Morgunblaðið - 14.03.1976, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1976

hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sfmi 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 40,00 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Vandamál
einstæðra foreldra
Breyttar þjóðfélags-
aóstæður hafa skapað
margvísleg félagsleg
vandamál, sem við erum í
rauninni rétt aö byrja að
takast á viö. Þær fjölskyld-
ur eru sjálfsagt fáar, sem
ekki hafa með einum eða
öðrum hætti kynnst þeim
félagslegu vandamálum,
sem leiða af hjónaskilnaði
eða barneignum ung-
menna án þess að til hjóna-
bands eða sambúðar komi.
Vandamálin, sem upp
koma eru mörg. Ung stúlka
eignast barn, meðan hún
enn er í skóla. Hún á ef til
vill margra ára skólagöngu
fyrir höndum og hefur þar
með takmarkaða mögu-
leika á því að verða fjár-
hagslega sjálfstæð eða
stofna eigið heimili fyrir
sig og barn sitt. Hún á því
ekki annan kost en þann að
búa heima hjá foreldrum
sínum eöa öðrum ættmenn-
um. í sumum tilvikum get-
ur hún komið barni sínu
fyrir á dagvistunarstofn-
unum, i öðrum tilvikum
ekki. Þessi einstaklingur
er því öðrum háður eða
upp á aðra kominn um
margra ára skeið og leiðir
það eitt af sér margan
vanda. I öðrum tilvikum
kann stúlka í þessari aö-
stöðu að taka ákvörðun um
að hætta námi og fara að
vinna til þess aö sjá sér og
barnisinu farborða. Einnig
sú ákvörðun kann að skapa
vandamál, sem þessi
einstaklingur býr lengi við.
Ungt fólk gengur i hjú-
skap, stofnar heimili, festir
sér húsnæði með skulda-
söfnun og eignast barn eða
börn — og skilur svo eftir
4—5 ára hjúskap eða sam-
búð. íbúðin er seld, skuldir
greiddar og nánast engar
eignir eftir að lokinni svo
skammri sambúð. Þetta
unga fólk stendur frammi
fyrir því að hef ja nýtt líf og
vandamálin hrannast upp.
Engar eða litlar eignir eru
eftir til þess að festa kaup á
nýju húsnæði, leiguhús-
næði er dýrt, konan þarf að
fá sér vinnu, koma þarf
börnunum fyrir o.s. frv.
o.s. frv.
Hjón skilja eftir eins eöa
tveggja áratuga sambúð.
Konan hefur ekki unnið úti
árum saman og er ekki
lengur tilbúin til þess að
leita eftir starfi á ný, hefur
ekki starfsþjálfun eða þá
hæfni sem nú eru gerðar
kröfur til á vinnumarkaðn-
um. Hún þarf á aðstoð að
halda til þess að yfirvinna
þá sálrænu erfiðleika, sem
þessi umskipti i lífi hennar
valda. Hún þarf á aðstoð að
halda til þess að þjálfa sig
til starfa á ný svo að hún
verði gjaldgeng á vinnu-
markaðnum o.s.frv.
Hver þekkir ekki þessi
dæmi úr hinu daglega lífi
fjölskyldu sinnar, kunn-
ingja og vina? Hér eru ef
til vill á ferðinni þau fé-
lagslegu vandamál, sem ná
til flestra og þar af leiðandi
ætti mestur skilningur að
vera á. En sannleikurinn
er þó sá, að samfélagið hef-
ur lítið gert til þess að auð-
velda þessum einstakling-
um þau umskipti í lífi
þeirra, sem hér hafa verið
gerð að umtalsefni. Að vísu
hefur Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar veitt
þeim einstaklingum, sem
verst hafa verið settir í
þessum efnum, mikils-
verða aðstoð, en það er
ekki fyrr en meó stofnun
Félags einstæðra foreldra
fyrir u.þ.b. 6 árum, sem
þessum vandamálum eru
verulegur gaumur gefinn.
í félagi þessu eru nú um
3000 félagsmenn, bæði
konur og karlar. Á undan-
förnum árum hefur félagið
unnið að því að fá leiðrétt-
ingu á margvíslegu mis-
rétti í tryggingamálum og
skattamálum, sem einstæð
foreldri hafa búið við.
Jafnframt hefur félagið
rekið skrifstofu, sem veitt
hefur ráðgjafarþjónustu
fyrir fólk, sem þangað hef-
ur leitaö. Rekstur þessarar
skrifstofu hefur leitt í ljós,
að þörfin fyrir félagslega
aðstoð á þessu sviði er
geysilega mikil.
Um nokkurt skeið hefur
Félag einstæðra foreldra
haft uppi áform um bygg-
ingu íbúðarblokka, þar sem
einstæðir foreldrar ættu
kost á hagkvæmu leiguhús-
næði og um leið dagvistun
fyrir börn sín. Bersýnilega
er mikil þörf á slíku hús-
næði, enda hefur lausleg
könnun leitt í ljós, að lík-
lega búa um 70% ungra
stúlkna, sem eiga eitt eða
fleiri börn, heima hjá for-
eldrum sínum eða öðrum
ættmennum. Byggingar-
áform Félags einstæðra
foreldra hafa dregizt af
ýmsum ástæðum og þess
vegna hefur félagið farió
fram á aðstoö Reykjavíkur-
borgar til kaupa á tilbúnu
húsnæði í þessu skyni.
Enginn vafi leikur á því, að
meö því að koma upp hag-
kvæmu leiguhúsnæði með
dagvistun fyrir börn,
mundi vandi margra ein-
stæðra foreldra ekki sízt af
yngri kynslóðinni verða
leystur að talsverðu leyti.
Þess vegna er full ástæða
til þess, að borgaryfirvöld
taki vel í þessa beiðni enda
er það mjög við hæfi að
borgin og félagasamtök
einstaklinga taki höndum
saman umúrlausn félags-
legra vandamála af þessu
tagi. Með samstarfi þessara
tveggja aðila var hinum
svokölluðu skóladagheimil-
um komið á fót. Reynslan
af þeim hefur leitt í ljós, að
þörf er á fleiri slikum
skóladagheimilum og eru
áform um það hjá Reykja-
víkurborg að koma þeim
upp á næstu árum. Það ber
að meta, að einstaklingar
taki sig saman og vilji leysa
vandamál sín sjálfir eins
og gert hefur verið í þess-
um félagasamtökum. Það
er í samræmi við stefnu
borgaryfirvalda um að
hjálpa fólki að hjálpa sér
sjálft.
Reyki aví kurbréf
Laugardagur 13. marz
Rifrildið í EBE
Yfirstjórn Efnahagsbandalags-
íns hefur sem kunnugt er ákveðið
að styðja 200 mílna efnahagslög-
sögu, en þó þannig að Efnahags-
bandalagsríki hafi veiðiheimildir
upp að 12 milum, þ.e. að einka-
lögsaga Breta verði t.a.m. ekki
nema 12 mílur, en Bretar krefjast
þess að þeir hafi einir yfirráð yfir
100 milna fiskveiðilögsögu og
önnur Efnahagsbandalagsríki
geti ekkí veitt nema á milli 100 og
200 milnanna. Utfærsla íslenzku
fiskveiðilögsögunnar hefur áreið-
anlega haft mikil áhrif á þessa
stefnubreytingu EBE-landanna
svo og ákvörðun Mexíkó-manna
og Bandaríkjaþíngs um einhliða
útfærslu.
Stefna Breta er viturlegri en su
sem mörkuð hefur verið af yfir-
stjórn Efnahagsbandalagsins. ís-
lendingar hafa áreiðaniega mikla
samúð með þessari stefnu Breta
og spyrja sjálfa sig hvi í
ósköpunum þeir framfylgja ekki
þessari stefnu''alls staðar annars
staðar, ekki einungis á heima-
miðum, heldur t.a.m. einnig á Is-
landsmiðum. Það væri stórt spor í
áttina, ef Bretar yröu sinni eigin
stefnu trúir á miðunum um-
hverfis Island og færu með allan
flotann út fyrir 100 milur, því að
þeir gætu auðveldlega komizt að
samkomulagi við Islendinga um
einhverjar veiðiheimildir á milli
100 og 200 mílnanna, ef að líkum
lætur. A þetta minntist Geir
Hallgrímsson, forsætisráðherra á
hlaðamannafundinum í Kaup-
mannahöfn sem framlag til
umræðna en þá lýstu Bretar yfir
því að þeir skildu hvorki upp né
niður í þessari umræðu; skilja
sem sagt ekkert í eigin stefnu(I).
Eins og Eysteinn Jónsson og
Hannibal Valdimarsson minntust
á í sjónvarpinu nýlega byggist
lýðræði á sammngum og mála-
miðlun. Nú er gullið tækifæri
fyrir Breta að halda fast við sína
eigin stefnu í fiskveiðilögsögu-
málum, hér á Islandsmiðum, og
semja við Islendinga um veiði-
heimildir milli 100 og 200 mílna.
Það mundi styrkja röksemda-
færslu þeirra og sannfæringar-
kraft á heimavígstöðvum, þegar
þeir nú þurfa að ræða við yfir-
stjórn Efnahagsbandalagsins, og
ekki mundi það siður sannfæra
menn um áhuga þeirra á fisk-
verndun og eflingu fiskstofna. En
það er einkennilegt hvað Bretum
hafa verið mislagðar hendur í
þessum efnum og ekki undarlegt,
þó að Helgi Agústsson sendiráðs-
fulltrúi Islands í London hafi sagt
nú fyrir skömmu: ,,Mér finnst það
mjög kaldhæðnislegt að á forsíðu
Daily Telegraph rétt hjá fréttinni
um stjórnmálaslitin er frétt um
að brezki fiskiðnaðurinn heimti
nú 200 mílna landhelgi mjög
ákv eðið.“
Já, það er svo sannarlega kald-
hæðnislegt að Bretar skuli ekkí
geta fylgt eigin stefnu á Islands-
miðum. Ekki alls fyrir löngu lýsti
Margaret Thatcher, leiðtogi
brezka Íhaldsflokksins, yfir því,
að hún styddi brezku stjórnina í
því að vernda ólöglegar veiðar á
Islandsmiðum með herskipavaldi
og fór fjálglegum orðum um
það að sjómenn væru trúastir for-
göngumenn frjáls framtaks og
einkarekstrar í Bretlandi. Það er
að sjálfsögðu hlægilegt vegna
þess að i höfuðriti frelsis og
einkarekstrar, Frelsinu eftir
John Stuart Mills, er lögð áherzla
á að frelsið megi ekki verða svo
takmarkalaust, að það geti skaðað
aðra, en í „einkarekstri" sinum á
Islandsmiðum hafa Bretar ekki
skirrzt við að reyna að eyðileggja
lífsbjörg lítillar þjóðar, eyðileggja
grundvöll efnahagslegs sjálfstæð-
is hennar og koma henni helzt á
vonarvöl. Það er andstætt því sið-
ferði sem kennt er i Frelsinu.
En þegar yfirstjórn Efnahags-
bandalagsins hafði lýst yfir
stefnu sinni i landhelgismálum,
gagnrýndi Thatcher hinn 20.
febrúar siðastliðinn harðlega til-
lögu Efnahagsbandalagsins um 12
mílna einkafiskveiðilögsögu fyrir
aðildarríkin innan 200 mílna lög-
sögunnar og sagði, að hagsmunir
Breta væru mestir og því yrðu
þeir að tryggja viðunandi réttindi
sér til handa. Hún talaði jafnvel
um að fiskstofnar færu óðum
þverrandi, svo nálgaðist hættu-
ástand, og var nú gjörsamlega
búin að snúa við blaðinu frá fyrri
yfirlýsingum sínum.
Þá hafa írskir sjómenn krafizt
200 mílna efnahagslögsögu, en Ir-
land er einnig í Efnahagsbanda-
laginu, eins. og kunnugt er. Irski
utanríkisráðherrann, dr. Garret
Fitzgerald, tók undir það á EBE-
fundinum í Brússel með Callag-
han að 12 mílna einkalögsaga
Efnahagsbandalagsríkja gagnvart
öðrum EBE-löndum væri gjör-
samlega ófullnægjandi.
Tvöfalt siðgæði
Breta — og
kattafóður með
herskipavernd
Islendingar ættu að fylgjast
rækilega með þeirri deilu, sem nú
er að hefjast um fiskveiðilögsögu
innan Efnahagsbandalagsríkj-
anna. Það skyldi þó ekki verða
Efnahagsbandalagið með óbil-
girni sinni og úreltri stefnu sem
ætti eftir að leiða brezka ráða-
menn inn á réttar brautir og
sýna þeim fram á að stefna Is-
lendinga I fiskveiðimálum er
hin eina rétta. Hið virta brezka
vikurit Economist segir a.m.k.
að Englendingar eigi eftir að vera
þakklátir Islendingum fyrir að
hafa slegið þá í andlitið með
blautum þorski — og vakið þá
þannig til íhugunar um ranga
stefnu I fiskiðnaði, sem fylgt hef-
ur verið í Bretlandi.
Islendingar og Bretar eru raun-
verulega í sama báti, enda lýstu
brezkir sjómenn yfir því á
fundi i London 17. febrúar siðast-
liðinn að algert hrun blasti
við brezka fiskiðnaðinum innan
nokkurra mánaða, ef fiskveiðilög-
saga Bretlands yrði ekki færð út í
200 sjómíiur eins fljótt og auðið
yrði, til þess að vernda hagsmuni
sjómanna og útgerðar.
Það voru samtök sjómanna og
útgerðarmanna í Bretlandi, ásamt
fúlltrúum matvælaiðnaðarins,
sem boðuðu til þessarar ráðstefnu
í því skyni að marka sameiginlega
stefnu og aðgerðir til að sigrast á
því ófremdarástandi sem ríkir
innan brezkafiskiðnaðarins.
Brezka stjórnin ætti að hlusta á
sína eigin menn, þó að hún hlusti
ekki ótilneydd á Islendinga. En
stefna hennar er óábyrg og
óljós í senn. Hún er mótuð
af tvöföldu siðgæði: hún berst
fyrir svipaðri fiskveiði-
lögsögu fyrir sig heima fyrir og
hún berst gegn á Islandsmið-
um og það með slíku offorsi, að
hún er ber að hernaðarárás á smá-
ríki. Hún hefur jafrivel verndað
með herskipum viðurstyggilega
rányrkju og smáfiskadráp og
leyft togurum sínum að sópa upp
ókynþroska ungviði á friðuðu
svæði. En það kom vel á vondan
að togararnir hafa ekki getað selt
þennan fisk i heimahöfnum
vegna framboðs á hollenzkri lúðu
og frystum þorski frá Noregi sem
yfirfylltu markaðinn, þannig að
Bretarnir töpuðu stórfé á hverj-
um togarafarmi af Islandsmiðum.
Það var rikisstyrktur floti i
Noregi og Hollandi, að sögn
brezkra fiskimanna, sem þeir áttu
í samkeppni við. En sjálfir stunda
þeir ofveiði á Islandsmiðum með
ríkisstyrktum flota. Allt sem
Bretar gagnrýna hjá öðrum, gera
þeir sjálfir, samkvæmt hugsjón
hins tvöfalda siðgæðis. Raunar
eru þeir að verða að athlægi um
allt vegna stefnuleysis og
geðþóttastjórnar. Ungviðið af Is-
landsmiðum lenti allt í dýrafóður.
Opinber sendimaður frá Italíu
sem fylgdist með þessum veiðum,
og verðlagi aflans sagði í Bret-
landi nýlega, að það væri óskiljan-
legt hvað Bretar legðu mikla
áherzlu á að framleiða kattafóður,
öfluðu jafnvel hráefnisins með
herskipavernd (!).
Eigum við að
slíta sambandinu
við Norðmenn,
V-Þjóðverja,
Norðurlandaráð
og SÞ?
Fréttir þess efnis að smáýsa af
Islandsmiðum hafi einkum farið í
dýrafóður í togarabæjum Bret-
lands hafa vakið mikla athygli og
ekki sízt sú staðreynd, að útgerð
brezku togaranna hefur ekki
borgað sig, jafnvel ekki þótt þeir
hafi að sögn veitt undir herskipa-
vernd yfir 60% meira af fiski við
Island frá miðjum nóvember 1975
til febrúarloka 1976 (20.500 tonn
á móti um 13.000 tonnum) en á
samatima árið áður. Tilkostnaður
hefur verið miklu meiri en áður
og mun fleiri togarar sendir á
miðin. En ein helzta ástæða þess-
ara erfiðleika brezkrar útgerðar
er ásókn Efnahagsbandalagslanda
og Norðmanna inn á brezkan fisk-
markað. Lúða og frosinn þorskur
frá löndum utan og innan Efna-
hagsbandalagsins urðu m.a. til
þess að verðhrun varð á brezka
fiskmarkaðnum og dæmi eru
þess, að brezkir togarar á Islands-
miðum hafi tapað sem svarar hátt
á fjórðu milljón íslenzkra króna í
hverri veiðiferð. Bretar geta sjálf-
um sér um kennt, hvernig komið
er á fiskmarkaði þeirra. Þeir
stunda viðurstyggilega rányrkju á
ókynþroska fiski á Islandsmiðum
og selja aflann síðan fyrir lftið
sem ekkert verð í dýrafóður, þeg-
ar heim kemur. Auðvitað ættum
við að kæra slika náttúrumengun
fyrir Sameinuðu þjóðunum og
hefur áður verið ymt að því hér I