Morgunblaðið - 06.03.1976, Qupperneq 14

X4r MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. MARZ 1976

Útgefandi
Framkvaemdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. slmi 10 100.
Aðalstræti 6, slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Atímum Viðreisnar-
stjórnarinnar var haf-
in markviss viðleitni í þá
átt að byggja upp orku-
frekan iðnað með þátttöku
erlends fjármagns í því
skyni að auka fjölhæfni at-
vinnuveganna og draga úr
þeim áhrifum, sem sveiflur
í sjávarútvegi óhjákvæmi-
lega hafa á efnahagslíf okk-
ar. Fyrsta skrefið til upp-
byggingar orkufreks stór-
iðnaðar var að sjálfsögðu
álverið í Straumsvík. Um
álsamninginn voru háöar
harðar deilur og ein megin-
röksemd andstæðinga hans
var sú, að hinn erlendi aðili
mundi beita fjármagns-
valdi sínu til þess að halda
launum starfsmanna niðri
og stuðla þar með að því, að
Island yrði „láglauna-
svæði“. Óneitanlega er
dálítið broslegt að rifja
þessar röksemdir upp, ekki
sízt vegnaþess, að álverið í
Straumsvík hefur ekki ver-
ið gagnrýnt fyrir að greiða
of lágt kaup, heldur þvert á
móti fyrir að búa starfs-
fólki sínu svo hagstæð kjör,
að það hafi sprengt upp
vinnumarkaðinn og neytt
aðra til að bjóða betur en
geta íslenzkra atvinnuvega
leyfir.
Rökin fyrir uppbyggingu
orkufreks iðnaðar hér á
landi eru næsta augljós.
Orkan, sem býr í fallvötn-
um landsins, er önnur
mesta auðlind, sem við höf-
um yfir aó ráða. Þessa orku
getum við ekki nýtt þjóð-
inni til hagsældar nema við
höfum markað fyrir hana.
Þessi rök eru svo sterk og
óvefengjanleg, að vinstri
stjórnin, sem skipuð var
flokkum, sem ýmist voru
andvígir álsamningnum
eóa höfðu allt á hornum sér
í sambandi við hann, hóf
viðræður við bandarískt
fyrirtæki um samvinnu um
byggingu málmblendiverk-
smiðju í Hvalfirði, sem
kaupa mundi orku frá
nýrri stórvirkjun við Sig-
öldu. Þegar vinstri stjórnin
fór frá höfðu samningar að
vísu ekki verið undirritaðir
en undirbúningur var svo
langt á veg kominn, að
segja má, að 10 árum eftir
deiluna miklu um
álsamninginn sé komin
nokkuð víðtæk samstaða
um þá aðferð að byggja
upp stórvirkjanir í tengsl-
um við stóriðnað, sem sett-
ur er upp með einum eða
öðrum hætti í samvinnu
við erlenda aðila.
Þetta er rifjað upp nú
vegna þess, að við stöndum
að mörgu leyti í svipuðum
sporum í dag og við gerð-
um, þegar samið var um
byggingu álversins í
Straumsvík. Þá höfðu
menn um skeið trúað því,
að síldin hefði alltaf verið
til staðar í sjónum en að ný
tækni hefði gert kleift að
auka síldaraflann svo
mjög. Á árinu 1967 hófst
hins vegar hrun síldveið-
anna og landsmönnum
varð ljósari en ella nauð-
syn þess að auka fjöl-
breytni í atvinnulífinu og
renna fleiri stoóum undir
efnahagslífið. Á síðustu ár-
um höfum vió varið mikl-
um fjármunum til upp-
byggingar skuttogaraflot-
ans, en stöndum skyndi-
lega frammi fyrir því, að
þorskstofninn er ofveidd-
ur. Að vísu er þar væntan-
lega um tímabundið ástand
að ræða og þess verður
ekki langt að bíða, að við
sitjum einir að fiskafla á
Islandsmiöum. Engu að síð-
ur er bágborið ástand fisk-
stofnanna hvatning til þess
að halda áfram á þeirri
braut, sem mörkuð var
meö byggingu álversins og
samningi síðar um málm-
blendiverksmiðju í Hval-
firði, þ.e. að byggja stór-
virkjanir í tengslum við
stóriðnað og nýta þar með
orku fallvatnanna.
Núverandi ríkisstjórn
hefur nú þegar komið
framkvæmdum við málm-
blendiverksmiðju í Hval-
firði af stað og sl. miðviku-
dag gerði Gunnar Thorodd-
sen, iðnaðarráðherra, Al-
þingi grein fyrir þeim
rannsóknum, sem fram
hafa farið á hugsanlegri
sjóefnavinnslu á
Reykjanesi. Hér er um mál
að ræða, sem á sér langan
aðdraganda og gefur
nokkra hugmynd um,
hversu langur undir-
búningstími er að upp-
byggingu stóriðjuvera.
Rannsóknir á hagkvæmni
saltverksmiðju eða sjó-
efnavinnslu á Reykja-
nesi hófust nefni-
lega á miðju viðreisn-
artímabilinu um svipað
leyti og álsamningurinn
var gerður. Síðan hefur
verið unnið að þessum
rannsóknum og nú er svo
komið, aö ríkisstjórnin
hefur lagt fram á Alþingi
frumvarp um saltverk-
smiðju á Reykjanesi. Skv.
frv. þessu er stefnt að því
að stofna hlutafélag, sem á
að kanna aðstæður til að
reisa og reka saltverk-
smiðju á Reykjanesi og
byggja tilraunverksmiðju í
því skyni. Gert er ráð fyrir,
að saltverksmiðjan fram-
leiði fisksalt og fínsalt og
fleiri efni.
Sérstök ástæða er til að
fagna þessu frumvarpi.
Það sýnir, að núverandi
ríkisstjórn stefnir ótrauð
að því að halda áfram upp-
byggingu stóriðju í téngsl-
um við stórvirkjanir. Nú er
rætt um byggingu Hraun-
eyjafossvirkjunar og rætt
er um nýja stórvirkjun á
Norðurlandi. Ljóst er, að
markaður er ekki til hér
innanlands nema að tak-
mörkuðu leyti fyrir þá
orku, sem framleidd
veröur frá þessum tveimur
virkjunum, hvað þá ef
Kröfluvirkjun verður að
veruleika, sem engan veg-
inn er ljóst enn sem komið
er. Þess vegna þarf að
hefjast handa um könnun á
nýjum tækifærum til stór-
iðju í tengslum við þessar
virkjanir. Um þá megin-
reglu er almenn samstaða
svo lengi sem gætt er
nauðsynlegra mengunar-
varna í sambandi við
stóriðnað. Ef við
Islendingar eigum að geta
fylgt öðrum þjóðum eftir í
lífskjörum á næstu árum
og áratugum verðum við að
hagnýta þær auðlindir sem
landið hefur upp á að
bjóða. Þær eru fyrst og
fremst fiskur og orka.
Fiskur og orka
THE OBSERVER THE OBSERVER Otít THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER
Skozkir þjóðernis-
sinnarhafa í hótunum
vegna olíuleiðslu
Glasgow
NU LÍÐUR að þvf, að Elísabet
Bretadrottning vígi olíuleiðsl-
una miklu, sem leiða mun olíu
frá botni Norðursjávar frá
Skotlandi til Englands. Eru
menn nú orðnir uggandi um, að
öfgamenn úr hópi skozkra þjóð-
ernissinna muni nota það tæki-
jfæri til að efna til hryðjuverka.
Leiðsla þessi liggur 130 mílna
vegalengd frá austurströnd
Aberdeenshire að oliuhreins-
unarstöð British Petroleum
við Grangemouth nálægt Stir-
ling. Hún mun dæla árlega 20
milljónum tonna af olíu inn í
brezka efnahagskerfið, sem er í
harla bágbornu ástandi um
þessar mundir.
Lfta má á þessa miklu blóð-
gjöf sem efnahagslega
björgunaraðgerð fyrir Bretland
f heild, og vonast menn til að
hún muni bæta verulega stöðu
brezks iðnaðar, sem er f senn
fjárvana og veitir ótölulegum
fjölda atvinnu..
Lýðræðislegir skozkir þjóð-
ernissinnar líta hins vegar til-
komu leiðslunnar öðrum aug-
um, og segja, að hér sé um að
ræða rán á skozkum auðlindum.
Snauðasta hérað Bretlands sé
hér með svipt sínum réttmæta
þjóðarauði og honum veitt þess
í stað til blómlegra iðnaðar-
héraða á Mið- og Suð-Austur
Englandi. Flokkur þjóðernis-
sinna berst fyrir auknu
stjórnarfarslegu og efnahags-
legu sjálfstæði Skotlands, og f
síðustu þingkosningum hlaut
hann 30% atkvæða f Skotlandi.
Flokkur þjóðernissinna,
SNP, á ekkert skylt við örlítinn
hóp öfgamanna, sem efnt hafa
til aðgerða og skemmdarverka
og menn óttast að muni láta til
sin taka, þegar Ieiðslan verður
opnuð. Að sjálfsögðu er unnt að
gæta endastöðvanna tveggja og
um það bil tuttugu ofanjarðar-
stöðva, en leiðslan sjálf, sem
liggur skammt undir yfirborði
jarðar og ógerningur er að hafa
stöðugt eftirlit með, gæti hæg-
lega orðið fyrir barðinu á
skemmdarverkamönnum.
Undanfarnar vikur hafa
mörg sprengjutilræði verið
gerð í Skotlandi, og í langflest-
um tilvikum hefur verið um að
ræða heimatilbúnar sprengjur.
Þær hafa m.a. verið sprengdar
við Edinborgarhöll, endur-
varpsstöð BBC og tvívegis hafa
sprengjur sprungið við leiðsl-
una. Dularfull samtök, svo-
kallaður Tartanher, hafa haft
samband við skrifstofur dag-
blaða og lýst ábyrgðinni á til-
ræðum þessum á hendur sér.
Nafnið er upphaflega runnið
frá aðstoðarritstjóra dagblaðs-
ins Daily Record í Glasgow, sem
sló því fram í háðungarskyni.
Sfðan hefur það verið notað
sem samheiti yfir sundurleita
hópa hermdarverkamanna.
Forystumenn SNP hafa
óttazt, að aðgerðir þessara hópa
muni verða til þess að draga úr
vaxandi kjörfylgi flokksins,
eins og hefur gerzt meðal að-
skilnaðarsinna á Norður-
Irlandi. En hingað til hefur
sem betur fer fátt verið sam-
eiginlegt með skozkum og írsk-
um hryðjuverkamönnum, enda
eftir Laurence
Marks
jarðvegurinn gerólíkur.
Söfnuðir mótmælenda og
kaþólikka búa saman í sátt og
samlyndi og stuðningur við
SNP eða andstaða gegn þeim
fer á engan hátt eftir trúarlegri
afstöðu Skota. Ennfremur virð-
ist hvergi votta fyrir stuðningi
við hryðjuverkamennina meðal
almennings.
Öfgasamtök þjóðernissinna í
Skotlandi hafa valið sér glæsi-
leg nöfn, svo sem „herir“ og
,Tlokkar“ og „fylkingar“ sem
ætluð eru til að leyna þeirri
staðreynd, að þau telja aðeins
örfáa einstaklinga hver um sig.
Samkvæmt upplýsingum lög-
reglunnar mun Tartan-herinn
aðeins hafa á að skipa 10—15
liðsmönnum.
Nöfnin eiga einnig að leyna
þeirri staðreynd, að á bak við
þau búa ekki skipulagðar
félagsheildir, heldur brot og
brotabrot, sem eiga í sffelldum
erjum og klofningi.
öfgasinnarnir greinast í tvo
rneginhópa. Annars vegar eru
þeir, sem sækja fyrirmyndir
sínar til löngu liðinna alda, og
vilja halda f heiðri ýmsar skozk-
ar siðvenjur, svo sem sekkja-
pípublástur, mannamót í Há-
löndunum o.fl. Hins vegar eru
menn, sem miða vilja við annað
hetjutfmabil í sögu Skotlands,
þ.e. baráttu skozku verkalýðs-
hreyfingarinnar á kreppuárun-
um. í fyrri hópnum má nefna
Landamæraættflokkinn og
Jakobítahreyfinguna, en úr síð-
ari hópnum má nefna Skozka
lýðveldisherinn og Verka-
mannaflokk Skotlands. Svip-
aðra tilhneiginga gætir einnig í
SNP, þótt f miklu minna mæli
sé, en ef Skotar fengju sjálf-
stæði, gætu þær hæglega leitt
til klofnings innan flokksins f
hægri og vinstri flokksbrot.
Skozkir þjóðernissinnar hafa
annað yeifið látið á sér bera
með ýmiss konar mótmælaað-
gerðum um nokkurt árabil. Ár-
ið 1950 rændu skozkir stúdent-
ar steininum fræga „Stone of
Scone", sem brezkir þjóð-
höfðingjar standa á við
krýningarathafnir og er kom-
inn frá Skotlandi. Fannst
steinninn fljótlega aftur, en
skömmu eftir krýningu
drottningarinnar tóku skozkir
þjóðernissinnar til við að
sprengja upp póstkassa á göt-
um úti. Tilgangur þessara að-
gerða var að fá ríkisstjórnina
til að fjarlægja af kössunum
merkið E 11R, þvi . otiana
og England sameinuðust ekki
fyrr en eftir lát Elfsabetar I.
Englandsdrottningar, þannig
að Skotar telja núverandi
drottningu vera Elísabetu I.
Skotadrottningu.
Mikið vatn hefur til sjávar
runnið síðan þetta gerðist. ört
vaxandi skæruliðastarfsemi í
borgum hefur gefið öfgafullum
þjóðernissinnum byr undir
báða vængi, og ennfremur mun
þeim hafa hitnað mjög í hamsi
við tilkomu hinnar miklu olíu-
leiðslu á sama tfma og Skotar
eiga við mikinn efnahagsvanda
að stríða.
Á ráðstefnu SNP í Perth f
september sl. var stofnaður
„Her bráðabirgðabyltingar-
stjórnar Skotlands" og áttu þar
í hlut nokkrir byltingarmenn
og sérvitringar. Stofnuðu þeir
leynilegt herráð þjóðernis-
sinna, sem átti að leggjá á ráðin
um aðgerðir, þegar Norður-
sjávarolíunni yrði hleypt á, árið
1975.
Her bráðabirgðabyltingar-
stjórnarinnar vildi fá tveggja
ára umþóttunartíma, er skyldi
varið til þess að koma á fót
skipulögðum samtökum á borð
við IRA og þjálfa menn til
hryðjuverkastarfsemi. Nokkrir
menn úr Tartan-hernum vildu
hins vegar hefjast handa strax.
Nokkrir félagar í her bráaða-
birgðabyltingarstjórnarinnar
voru leiddir fyrir rétt f maí-
mánuði sl. og voru sekir fundn-
ir um gerð samsæris. Við réttar-
höldin kom fram hvers eðlis
samtök þeirra eru, hin furðu-
legasta blanda af gamanóperu
og hrollvekju. Einn forsprakki
hópsins hafði gengið í lið með
skozkum þjóðernissinnum eftir
að hafa fengizt við kukl og
galdratilraunir í Englandi, þar
sem hann var upp runninn.
Framhald á bls. 21