fs-
landsmið, var því lýst yfir,
að tilgangurinn væri sá að
vernda brezka togara gegn
áreitni islenzkra varðskipa
og gera brezku togurunum
kleift að veiða á fiski-
miðum, sem Bretar teldu
sig hafa rétt til veiða á.
Athafnir brezkra herskipa
og dráttarbáta á fslands-
miðum eru fyrir löngu
komnar út fyrir það verk-
svið, sem ríkisstjórn Stóra-
Bretlands kvaðst ætla þeim
í upphafi. Þannig hafa
dráttarbátarnir og her-
skipin ekki látið sér nægja
að sigla á milli varðskipa og
togara og koma þannig í
veg fyrir togvíraklippingar
varðskipanna, en með því
móti hefði flotastyrkur
Breta einskorðað sig við
varnaraðgerðir, heldur
hafa dráttarbátarnir og
herskipin gert vísvitandi
tilraunir til ásiglinga og
siglt á íslenzku varðskipin.
Þetta heimskulega en
ósvífna athæfi brezku her-
skipanna og dráttarbát-
anna á íslandsmiðum
hefur heldur ekki verið
takmarkað við þau tilvik,
þegar íslenzku varðskipin
hafa gert tilraunir til tog-
víraklippinga heldur hafa
þau siglt á íslenzkt varð-
skip innan óumdeildrar
íslenzkrar landhelgi, sigit á
íslenzkt varðskip eins og í
fyrradag, þegar ekki var
um að ræða beinar
aðgerðir af hálfu varð-
skipsins gagnvart brezkum
togara og gert tilraunir til
ásiglinga á íslenzkt varð-
skip, þegar enginn tog-
ari var í augsýn! Loks
hefur jafnvel íslenzkt
rannsóknaskip orðið fyrir
áreitni Breta.
Ljóst má vera af þessu,
að aðgerðir Breta á ís-
landsmiðum eru komnar
langt út fyrir þau takmörk,
sem ætla mátti að sett
hefðu verið á athafnir
brezku herskipanna á ís-
landsmiðum í upphafi, og
tilraunir til ásiglinga og
ásiglingar Bretanna á
íslenzku varðskipin eru
komin á óþolandi stig.
Óhjákvæmilegt er, að ís-
lendingar grípi til stjórn-
málalegra mótaðgerða,
eins og ríkisstjórnin hefur
nú tekið ákvörðun um.
Á fundi ríkisstjórnarinn-
ar í gærmorgun var tekin
ákvörðun um tilteknar að-
gerðir í þessum efnum. í
fyrsta lagi hefur verið
ákveðið, að ráðuneytis-
stjórinn í utanríkisráðu-
neytinu fari sem sérstakur
fulltrúi ríkisstjórnarinnar
til höfuðborga Atlants-
hafsbandalagsríkjanna í
Evrópu og geri ríkisstjórn-
um þeirra grein fyrir því
alvarlega ástandi, sem
skapazt hefur vegna hern-
aðarofbeldis Breta á Is-
landsmiðum. 1 öðru lagi
hefur verið ákveðið að
kalla heim sendiherra Is-
lands hjá Sameinuðu þjóð-
unum og í Bandaríkjunum
og Kanada til þess að
undirbúa frekari kynningu
á málstað íslands gagnvart
þeim ríkjum, sem eiga sæti
í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna og ríkisstjórnum
Bandaríkjanna og Kanada.
I þriðja lagi mun sendi-
herra íslands hjá Atlants-
hafsbandalaginu krefjast
fundar í fastaráði banda-
lagsins og ítreka kæru Is-
lands frá því er aðförin var
gerð að varðskipinu Þór í
mynni Seyðisfjarðar. I
fjórða lagi mun ríkisstjórn-
in óska eftir því við Joseph
Luns, framkvæmdastjóra
Atlantshafsbandalagsins,
að hann komi hingað til
lands til viðræðna við ríkis-
stjórnina og í fimmta lagi
mun ríkisstjórnin að lok-
inni kynningu málsins
gagnvart Atlantshafs-
bandalagsríkjunum krefj-
ast nýs fundar í fastaráði
Atlantshafsbandalagsins
um málið. Loks hefur ríkis-
stjórnin lýst því yfir, að
hún telji einsýnt, að fram-
hald ásiglinga brezkra her-
skipa á íslenzk varðskip
muni leiða til slita á stjórn-
málasambandi við Breta.
Eins og sjá má af þessu
er hér um mjög víðtækar
stjórnmálalegar aðgerðir
að ræða, sem ríkisstjórnin
hefur ákveðið að gripa til
vegna hins furðulega at-
hæfis brezkra herskipa á
fiskimiðunum við Island.
Það sem fyrst og fremst
vekur athygli við þessar
aðgerðir er, hversu þung
áherzla er lögð á að kynna
aðildarríkjum Atlantshafs-
bandalagsins málavexti,
bæði í höfuðborgum aðilda-
ríkjanna og á vettvangi
bandalagsins sjálfs og eins
með atbeina Joseph Luns,
framkvæmdastjóra banda-
lagsins. Þetta undirstrikar
sérstaklega þýðingu
aðildar okkar að Atlants-
hafsbandalaginu í land-
helgisstríðinu við Breta og
sýnir okkur, að ef við ekki
værum aðilar að bandalag-
inu mundi það svigrúm,
sem við höfum til stjórn-
málalegra aðgerða vera
mun takmarkaðra heldur
en það er nú.
Geir Hallgrímsson, for-
sætisráðherra hefur jafn-
an lýst því yfir, að slit á
stjórnmálasambandi við
Breta séu ein af þeim að-
gerðum sem til greina
komi að grípa til. Augljóst
er, að ef til slíkra aðgerða
er gripið skiptir máli að
það sé gert á þann veg og á
þeim tíma, að það þjóni
hagsmunum íslands til
fulls. Ríkisstjórnin hefur
nú lýst því yfir, að verði
um að ræða framhald á
ásiglingum brezkra her-
skipa á íslenzk varðskip,
hljóti slíkt framferði að
leiða til slita á stjórnmála-
sambandi við Breta. Hér er
að sjálfsögðu um mjög af-
dráttarlausa yfirlýsingu að
ræða og er þess að vænta,
að eftir henni verði tekið í
höfuðstöðvum brezku
stjórnarinnar í London.
ASIGLINGAR BRETA
Matvæli eru ógnþrungnasta
vopnið á sviði alþjóðamála, sem
fram hefur komið á siðari tím-
um, en skilningur manna á því
er ófullkominn eins og öllu þvf,
sem er nýtt af nálinni, og
stjórnmálamenn eru ennþá að
þreifa fyrir sér um öruggustu
leiðirnar til að beita því.
„Matvæli eru vopn,“ sagði
Earl L. Butz landbúnaðarráð-
herra í hitteðfyrra. „Þau eru
orðin eitt helzta samningavopn-
ið sem við höfum i fórum
okkar.“ Leyniþjónustan CIA
hefur rannsakað notagildi nýja
vopnsins og komizt að þeirri
niðurstöðu, að kornskorturinn i
heiminum, sem líklega muni
aukast í náinni framtið, „geti
veitt Bandaríkjunum meiri
áhrifamátt en þau hafi nokkru
sinni ráðið yfir — og ef til vill
komið þeim í sterkari efnahags-
lega og pólitíska drottnunarað-
stöðu en þau höfðu á fyrstu
árunum eftir síðari heims-
styrjöldina."
Því verður ekki mótmælt, að
ef Bandaríkjamenn neita að út-
vega matvæli þegar hungur
sverfir að fjarlægum löndum
gæti það kostað þúsundir og ef
til vill milljónir manna lifið.
Hungursneyð á síðari árum á
svæðinu sunnan Sahara og i
Bangladesh, svo aðeins tvö
dæmi séu nefnd, hafa minnt
menn rækilega á það, hve
háður maðurinn enn er
náttúrunni. En niðurstöður
CIA eiga ekki einungis við um
frumstæð lönd í Afríku og
Asíu. „Án þess að beita fjár-
kúgun af nokkru tagi,“ segir í
skýrslunni, „mundu Banda-
ríkin öðlast gffurleg pólitísk og
efnahagsleg áhrif. Því að ekki
yrðu aðeins fátækar og van-
þróaðar þjóðir heldur einnig
stórveldi að minnsta kosti að
nokkru leyti háð matvælainn-
flutningi frá Bandaríkjunum.“
CIA á að gegna því hlutverki
að brjóta mál til mergjar, en
ekki gera tillögur um hvaða
stefnu skuli fylgja, og þeir sem
Uppskera í Rússlandi
nú í Angola bendir ekki til
þess, að þeir hafi áhyggjur af
þeim möguleika, að Banda-
ríkjamenn beiti matvælavopn-
inu.
Bandaríkjamenn geta litið
gert fyrr en eftir lok næstu
uppskeru — og þá geta þeir
aðeins eitthvað gert ef upp-
skeran verður svo slæm, að þær
átta milljónir lesta sem þegar
hafa verið tryggðar og það við-
bótarmagn, sem Rússar geta
keypt utan Bandaríkjanna,
hrekkur ekki til að mæta
þörfum þeirra.
Sovézkir ráðamenn reyna
vissulega allt sem þeir geta til
að afstýra uppskerubresti, ekki
Matvœlavopnið
ráða stefnunni verða að draga
sínar eigin ályktanir af mat-
vælarannsókninni. Þegar and-
stæðingar stjórnarinnar mót-
mæltu kornsölunni til Sovét-
ríkjanna dró Earl Butz þá álykt-
un, að hófsamari stefna Rússa í
Miðausturlöndum í fyrrasumar
kynni að eiga rætur að rekja til
þess, að „þeir vildu meira korn
frá okkur — þvi þegar samið er
um slík viðskipti er stuðlað að
því að búa í haginn fyrir
samninga eins og þá sem Henry
Kissinger er að koma til leiðar í
Miðausturlöndum."
En hefur samningurinn sem
Bandaríkjamenn hafa síðan
gert við Rússa um sölu á átta
milljónum lesta af korni á ári,
svipt stjórnina þessu vopni?
Uppskerubrestur Rússa f fyrra
gerir að verkum, að þá vantar
miklu meira en þessar átta
milljónir lesta, en hvers konar
viðbótarmagn er aðeins hægt að
kaupa með samþykki stjórnar-
innar, sem var auðfengið í hitt-
eðfyrra. En Rússa vantar nú
Eftir Victor Zorza
kannski tíu sinnum meira
magn, þvf þeir stefndu að 215
milljóna lesta uppskeru en
hún nam aðeins rúmlega 130
milljónum lesta og það sem á
vantar er því rúmlega 80
milljónir. Jafnvel þótt þeir
gætu keypt þetta magn — sem
er auðvitað útilokað — getur
samgöngukerfi þeirra og
geymslurými aðeins annað og
tekið á móti um það bil 25
milljónum lesta korns og
megnið af þvi hefur þegar verið
keypt.
Hvað hefur þá orðið af mat-
vælavopninu? Þvf er ekki hægt
að beita aftur fremur en
eyðingarvopni þegar eldflaug-
inni hefur verið skotið.
Kannski stjórnaðist hófsemi
Rússa í Miðausturlöndum af
kornskorti þeirra. Við vitum
það ekki. En framkoma þeirra
einungis vegna þess að þeir
vilja slá nýja vopnið úr höndum
Bandarfkjamanna, heldur
einnig vegna þess að heilbrigt
ástand f landbúnaðarmálum er
forsenda heilbrigðs ástands í
sovézkum efnahagsmálum og
stjórnmálum. Aföllin í land-
búnaðinum f fyrra hafa dregið
mikið úr hagvextinum í heild
og þau áföll og fleiri ástæður
hafa orðið til þess að markið er
sett miklu lægra í nýrri fimm
ára áætlun en samkvæmt fyrri
áætlunum. Verið getur að
sovézka þjóðin svelti ekki en
jafnvel þótt allt gangi að óskum
mun kjötmagnið, sem hún
framleiðir haldast óbreytt að
meðaltali næstu fimm ár frá því
sem það var f fyrra.
En megintilgangur land-
búnaðarstefnu Brezhnevs
hefur verið að auka kjötfram-
leiðsluna til að bæta mataræði
Rússa og hin miklu kornkaup
erlendis hafa aðallega þjónað
þeim tilgangi. Venjulegur
Rússi neytir aðeins þriðjungs
þess sem venjulegur Banda-
ríkjamaður borðar, þó að hann
borði að vfsu yfir sig, og krafa
hans um betra fæði er farin að
hafa pólitísk áhrif — eins og
krafa pólskra verkamanna, sem
kollvörpuðu Gomulka-
stjórninni með matvælaóeirð-
um sfnum.
Greinilegt samband er á milli
óeirðanna í Póllandi og til-
raunanna til að auka sovézka
kjötframleiðslu, sem var til
þess að valdhafarnir í Kreml
keyptu korn í stórum stfl er-
lendis, fyrst í gusum, en núna
samkvæmt samningi við Banda-
ríkin, sem gerir ráð fyrir
ákveðinni lágmarksupphæð á
ári. Valdhafarnir i Kreml
féllust á fimm ára samning þótt
þeir væru tregir til þess, þar
sem þeir vildu heldur að þeir
þyrftu aðeins að eyða dýrmæt-
um erlendum gjaldeyri þegar
uppskeran væri raunverulega
slæm, en Bandaríkjamönnum
tókst að nota tilfinnanlegan
skort Rússa á þessu ári til að
neyða þá til að fallast á fastan
samning.
Ýmsir þeir sem hafa áhrif
á stefnumótunina í Washington
vona að ef þessi fasti árs-
„skammtur" geri Rússa háða
bandarísku korni, geti mat-
vælavopnið orðið fastur liður f
vopnabúri Bandaríkjamanna.
Rússar gera sér grein fyrr þess-
um möguleika og hafa lagt út f
geysimiklar fjárfestingar f
landbúnaði, að minnsta kosti
sumpart til að verjast hugsan-
legri beitingu þessa vopns I
framtíðinni.
Þetta er hættuspil því enn
hefur ekki verið sannað að
hægt sé að bjarga sovézkum
landbúnaði með peningaaustri
einum saman. Stjórn
Brezhnevs hefur neitað að taka
skipulagsbreytingar til athug-
unar, breytingar á samyrkjubú-
skapnum, sem verða að fylgja
fjárveitingum til sovézkra land-
Framhald á bls. 13